Η Ειρήνη του Βουκουρεστίου


Την ώρα που γράφω αυτές τις γραμμές, αναμένεται από ώρα σε ώρα η υπογραφή της συνθήκης που θα μείνει στη Βαλκανική ιστορία ως η Ειρήνη του Βουκουρεστίου του 1913. Οι Βούλγαροι έδειξαν έναντι των Σέρβων, κι ακόμα περισσότερο έναντι των Ρουμάνων, μια εσπευσμένη ενδοτικότητα με την οποία προφανώς ελπίζουν να απομονώσουν τους Έλληνες. Τέτοια ήταν η βιασύνη των Βούλγαρων αντιπροσώπων που, ενώ εξασφάλισαν την εθνική και πολιτιστική αυτονομία (γλωσσική, εκπαιδευτική και θρησκευτική) των Κουτσόβλαχων που βρίσκονται εντός της βουλγαρικής επικράτειας, ξέχασαν εντελώς να ζητήσουν την κατάλληλη στιγμή ανάλογες εγγυήσεις για τους Βούλγαρους που προσαρτήθηκαν στη Ρουμανία. Στο μυαλό τους είχανε συνεχώς την Καβάλα, το σημαντικότερο μετά τη Θεσσαλονίκη λιμάνι στο Αιγαίο, το κέντρο εξαγωγής των καπνών: καπνά αξίας δέκα εκατομμυρίων ρουβλίων περνούν ετησίως από την Καβάλα. Και μπροστά σε φυτείες καπνού κι εξαγωγές καπνού, τα ζητήματα κουλτούρας και συνείδησης των 200.000 Βούλγαρων της Νότιας Ρουμανίας ήταν φαίνεται ασήμαντα.

Ωστόσο, η Βουλγαρία δεν την πήρε την Καβάλα, και το μόνο που της απέμεινε τώρα είναι η ουτοπική ελπίδα για βοήθεια από την Αυστροουγγαρία, όταν η συνθήκη θα πάει στις μεγάλες δυνάμεις για επικύρωση. Εδώ πάντως επικρατεί η άποψη πως η συνθήκη δε θα περάσει από καμιά επικύρωση. 



