Ο σοσιαλισμός στα χρόνια της πανδημίας

Τζόζεφ Τσουνάρα

Η θεώρηση της πανδημίας ως μίας απροσδόκητης κατάστασης, μιας κατακλυσμικής εισβολής της φύσης στην ανθρώπινη κοινωνία είναι δελεαστική. Κι όμως η έξαρση της Νόσου του Κορονοϊού 2019 (Covid-19) είναι κάθε άλλο παρά ένα "φυσικό" φαινόμενο. Οι επιδημίες και οι πανδημίες λαμβάνουν χώρα σ' ένα κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό εννοιολογικό πλαίσιο, που συνυφαίνεται με διαδικασίες όπως οι μεταλλάξεις των ιών, το πέρασμά τους από τον ένα ξενιστή στον άλλο, και οι συνέπειές τους στους ζωντανούς οργανισμούς. Η φύση της πανδημίας του Covid-19 δεν μπορεί ως εκ τούτου να γίνει αντιληπτή χωρίς την εξέταση της διαμόρφωσης των παραμέτρων του καπιταλισμού ως συστήματος. 

Πάνω απ' όλα γιατί μια πανδημία αυτής της κλίμακας διευρύνει τις προϋπάρχουσες ρωγμές του καπιταλισμού. Στο πιο βασικό επίπεδο θέτει επιτακτικά το δίλημμα: να υπερασπιστούμε κέρδη ή να σώσουμε ζωές; Οι ενδείξεις μέχρι στιγμής συντείνουν στο γεγονός ότι το πρώτο αποτελεί απαράβατη προτεραιότητα για τους διαχειριστές του συστήματος. Αυτό το άρθρο διερευνά τον τρόπο που η πανδημία εμπλέκεται με τη λογική του κεφαλαίου και τι δυνατότητες μπορεί να προσφέρει αυτή η εμπλοκή στην Αριστερά.

Πρόσφατες μελέτες προτείνουν ως ενδιάμεσους φορείς του SARS-CoV2 τα φίδια ή τους παγκολίνους, αλλά σύμφωνα με τον ΠΟΥ η πραγματική πηγή του ιού παραμένει άγνωστη.

Ο Covid-19

Ο Covid-19 προκαλείται από ένα νέο ιό που είναι γνωστός ως "σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο κορονοϊός 2" (SARS-CoV2). Οι κορονοϊοί ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του 1960 και προκαλούν μια ποικιλία συμπτωμάτων. Κάποια απ' αυτά είναι ήπια: οι κορονοϊοί είναι ανάμεσα στις εκατοντάδες πιθανές αιτίες εκδήλωσης του κοινού κρυολογήματος. Άλλες είναι πιο θανατηφόρες: όταν το 2012 εμφανίστηκε ο κορονοϊός Αναπνευστικό Σύνδρομο της Μέσης Ανατολής (MERS-CoV) πάνω από το 1/3 των εργαστηριακά επιβεβαιωμένων κρουσμάτων αποδείχθηκαν θανατηφόρα. Ο Covid-19 προκαλεί, ανάμεσα σ' άλλα συμπτώματα, πυρετό και ξερό βήχα. Μπορεί να οδηγήσει σε πνευμονία, που είναι δυνητικά θανατηφόρα, ειδικά στους πιο ηλικιωμένους ανθρώπους ή σε όσους πάσχουν από χρόνιες υποκείμενες νόσους. Ως τη στιγμή που γράφηκε αυτό το άρθρο, με βάση τις διαθέσιμες εκτιμήσεις το ποσοστό θνητότητας (ο αριθμός των αναφερόμενων θανάτων προς των αριθμό των καταγεγραμμένων περιστατικών) υπολογίζονταν σε 3-4%, που είναι μεγάλο αν συγκριθεί με το 0,1% της κοινής γρίπης. Ο κορονοϊός μεταδίδεται με τα σταγονίδια που αποβάλλουν οι ασθενείς όταν βήχουν ή φτερνίζονται και δια της επαφής με επιμολυσμένες επιφάνειες.

