'Stress Test' by Günter Brus (1970)

Σύνοψη

Ο όρος Βιεννέζικος Αξιονισμός αναφέρεται σε μια βίαιη, ριζοσπαστική και άσεμνη μορφή παραστατικής τέχνης που αναπτύχθηκε στην Αυστριακή πρωτεύουσα κατά τη δεκαετία του 1960. Η ομάδα, που απαρτίζονταν κυρίως από τα τέσσερα μέλη, συνεργάζονταν στη σκηνοθεσία, στην κινηματογράφηση και τη φωτογράφηση σκηνικών παραστάσεων, ή aktions, όπως τις αποκαλούσαν. Χρησιμοποιούσαν το έργο τους για να κάνουν ανατρεπτικές, συχνά παράνομες, και μερικές φορές αποκρουστικές δηλώσεις που έκφραζαν μια βίαιη δυσαρέσκεια για τη συντηρητική αστική κυβέρνηση και κοινωνία της μεταπολεμικής Αυστρίας. Οι Αξιονιστές πίστευαν πως οι Αυστριακοί καταπίεζαν τη μνήμη τους απ' τις ανείπωτες θηριωδίες που είχαν διαπράξει οι Ναζί στη χώρα τους, και προσπαθούσαν να αναγκάσουν τους ανθρώπους να αντικρίσουν αυτά τα τραύματα κατά πρόσωπο μέσα από την τέχνη τους.

Hermann Nitsch. “Maria – Conception”. Orgia-Mistério. 1969

Κεντρικές ιδέες

Οι Αξιονιστές ήταν απογοητευμένοι μ' αυτά που θεωρούσαν σαν περιορισμούς και συμβατικότητες της αφηρημένης ζωγραφικής. Αντί να ζωγραφίζουν χρησιμοποιούσαν οργανικά υλικά όπως το αίμα, τα ούρα, το γάλα, τα εντόσθια. Αντί για καμβά, χρησιμοποιούσαν γυμνά σώματα ως "τοπία" ή "επιφάνειες" στις ελεγχόμενες και προσεγμένες παραστάσεις τους.

Οι μνήμες της ζωής κάτω από το Ναζιστικό καθεστώς είχε τεράστια ψυχολογική επίδραση στα μέλη της ομάδας. Πίστευαν πως οι Αυστριακοί -ειδικά οι Βιεννέζοι- προσπαθούσαν να καταπνίξουν το ρόλο που είχαν παίξει στα εγκλήματα που διαπράχθηκαν κάτω από το καθεστώς, και ήθελαν να χρησιμοποιήσουν τις πρακτικές τους για να αναγκάσουν την κοινωνία να έρθει αντιμέτωπη με τον εαυτό της.

Ο Σίγκμουντ Φρόυντ ήταν σημείο αναφοράς της ομάδας. Η Βιέννη ήταν η πατρίδα της ψυχανάλυσης και οι Αξιονιστές το απηχούσαν αυτό συμβολικά χρησιμοποιώντας τις παραστάσεις για να εξορκίσουν τις δικές τους τραυματικές εμπειρίες από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη ομάδα ήταν έτοιμοι να προβούν σε παράνομες πράξεις στην αναζήτηση της τέχνης τους: ο Χέρμαν Νιτς, για παράδειγμα, συνελήφθη και φυλακίστηκε πολλές φορές για παράβαση του Αυστριακού νόμου περί βλασφημίας όταν αυνανιζόταν ή ενσάρκωνε βίαιες σεξουαλικές σκηνές στις παραστάσεις του. Σπρώχνοντας τις aktions πέρα από τα όρια του νόμου στερέωσαν τη φήμη τους ως οι πιο ακραίοι παραστατικοί καλλιτέχνες του 20ού αιώνα.