   Κανείς δεν αμφιβάλλει πως η ειρήνη θα υπογραφεί. Δημοσιογράφοι και πολιτικοί την προεξοφλούν κιόλας στους λόγους κατά τα επιδόρπια. Προχθές, η ρουμανική ένωση τύπου έδωσε μια δεξίωση για τους ξένους δημοσιογράφους, στην οποία έγιναν γλαφυρές προσφωνήσεις για το δικαίωμα του πολιτισμού στην ειρήνη και τα καλά της ειρήνης για τον πολιτισμό. Βέβαια, μετά τους τελευταίους μήνες, κανείς δεν πιστεύει πως η Ειρήνη του Βουκουρεστίου θα εξασφαλίσει πράγματι την ειρήνη στα Βαλκάνια. Αυτή η νέα "ισορροπία, που βασίζεται στο συσχετισμό δυνάμεων" που υποσχέθηκαν στους λαούς μετά το Δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο, θα είναι στην πραγματικότητα πολύ πιο ασταθής από το status quo που διάφυλασσε η ευρωπαϊκή διπλωματία εδώ και τρεισήμισι δεκαετίες. Η καλύτερη απόδειξη γι' αυτό είναι το τι απέγινε η "Ειρήνη" του Λονδίνου. Η Διάσκεψη του Βουκουρεστίου τυπικά απορρέει από τους όρους της Συνθήκης του Λονδίνου, που καθορίζανε τα νέα σύνορα της Τουρκίας με τους πρώην συμμάχους. Τι είχε όμως απομείνει από τη Συνθήκη του Λονδίνου όταν συγκλήθηκε η Διάσκεψη του Βουκουρεστίου; Οι Τούρκοι κρατούσαν την Αδριανούπολη κι οι Βούλγαροι περίμεναν από στιγμή σε στιγμή την τυπική κήρυξη του πολέμου από την Τουρκία, την οποία θα ακολουθούσε αμέσως η κατάληψη της τελείως ανυπεράσπιστης Φιλιππούπολης. Σύμφωνα με το "συσχετισμό δυνάμεων" του Λονδίνου, στη Βουλγαρία δινόταν η Θράκη, αλλά στην πραγματικότητα απειλούνταν με την απώλεια της Ανατολικής Ρωμυλίας. Οι Βούλγαροι αναζητούνε τώρα συμμάχους ενάντια στην Ημισέληνο ανάμεσα στους πιστούς αδελφούς του Σταυρού - μα δεν τους βρίσκουν. Η Διάσκεψη του Βουκουρεστίου δεν ασχολείται με τις βουλγαρο-τουρκικές σχέσεις: δεν υπάρχουν εδώ αντιπρόσωποι της Τουρκίας. Αυτό το ζήτημα θα πρέπει να εξεταστεί σε μιαν άλλη διάσκεψη, που με τη σειρά της δε θα 'ναι η τελευταία φάση στην εφιαλτική ιστορία της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Το πώς οι Βούλγαροι, που πρέπει να δράσουν με τη διπλή ιδιότητα του ενάγοντος και του δικαστικού κλητήρα, θα καταφέρουν να εξασφαλίσουν την εκτέλεση της απόφασης του δικαστηρίου του Λονδίνου, κανείς δεν το ξέρει για την ώρα. Μα κι αν ακόμα έρθει σε βοήθειά τους ένα ισχυρό χέρι -ένα χέρι από το οποίο οι Βούλγαροι δε θα υποφέρουν λιγότερο από τους Τούρκους- κι αν ακόμα η Τουρκία ως κράτος καταστραφεί εντελώς, οι ίδιοι οι Τούρκοι θα είναι ακόμα εκεί, στην Ευρώπη, όπως και στην Ασία. Κι αυτοί οι Τούρκοι , δίχως πια μια κρατική "στέγη" πάνω από τα κεφάλια τους, αλλά με μια παράδοση πέντε αιώνων κυριαρχίας στο τμήμα αυτό της Ευρώπης, θα αποδειχτούν ένα στοιχείο το ίδιο αποσταθεροποιητικό για τα Βαλκάνια με τους Μακεδόνες στην Παλιά Τουρκία. Κι αν η διάσκεψη των βαλκάνιων πληρεξούσιων στο Λονδίνο, που εργάστηκε κάτω από την επίβλεψη των πρεσβευτών των Μεγάλων Δυνάμεων, δεν απέτρεψε τον πόλεμο μεταξύ των συμμάχων, μπορεί να δώσει την εξής τυπική δικαιολογία: καθήκον του Λονδίνου δεν ήταν να μοιράσει στους συμμάχους την τουρκική κληρονομιά, αλλά να καθορίσει τις συνολικές διαστάσεις αυτής της κληρονομιάς. Αλλά, ακόμα και μέσα σ' αυτά τα πλαίσια, η Διάσκεψη του Λονδίνου δεν προσδιόρισε όπως είδαμε παρά μόνο ένα πράμα, τις διαστάσεις της ανικανότητας της συλλογικής διπλωματικής "σοφίας" της Ευρώπης. Η Διάσκεψη του Βουκουρεστίου κάνει ότι δεν κατάλαβε πως δεν έχει απομείνει τίποτε από το πακέτο του Λονδίνου. Αφού με τη σειρά της καθόρισε (για πόσο καιρό άραγε;) τα σύνορα ανάμεσα στη Βουλγαρία από τη μία, και στη Σερβία και την Ελλάδα από την άλλη, παρέλειψε πλήρως να διευθετήσει τα σερβο-ελληνικά σύνορα. Μας διαβεβαίωσαν, βέβαια, πως όλα αυτά τα κανονίσανε μεταξύ τους οι Σέρβοι και οι Έλληνες. Όμως μήπως έτσι δεν είχαν "όλα αυτά κανονιστεί" και με τους Βούλγαρους;












   Αν υπάρχει κάποια εγγύηση που αποτρέπει έναν άμεσο πόλεμο Σερβίας-Ελλάδας, αυτή δεν είναι καμιά συνθήκη, μα η απόλυτη εξάντληση και των δύο κρατών.

   Οι σχέσεις Ρουμανίας-Βουλγαρίας δε βρίσκονται σε καλύτερη θέση. Η νέα επαρχία, με τη συντριπτική πλειοψηφία βουλγαρικού πληθυσμού, αποτελεί μια επίβουλη αγκίδα καρφωμένη στο κορμί της Ρουμανίας. Η Δοβρουτσά θα γίνει μια βαλκανική Αλσατία-Λωρραίνη, με ακόμα μεγαλύτερες περιπλοκές από τις μεθόδους πάλης που αναπτύχθηκαν κιόλας στη Μακεδονία. Και οι Βούλγαροι δε θα συγχωρέσουν ποτέ στους Ρουμάνους πως ήταν η πρωτοβουλία τους που έδωσε την αποφασιστική ώθηση για το Δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο.