Σε μοριακό επίπεδο, οι κορονοϊοί βασίζονται σε μονόκλωνα RNA, πράγμα που σημαίνει ότι μεταλλάσσονται ραγδαία. "Το ανθρωπινο γονιδίωμα χρειάστηκε 8 εκατομμύρια χρόνια για να εξελιχθεί κατά 1%. Πολλοί ζωικοί RNA ιοί μπορούν να εξελιχθούν κατά πάνω από 1% μέσα σε λίγες μέρες". Όπως συμβαίνει και με πολλούς άλλους ιούς, οι κορονοϊοί ελλοχεύουν σε δεξαμενές ζωικών πληθυσμών. Οι περισσότερες ιογενείς επιδημίες και πανδημίες προκύπτουν όταν νέοι ιοί μεταδίδονται στους ανθρώπους από άλλα είδη ζώων, μία διαδικασία που είναι γνωστή ως ζωονόσος (zoonosis), και μέσα από μεταλλάξεις, αναπτύσσουν την ικανότητα να μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Όταν η νέα, μεταλλαγμένη μορφή του ιού κάνει αυτό το άλμα, συναντά έναν πληθυσμό ανθρώπων που δεν έχει ανοσία στον παθογόνο παράγοντα, με δυνητικά καταστροφικά αποτελέσματα.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο ιός της γρίπης. Όπως και οι κορονοϊοί, ο ιός της γρίπης είναι ένας ιός που αποτελείται από ένα μονόκλωνο RNA. Εδώ τα υδρόβια πουλιά, όπως οι πάπιες και οι χήνες, λειτουργούν σαν δεξαμενή. Η γρίπη έχει εντονότατη παρουσία σ' αυτούς τους πληθυσμούς πτηνών, αλλά στους συγκεκριμένους ξενιστές οδηγεί σε σχετικά ήπια συμπτώματα. Κυρίως δυσλειτουργίες του πεπτικού συστήματος που προκαλούν τη διασπορά του ιού μέσω της απέκκρισης. Φτάνοντας στους ανθρώπινους πληθυσμούς, ο ιός παίρνει τη μορφή λοίμωξης του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος. Ο ιός της γρίπης μπορεί να μεταλλαχτεί με τέτοιο τρόπο ώστε αδιαμεσολάβητα να μεταδοθεί από τα πουλιά στους ανθρώπους, παρότι αυτό είναι σπάνιο. Συχνότερα απαιτείται ένα ενδιάμεσο είδος. Τα γουρούνια είναι αυτά που έχουν τις καλύτερες προδιαγραφές για να παίξουν το ρόλο της γέφυρας, γιατί τα κύτταρά τους μπορούν να προσβληθούν και από ανθρώπινους ιούς και από ιούς πτηνών, παράγοντας νέες υβριδικές μορφές. Η εποχική γρίπη σκοτώνει συνήθως μισό με ένα εκατομμύριο ανθρώπους κάθε χρόνο παγκόσμια. Μια πανδημία γρίπης, όμως, θα μπορούσε να υπερφορτώσει τα συστήματα υγείας.

Κάποιοι κορονοϊοί εξαπλώνονται και στους πληθυσμούς των πτηνών, αλλά ο πιο σημαντικός ξενιστής αυτού του είδους των κορονοϊών που εμφανίζουν διασπορά στους ανθρώπους φαίνεται να είναι οι νυχτερίδες. Και πάλι, άλλα είδη, όπως τα γουρούνια, οι μοσχογαλές ή οι καμήλες παίζουν συχνότερα το ρόλο του μεταδότη των κορονοϊών από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους. Η ζωονόσος είναι λοιπόν μια σημαντική παράμετρος για τη διασπορά του κορονοϊού.

Ο Ιατρός της Ρώμης, χαλκογραφία του 1656.

Σύντομη Ιστορία των Πανδημιών

Οι πρώιμες ανθρώπινες κοινωνίες αποτελούνταν από μικρές ομάδες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών. Κι αυτές εκτίθεντο κατά καιρούς σε μολυσματικές ασθένειες από άλλα ζώα ή από το περιβάλλον τους. Οι μικρές αυτές ομάδες ανθρώπων είτε θα υπέκυπταν στη νόσο, είτε θα ανέπτυσσαν ανοσία. Είτε έτσι είτε αλλιώς, υπήρχε μια πολύ μικρή πιθανότητα οι λοιμώξεις αυτές να εξαπλωθούν πέρα από τα όρια της αρχικής ομάδας. Αυτό άλλαξε με τη Νεολιθική Επανάσταση, που ξεκίνησε στη Μέση Ανατολή περίπου 10.000 χρόνια πριν και οδήγησε στην ανάδυση των πρώτων μόνιμα εγκατεστημένων αγροτικών κοινωνιών. Τα μεγέθη των πληθυσμών αυξήθηκαν, τα σκουπίδια άρχισαν να συσσωρεύονται γύρω από τους οικισμούς και, σε κάποιες περιπτώσεις, οι άνθρωποι συντηρούσαν οικόσιτα ζώα, ερχόμενοι μ' αυτά σε στενή επαφή για μεγάλο διάστημα. Αυτή η εξέλιξη διαμόρφωσε πολύ καταλληλότερες συνθήκες για τη διασπορά ιών και άλλων παθογόνων παραγόντων -όπως έκανε αργότερα η ανάπτυξη του εμπορίου, ο πόλεμος και η μετανάστευση μεταξύ ανθρώπινων πληθυσμών. 