Rudolf Schwarzkogler. 4. Aktion Sommer 1965, Wohnung Cibulka, 1070 Wien, Kaiserstraße

Απαρχές

Στην αυγή της δεκαετίας του 1960 η Βιέννη ήταν καταρρακωμένη έχοντας γνωρίσει την καταστροφή δύο παγκοσμίων πολέμων, και η καλλιτεχνική σκηνή της πόλης δεν ήταν και πολύ μεγάλη. Η μεγάλη δόξα της ως κέντρο της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας πριν το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 1914 είχε παρέλθει προ πολλού, και οι καλλιτέχνες που ήταν δραστήριοι εκείνη την εποχή, όπως ο Γκούσταφ Κλιμτ και ο Έγκον Σίλε και οι καλλιτέχνες και σχεδιαστές της Wiener Werkstatte ήταν χρόνια νεκροί. Κάποιοι από τους Αξιονιστές, ωστόσο, αναφέραν αργότερα ότι αυτοί οι καλλιτέχνες του 20ου ήταν από τις βασικές τους επιρροές εν μέρει γιατί είχαν επίσης εξεγερθεί ενάντια στο status quo και δε φοβόταν να γίνουν προσβλητικοί. Ο Ρούντολφ Σβαρτζκόγκλερ, για παράδειγμα, επηρεάστηκε από τις παραμορφωμένες ζωγραφικές φιγούρες του Σίλε για να κάνει τις μακάβριες, σκηνοθετημένες φωτογραφήσεις του που αναπαριστούσαν κορμιά σαν πτώματα.

Valie Export. Aktionshose:Genitalpanik, 1968

Μόρφωση και Πολεμικά Βιώματα

Υπήρχαν τέσσερις βασικοί Αξιονιστές που σχετίστηκαν με το κίνημα: ο Ότο Μελ, ο Χέρμαν Νιτς, ο Ρούντολφ Σβαρτζκόγκλερ και ο Γκέντερ Μπρους. Είχαν όλοι λάβει επίσημη καλλιτεχνική μόρφωση σε διάφορες σχολές της Βιέννης που τους παρείχε μία σε βάθος γνώση των μορφών παραδοσιακής τέχνης ενάντια στις οποίες θα επαναστατούσαν κατόπιν. Ο Μελ είχε πάρει πτυχίο Γερμανικών και Ιστορίας το 1952 και δίδασκε για ένα χρόνο, πριν ξεκινήσει τις σπουδές του στην Ακαδημία Καλλών Τεχνών της Βιέννης το 1953. Ο Χέρμαν Νιτς και ο Ρούντολφ Σβαρτζκόγκλερ γνωρίστηκαν όταν σπούδαζαν και οι δυο ζωγραφική στο Ινστιτούτο Έρευνας και Σπουδών Γραφικών Τεχνών (Graphic Training and Research Institute), ενώ ο Γκέντερ Μπρους σπούδασε γραφικές τέχνες στη Akademie fur Angewandte Kunst μεταξύ 1957 και 1960 στη Βιέννη πριν τα παρατήσει. Ο Μελ ήταν ο μεγαλύτερος σε ηλικία της ομάδας και ο μόνος που είχε πολεμήσει στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι τρεις νεότεροι Αξιονιστές ήταν πολύ μικροί για να καταταγούν, ένιωθαν όμως τραυματισμένοι από τις εμπειρίες που βίωσαν κάτω από το Ναζιστικό καθεστώς και ήθελαν απελπισμένα να το επικοινωνήσουν μέσα απ' τη δουλειά τους.

Gunter Brus. Kurt KREN - 1964 - Ana

Ανεπίσημες συναντήσεις και οι πρώτες Aktions

Οι Αξιονιστές σκόπιμα και ρητά έκαναν τέχνη έξω από τις παραδοσιακές συνθήκες μιας γκαλερί. Οι aktions τους μπορούσαν να συναντηθούν σε διάφορους τόπους όπως στα στούντιό τους, σε κινηματογράφους, αίθουσες διδασκαλίας, θέατρα, και κλαμπ φοιτητών, αλλά σπάνια σε οτιδήποτε που να μοιάζει ένα συμβατικό λευκό εκθεσιακό χώρο (white cube). Η αντίστασή τους στους συμβατικούς χώρους και εκθέσεις δυσκολεύει το σχεδιασμό της ανάπτυξης του κινήματός τους γιατί δεν είχαν επιδραστικές ομαδικές εκθέσεις με την παραδοσιακή έννοια, και ήταν περισσότερο σαν συμμορία με χαλαρούς δεσμούς παρά σαν ένα αυστηρά καθορισμένο καλλιτεχνικό κίνημα. Αντί γι' αυτό, οι ιστορικοί τέχνης ακολουθούν τα χνάρια της εξέλιξης του κινήματος ψάχνοντας τις ημερομηνίες των πιο αναγνωρισμένων aktions και εκδηλώσεών τους. Πολλά απ' αυτά είχαν πολύ μικρή προσέλευση και μόνο στα χρόνια και έφτασαν στο επίπεδο του καλλιτεχνικού μύθου χρόνια αργότερα όταν η σημασία των Αξιονιστών στον ιστορικό κανόνα της τέχνης άρχισε να αναγνωρίζεται.