   Ακόμα πιο ασταθείς θα είναι οι σχέσεις ανάμεσα στη Βουλγαρία και την Ελλάδα, έτσι όπως διαμορφώθηκαν από την Ειρήνη του Βουκουρεστίου. 200.000 περίπου Βούλγαροι της Νότιας Μακεδονίας ανήκουν πλέον στην Ελλάδα. Στη Θράκη, από την άλλη, 200.000-250.000 περίπου Έλληνες έγιναν βούλγαροι υπήκοοι, ή, για την ακρίβεια, έτσι τους κατέταξε η Ειρήνη του Λονδίνου. Η αρχή της εθνικότητας φάνηκε και σ' αυτή την περίπτωση ασυμβίβαστη με τις ιμπεριαλιστικές επιδιώξεις: αυτό που ενδιαφέρει δεν είναι η κοινή κουλτούρα σε μια εθνολογικά ομοιογενή βάση, μα ο αριθμός των φορολογουμένων και το μέγεθος της εσωτερικής αγοράς. Φυσικά, ακόμα και σ' αυτά τα σύνορα θα μπορούσε να υπάρξει ειρηνική συνύπαρξη Βουλγαρίας και Ελλάδας, αν αυτές παραχωρούσαν εθνική αυτονομία στον "ξένο πληθυσμό" της κάθε χώρας. Είναι όμως ολοφάνερο ότι αυτοί που μέχρι τώρα αλληλοσφάζονταν, ή, ακριβέστερα, αυτοί που κατευθύνανε αυτή τη σφαγή, είναι τελείως ανίκανοι να εγκαθιδρύσουν ομαλές συνθήκες συνύπαρξης ανάμεσα στους λαούς των δύο πλευρών των συνόρων που χωρίζουν τη Μακεδονία.

   Η μοίρα αυτής της δύσμοιρης επαρχίας αποκαλύπτει με αμείλικτη διαύγεια, προς χάριν των ρωμαντικών εθνικιστών, πως ακόμα και στην καθυστερημένη Βαλκανική Χερσόνησο υπάρχει χώρος για μια εθνική πολίτικη μόνο στο βαθμό που αυτή συμπίπτει με μια ιμπεριαλιστική πολιτική.

   Ο ελληνικός ιμπεριαλισμός είναι ο παλαιότερος. Μια ελληνική ολιγαρχία κληρικών και αριστοκρατών (οι Φαναριώτες) μοιράζονταν με την οθωμανική στρατιωτική κάστα την εξουσία πάνω στις χριστιανικές εθνότητες της χερσονήσου. Η ελληνική αστική τάξη, που απλώθηκε σ' όλες τις ακτές του Αιγαίου, της θάλασσας του Μαρμαρά, της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου, υπέταξε τους καλλιεργητές και τους κτηνοτρόφους της ενδοχώρας στο εμπορικό και τοκογλυφικό κεφάλαιο. Οι Έλληνες ιερωμένοι και έμποροι στρώσανε το δρόμο στον ελληνικό ιμπεριαλισμό, ο οποίος και συγκρούστηκε αμέσως με θανάσιμο μίσος με τις αφυπνιζόμενες εθνότητες των Βαλκανίων. Γι' αυτές η οικονομική και εθνική τους αφύπνιση δε σήμαινε μονάχα έναν αγώνα ζωής και θανάτου ενάντια στην τουρκική στρατιωτικογραφειοκρατική κάστα, μα κι έναν αγώνα ενάντια στην εκκλησιαστική και την εμπορική και χρηματιστική κυριαρχία των Ελλήνων. Ο ελληνικός ιμπεριαλισμός βρέθηκε αντιμέτωπος με το βουλγαρικό ιμπεριαλισμό πάνω στο έδαφος της Μακεδονίας.

    Ο βουλγαρικός ιμπεριαλισμός είναι νεότερος και γι' αυτό πιο πολεμόχαρος και τυχοδιωκτικός. Η βουλγαρική αστική τάξη ήρθε αργά στο προσκήνιο κι έβαλε αμέσως τα δυνατά της να πάρει κεφάλι. Οι Βούλγαροι υπουργοί παίρνουν μισθό χίλια φράγκα το μήνα, την ώρα που στην  καπιταλιστική Ευρώπη αυτά τα λειτουργήματα αμείβονται με χιλιάδες φράγκα τη μέρα. Ο ανταποκριτής των Times στη Σόφια, ο κ. Μπουρσιέ, έχει στη διάθεσή του ποσά  που οι κυβερνώντες της Σόφιας δεν τα έχουνε δει ούτε στον ύπνο τους. Το άνοιγμα των ορίων του κράτους, η αύξηση των φορολογουμένων, ο πολλαπλασιαμός των πλουτοπαραγωγικών πηγών - αυτές ήταν οι αρχές της ιμπεριαλιστικής λογικής που καθοδηγούσε την πολιτική όλων των κυρίαρχων κύκλων της Σόφιας.