Σταδιακά, η κοινή έκθεση σε μια σειρά ασθενειών οδήγησε σε μία "αστάθεια διαμονής", που δημιούργησε αυτό που ο Γουίλιαμ ΜακΝιλ αποκαλεί "πολιτισμένες δεξαμενές ασθενειών", οι οποίες εκτείνονται σε ευρύτερες περιοχές με επίκεντρο τη Μεσόγειο Θάλασσα ή την Ινδική υποήπειρο. Παρ' όλα αυτά, νέες ασθένεις μπορούσαν ξαφνικά να εισαχθούν σ' αυτές τις δεξαμενές με τη διάνοιξη νέων εμπορικών δρόμων, με τους πολέμους ή τις πολιορκίες. Για παράδειγμα, το 165 μΧ, ο στρατός που εκστράτευσε στη Μεσοποταμία, διέσπειρε μια "μάστιγα" (πιθανότατα την ευλογιά) μέσω της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οδηγώντας σε μία 15ετή επιδημία που σε κάποιες περιοχές σκότωσε το ένα τρίτο του πληθυσμού. Η βουβωνική πανώλη, μια βακτηριακή λοίμωξη που μεταφέρεται από τους ψύλλους, εξαπλώθηκε δια μέσου των εμπορικών πλοίων που κουβαλούσαν μαύρους αρουραίους, φτάνοντας στη Μεσόγειο το 541 και επανερχόμενη κατά διαστήματα μέχρι περίπου το 767 και, σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς, μειώνοντας τον πληθυσμό κατά δεκάδες εκατομμύρια. Ο ΜακΝιλ προτείνει ότι με το άνοιγμα των εμπορικών δρόμων από τη Μογγολική Αυτοκρατορία από το 13ο αιώνα, και τη δημιουργία ενός τεράστιου δικτύου επικοινωνίας που κάλυπτε όλη την Ευρασία, η βουβωνική πανώλη εισήχθη στα λαγούμια των τρωκτικών της στέπας. Από κει εξαπλώθηκε μέσα απ' τους δρόμους των καραβανιών, φτάνοντας στην Κριμαία το 1346 και οδηγώντας σ' αυτό που έγινε γνωστό στην Ευρώπη ως Μαύρος Θάνατος. Μέχρι τώρα, τα εμπορικά δίκτυα και οι θαλάσσιες μεταφορές εκτείνονταν μέσω της Βόρειας Ευρώπης, μεταφέροντας τους μαύρους αρουραίους και την πανούκλα σε όλη την ήπειρο, οδηγώντας στο θάνατο το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ευρώπης μεταξύ 1346 και 1350. Η αύξηση της πληθυσμιακής πυκνότητας, κι οι γεμάτοι σκουπίδια δρόμοι, όπου γλεντούσαν οι αρουραίοι, ήταν εχέγγυα για τη ραγδαία διασπορά της ασθένειας. Τα τακτικά ξεσπάσματα της βουβωνικής πανώλης συνεχίστηκαν στην Ευρώπη μέχρι τη δεκαετία του 1670. Ακόμα πιο καταστροφική από την επίδραση του Μαύρου Θανάτου στην Ευρώπη ήταν η διασπορά των ασθενειών του "παλιού κόσμου" στην Αμερική κατά τη διάρκεια του Αποικισμού. Ο "νέος κόσμος" ήταν ιδιαίτερα ευάλωτος. Παρότι πυκνοκατοικημένος σε κάποιες περιοχές, στερούνταν της οικολογικής ποικιλομορφίας των περιοχών της Ευρασίας και της Αφρικής, με τη μακρά επιδημιολογική ιστορία τους. Επιπλέον, τα οικόσιτα ζώα έπαιζαν εκεί πολύ μικρότερο ρόλο στην παραγωγή τροφίμων. Η ευλογιά, οι μαγουλάδες και η ιλαρά, ένωσαν τις δυνάμεις τους με την αποικιοκρατική βαρβαρότητα. Οι επιδημίες σάρωσαν ενδεχομένως το 90% του πληθυσμού του κεντρικού Μεξικού στο μισό αιώνα μετά το 1568. Οι επιπτώσεις τους ήταν παρόμοιες και σε άλλες περιοχές της ηπείρου. Οι αυτόχθονες πληθυσμοί του Περού μειώθηκαν από επτά εκατομμύρια σε μισό εκατομμύριο. Ένας χλωμός απόηχος αυτού του αφανισμού θα επέστρεφε αργότερα για να στοιχειώσει και τον "παλιό κόσμο". Σαν αποτέλεσμα πιθανόν της επιδημίας που σκόρπισε το θάνατο στην Αμερική ένα πιο θανατηφόρο στέλεχος της ευλογιάς έκανε την επάνοδό του στην Ευρώπη το 17ο αιώνα -και προς τις αρχές του 18ου προκαλούσε 400.000 θανάτους ετησίως.