Ο Μελ και ο Νιτς πρώτα κατέγραψαν τη διάρκειας τριών ημερών Blutorgel Aktion που έλαβε χώρα στο οικιακό στούντιο του Μελ το 1962. Με την ενθάρρυνση του Μελ, ο Γκέντερ Μπρους συνδημιούργησε την πρώτη του Aktion με τη γυναίκα του Anni το 1964. Ακολούθησε το πρώτο μέρος της εμβληματικής Αυτο-Ζωγραφικής (Self Painting) σειράς -στην οποία σκέπασε το κεφάλι του κι έναν τοίχο πίσω του με κεφάτες πινελιές με μεγάλο πινέλο- το 1965. Ο Σβαρτσκόγκλερ παρουσίασε την πρώτη Aktion -Γάμος- το 1965. (Rudolf Schwarzkogler, 1st Action Wedding, 1965, printed 1972-3, photograph on paper), με χρήση ψυχρού φόντου και θέματα όπως δεσίματα και ακρωτηριασμούς, που χαρακτήρισαν όλο το μεταγενέστερο έργο του.

Günter Brus. Selbstverstümmelung (Self-Mutilation), 1965

Μοτίβα και Τεχνοτροπίες

Ο Αξιονισμός παραλληλίζεται με άλλα καλλιτεχνικά κινήματα της εποχής που απομακρύνονταν από τα παραδοσιακά μέσα και υλικά προς την παράσταση. Το Fluxus, τα Happenings, το γιαπωνέζικο Gutai και το γαλλικό Σιτουασιονισμό. Όλες αυτές οι ομάδες είχαν τις δικές τους προτιμήσεις σχετικά με το πώς το έργο τους θα έπρεπε να καταγράφεται και να μνημονεύεται -οι Αξιονιστές συνήθως προτιμούσαν τις ταινίες και τις φωτογραφίες, παρότι έκαναν κάποια σχέδια και περιγραφές aktions που επίσης έχουν σωθεί. Ο φωτογράφος Λούντβιχ Χοφενράιχ και ο πειραματικός σκηνοθέτης Κουρτ Κρεν είναι οι βασικοί καταγραφείς αυτού του έργου.

Otto Muehl. 'Piss Aktion' (1969)

Σημαντικότερα έργα

Άνα (1964) του Γκέντερ Μπρους. Αυτό το τρίλεπτο βουβό φιλμ είναι η πρώτη Aktion του Μπρους, σε συνεργασία με τη γυναίκα του Anni και τραβηγμένο από τον Κουρτ Ρεν. Πέρασε τέσσερα χρόνια αφού παράτησε τις επίσημες σπουδές του μια περίοδο όπου τον ενδιέφερε περισσότερο η πράξη της ζωγραφικής από το αποτέλεσμα. Στις άστατες και αποπροσανατολιστικές σκηνές ο θεατής διακρίνει πολλά καρέ γυναικείου γυμνού (της γυναίκας του) και το πρόσωπο μιας αντρικής φιγούρας (του ίδιου), πλάνα εσωτερικά (πιθανόν στούντιο ή σπίτι) που περιλαμβάνουν ένα ακατάστατο τραπέζι κι ένα ποδήλατο. Η μπογιά πασαλείφεται και ρίχνεται μ' έναν τέτοιο τρόπο που να μοιάζει με αίμα και βία. Σε σχέση με τα επόμενα έργα τους αυτή η Aktion είναι πολύ αθώα, παρόλο που η επίδραση στο θεατή μπορεί να είναι αποπροσανατολισμός και σοκ λόγω της κινηματογραφικής τεχνικής και της υπονοούμενης βίας/χάους.