    Κι αυτές οι ιμπεριαλιστικές, κι όχι εθνικές, αρχές καθόρισαν ολόκληρη τη μακεδονική πολιτική της Βουλγαρίας. Ο στόχος ήταν πάντοτε ο ίδιος - η προσάρτηση της Μακεδονίας. Η κυβέρνηση της Σόφιας υποστήριξε τους Μακεδόνες στο βαθμό μόνο που μπορούσε να τους ελέγχει και υπονόμευσε τα συμφέροντά τους, που θα μπορούσαν να τους αποκρύνουν από τη Βουλγαρία. Ο γνωστός βαλκάνιος πολιτικός και συγγραφέας Δρ. Ρακόφσκι, τον οποίο ξανασυνάντησα μετά από δύο χρόνια στο Βουκουρέστι, μου είπε μαζί με πολλές άλλες πληροφορίες το εξής ιδιαίτερα αποκαλυπτικό γεγονός: Στα 1903-1904 η βουλγαρική Εξαρχία έκανε ενέργειες στη Σόφια για την ίδρυση μιας αγροτικής τράπεζας στη Μακεδονία. Ήταν η εποχή μετά την εξέγερση του Ίλιντεν, όταν στη Μακεδονία επικρατούσε χάος και οι τούρκοι γαιοκτήμονες ήταν έτοιμοι να πουλήσουν τα κτήματά τους στους αγρότες για ένα κομμάτι ψωμί. Η βουλγαρική κυβέρνηση απέρριψε κάθετα την πρόταση της Εξαρχίας, εξηγώντας πως αν οι μακεδόνες αγρότες αποκτούσαν μια κάποια ευημερία, θα κώφευαν στη βουλγαρική προπαγάνδα. Την ίδια άποψη υποστήριξε και η Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση, η οποία, ιδιαίτερα μετά τη συντριβή της εξέγερσης, μετατράπηκε ολοκληρωτικά από εθνικιστική-αγροτική οργάνωση σε όργανο των ιμπεριαλιστικών σχεδίων της κυβέρνησης της Σόφιας.

  Αυτή η φοβερή πάλη, που συνδύαζε την αγριότητα και τον ηρωισμό, πήρε τέλος - πώς; Με μια δόλια συμφωνία για το διαμελισμό της Μακεδονίας. Ο Δεύτερος Βαλκανικός Πόλεμος και η Ειρήνη του Βουκουρεστίου που τον επιστέγασε συμπλήρωσαν αυτή τη συμφωνία. Και δέστε, το Στιπ και το Κότσανι - τα δύο εκείνα μέρη όπου οι βουλγαρομακεδόνες επαναστάτες προκάλεσαν με τις "προβοκατόρικες" τακτικές τους την τουρκική σφαγή που χρησίμευσε για να ξεκινήσει ο πρώτος "απελευθερωτικός" πόλεμος -, ...το Στιπ και το Κότσανι πήγανε στη Σερβία!

    Ο σερβικός ιμπεριαλισμός βρέθηκε τελείως ανίκανος να προωθηθεί προς τη "φυσική", δηλαδή την εθνική κατεύθυνση: ο δρόμος του ήταν κλεισμένος από την Αυστροουγγαρία, που περιλαμβάνει στην επικράτειά της πάνω από το μισό του συνόλου των Σέρβων. Έτσι η Σερβία ακολούθησε την κατεύθυνση της ελάσσονος αντιστάσεως προς τη Μακεδονία. Σ' αυτή την περιοχή, τα εθνικά επιτεύγματα της σέβικης προπαγάνδας ήταν τελείως ασήμαντα, μα φαίνεται πως γι' αυτό και άλλο τόσο σαρωτικές ήταν οι εδαφικές κατακτήσεις του σερβικού ιμπεριαλισμού. Η Σερβία περιλαμβάνει τώρα στους κόλπους της γύρω στο μισό εκατομμύριο Μακεδόνες, ενώ ήδη είχε μισό εκατομμύριο Αλβανούς. Ιλιγγιώδης επιτυχία. Ίσως στο μέλλον αυτό το εχθρικό εκατομμύριο ν' αποδειχτεί μοιραίο για την ύπαρξη της Σερβίας.