Εκείνη την εποχή η Ευρώπη βίωνε ένα βαθύ κοινωνικό μετασχηματισμό. Η ανάπτυξη του βιομηχανικού καπιταλισμού, που ξεπήδησε το 18ο αιώνα από τη Βρετανία, έφερε μια επιταχυνόμενη αστικοποίηση. Αυτή δημιούργησε ρυπαρές συνθήκες στα νέα αστικά κέντρα και τις μεγαλουπόλεις, μ' ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων να συνωστίζεται σε φτωχογειτονιές με άθλιες συνθήκες υγιεινής. Η φτώχεια, το άγχος και ο υπερπληθυσμός αύξαναν την ευπάθεια στις ασθένειες και εξασφάλιζαν ότι με την πρώτη διασπορά στην κοινότητα θα γνώριζαν ραγδαία εξάπλωση. Σαν να μην έφτανε αυτό, απ' τη στιγμή που οι ασθένειες θα έφταναν στις πόλεις, μπορούσαν εύκολα να περάσουν μέσα από τα αναπτυσσόμενα δίκτυα εμπορίου, μέσα από τις μετακινήσεις των ανθρώπων για να βρουν δουλειά, να κάνουν πόλεμο ή να διοικήσουν αποικίες ή, αντίθετα, να φύγουν απ' τον πόλεμο, τη φτώχεια ή την καταπίεση. Πράγματι, αυτή την περίοδο, και μέχρι το 19ο αιώνα, όταν η διατροφή, η αποχέτευση και η δημόσια φροντίδα υγείας άρχισαν να βελτιώνονται, οι άνθρωποι που ζούσαν στις Βρετανικές πόλεις είχαν την τάση να πεθαίνουν νεότεροι απ' αυτούς που ζούσαν στα χωριά. Το Λονδίνο ειδικότερα ήταν ένα στόμα που κατάπινε ανθρώπους, με περισσότερες κηδείες παρά βαφτίσια κατά το μεγαλύτερο μέρος του 18ου αιώνα, "εν πολλοίς, σαν αποτέλεσμα 'μεταδοτικών ασθενειών', όπως η ευλογιά, η ιλαρά και η φυματίωση".

Στην περίπτωση της ευλογιάς, ο ιός δεν μεταδίδονταν από ζωονόσο, με τον τρόπο δηλαδή που μεταδίδεται η γρίπη ή οι κορονοϊοί -οι ίδιοι οι άνθρωποι ήταν το είδος-δεξαμενή του. Απ' τη στιγμή που θα σάρωνε μια περιοχή, ένας πληθυσμός περίπου 100.000 ανθρώπων απαιτούνταν για να εξασφαλίσει ότι κάθε χρόνο θα γεννιόταν ένας επαρκής αριθμός ευάλωτων ανθρώπων προκειμένου να συντηρείται. Προς τα μέσα του 17ου αιώνα, το Λονδίνο ήταν ήδη τρεις φορές μεγαλύτερο απ' αυτό τον αριθμό. Μέχρι το 1801, το Μάντσεστερ, το Λίβερπουλ και το Μπέρμιγχαμ είχαν αρχίσει να πλησιάζουν σε πληθυσμό τους 100.000 ανθρώπους. Η φυματίωση που γενικά επιδρά στους πνεύμονες, εξαπλώθηκε από βακτηρίδια, παρά από ιό, κι εδώ η ζωονόσος έπαιξε ρόλο. Η ασθένεια μολύνει τους ανθρώπους μέσω του μολυσμένου γάλακτος, και ύστερα περνάει από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω του βήχα και της απόχρεμψης. Οι αποδείξεις για την ύπαρξη περιστατικών πηγαίνουν πίσω χιλιετίες, πιθανόν στην εποχή της εξημέρωσης των άγριων βοδιών. Παρ' όλα αυτά, ήταν στις βιομηχανικές πόλεις που έφτασε να γίνει βασική αιτία θανάτου -μέχρι το 1780 μπορεί να ήταν υπαίτια για το ένα πέμπτο των θανάτων στην Αγγλία και την Ουαλία. Από δω η διασπορά της νόσου ακολούθησε την πορεία της πρώιμης βιομηχανοποίησης -πρώτα στη Δυτική Ευρώπη, μετά στην Ανατολική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, όπου, στη Νέα Υόρκη, το 1812-21, περίπου το ένα τέταρτο των θανάτων αποδόθηκαν στη 'φθίση', όπως αποκαλούνταν η ασθένεια. Η διασπορά αντανακλούσε όχι απλά το σχηματισμό πυκνοκατοικημένων αστικών περιοχών, αλλά και την παρουσία στάβλων στον ιστό της πόλης, που επέτρεπαν τη διάδοση της νόσου μεταξύ των αγελάδων και από τις αγελάδες στους ανθρώπους.