    Φαινόταν πως θα ήταν πολύ εύκολο για τους Βούλγαρους να ενωθούν σ' ένα έθνος-κράτος, μια που κι εκείνοι που βρισκόταν εκτός των συνόρων του βασιλείου υπάγονταν στην εξουσία της ξεφτισμένης τούρκικης κάστας, και όχι της Αυστροουγγαρίας όπως οι Σέρβοι, ή της Αυστροουγγαρίας και της Ρωσίας όπως οι Ρουμάνοι. Τα πράγματα όμως ήρθαν διαφορετικά. Οι Σέρβοι και οι Ρουμάνοι, με κλεισμένους από τις Μεγάλες Δυνάμεις στα βόρειά τους τους φυσικούς χώρους ανάπτυξής τους, άπλωσαν χέρι πάνω σε βουλγαρικές περιοχές. Ο Ρακόφσκι, όχι άδικα, ονομάζει τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου διαμελισμό της "Πολωνίας των Βαλκανίων".

    Πρέπει λοιπόν να πούμε για τις νέες συνοριακές γραμμές της Βαλκανικής Χερσονήσου πως, ανεξάρτητα με το πόσο θα κρατήσουν,έχουν χαραχτεί πάνω στα καταξεσκισμένα, αφαιμαγμένα κι εξουθενωμένα ζωντανά κορμιά των εθνών. Ούτε ένα απ' αυτά τα βαλκανικά έθνη δεν κατόρθωσε να μαζέψει όλα τα σκορπισμένα κομμάτια του. Και, ταυτόχρονα, όλα τους, συμπεριλαμβανομένης και της Ρουμανίας, περιέχουν τώρα στην επικράτειά τους μια συμπαγή εχθρική εθνότητα.

     Αυτοί είναι οι καρποί ενός πολέμου που καταβρόχθησε - σε σκοτωμένους, τραυματίες και θύματα της αρρώστιας - πάνω από μισό εκατομμύριο άνδρες. Ούτε ένα από τα βασικά προβλήματα της βαλκανικής ανάπτυξης δεν επιλύθηκε. 


     Η οικονομική ανάπτυξη απαιτεί μια τελωνειακή ένωση ως πρώτο βήμα προς μια ομοσπονδία όλων των βαλκανικών κρατών. Και αντ' αυτού βλέπουμε την εχθρότητα του ενός εναντίον όλων και όλων εναντίον του καθενός. Τα βαλκανικά κράτη τρέφουν το αμοιβαίο μίσος και το ίδιο φοβερό μίσος αισθάνονται και τα κομμάτια των εθνών που είναι παγιδευμένα μέσα στα χωριστά κράτη. Οι υλικοί πόροι της χερσονήσου εξαντλήθηκαν για ένα μεγάλο διάστημα, και οι εθνικο-πολιτικές σχέσεις έγιναν πιο συγκεχυμένες απ' ότι ήταν πριν τον πόλεμο. Δεν είναι όμως αυτό το χειρότερο: ακόμα και από εξωτερική, καθαρά διπλωματική άποψη, οι βαλκανικές σχέσεις δεν έχουν διευθετηθεί ακόμη. Το ζήτημα των σερβο-ελληνικών συνόρων δεν έχει ξεκαθαριστεί εντελώς, οι σχέσεις Σερβίας-Μαυροβουνίου προκαλούν επιφυλακή και η τύχη της Θράκης επικραμάται σαν ένα απειλητικό ερωτηματικό πάνω από τη χερσόνησο.

    Στη δεξίωση που πρόκειται να δοθεί το Σάββατο στο βασιλικό παλάτι, προς τιμήν των πληρεξουσίων, πολλά θα ειπωθούν, χάριν των τύπων, για τη μεγάλη σπουδαιότητα της Διάσκεψης του Βουκουρεστίου. Τι αποκρουστική κοροϊδία των όσων υπέστησαν οι λαοί θα είναι αυτοί οι λόγοι! Κι όμως το αίμα των σκοτωμένων κραυγάζει πως χύθηκε άδικα. Τίποτα δεν επιτεύχθηκε, τίποτα δεν επιλύθηκε... Το Ανατολικό Ζήτημα καίει ακόμα σα μια απαίσια πληγή που χύνει δηλητήριο μέσα στο σώμα της καπιταλιστικής Ευρώπης.
                                                                  
                                                                     Κιέβσκαϊα Μυσλ, τχ. 206
                                                                     8 [21] Ιουλίου 1913

Πηγή: ΛΕΟΝ ΤΡΟΤΣΚΙ ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ 1912-1913
Εκδόσεις: Θεμέλιο Μετάφραση: ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΜΑΤΑΛΑΣ 
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΡΙΤΟ: ΤΟ ΤΕΛΟΣ (;) ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (σελ. 402-409)

Σχόλια