Το 19ο αιώνα η αστικοποίηση, η φτώχεια και η αποικιοκρατία και ο συνδυασμός τους δημιουργούσαν νέους κινδύνους. Η χολέρα κυριαρχούσε για αιώνες στην Ινδία. Με την ενσωμάτωσή της στη Βρετανική Αυτοκρατορία και τη συνεπακόλουθη μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών, η χολέρα εξαπλώθηκε. Το 1817, μια επιδημία που ξεκίνησε από την Ινδία εξαπλώθηκε στη Ρωσία και την Κίνα. Τρία χρόνια αργότερα, ο Βρετανικός στρατός έφερε τη νόσο στην ανατολική Μεσόγειο. Ύστερα, το 1832, το 1848 και το 1866, μια σωστή πανδημία εξαπλώθηκε από την Ινδία μέσω της Ευρώπης στην Αμερική. Όπως γράφει ο Τζορτζ Ντένερ: "Ήταν ενδεικτικό του τρόπου μετάδοσης της ασθένειας το ότι εμφανίζονταν πρώτα στις πόλεις, γενικά στα εμπορικά λιμάνια. Οι εξάρσεις της νόσου τον πρώτο καιρό συνδέονταν με τους δρόμους του νερού, και τα επόμενα χρόνια εξαπλώνονταν κατά μήκος των σιδηροδρομικών γραμμών που συνέδεαν τα κράτη μεταξύ τους". Μέχρι οι μισοί απ' όσους προσβλήθηκαν, πέθαναν. Η ασθένεια είχε σαν επίκεντρο τις φτωχότερες περιοχές γιατί τα βακτηρίδια που προκαλούσαν τη νόσο διασπείρονταν μέσα από το μολυσμένο νερό. Στις αρχές του 19ου αιώνα συνηθίζονταν τα υγρά λύματα, που στις αγροτικές περιοχές είτε χρησιμοποιούνταν για το πότισμα των χωραφιών είτε διοχετεύονταν μακριά από τα σπίτια, στις πόλεις να χύνονται στους δρόμους κι από κει να φτάνουν στα ποτάμια και τις λίμνες απ' όπου αντλούνταν το πόσιμο νερό.

Οι συνθήκες διασποράς της χολέρας κατά το 19ο αιώνα στο Μάντσεστερ περιγράφηκαν λεπτομερώς από το νεαρό Φρίντριχ Ένγκελς: "Όταν η επιδημία πλησίαζε ένας καθολικός τρόμος κυρίευε την μπουρζουαζία της πόλης. Οι άνθρωποι θυμόταν τις ανθυγιεινές κατοικίες των φτωχών και έτρεμαν μπροστά στη βεβαιότητα ότι κάθε μια απ' αυτές τις παράγκες θα γινότανε κέντρο διασποράς της πανούκλας, σπέρνοντας μαζί από όλες τις κατευθύνσεις και την απόγνωση στα σπίτια της ιδιοκτήτριας τάξης". Πρόσθεσε ότι μια αυτοψία 6.591 σπιτιών στο Μάντσεστερ αποκάλυψε "2.565 που χρειάζονταν επειγόντως ασβέστωμα... 960 χρειαζόταν επισκευές, 939 είχαν ανεπαρκείς υδρορροές, 1.435 είχαν υγρασία, 452 δεν είχαν καλό αερισμό, 2.221 δεν είχαν αποχωρητήριο". Χρόνια μετά, στα άρθρα του για το "ζήτημα της στέγασης", επανήλθε στο θέμα: "Η σύγχρονη φυσική επιστήμη έχει αποδείξει ότι οι 'κακόφημες συνοικίες' στις οποίες οι εργάτες συνωθούνται είναι εκτροφεία όλων εκείνων των επιδημιών που από καιρό σε καιρό πλήττουν τις πόλεις μας. Τη χολέρα, τον τύφο, τον τυφοειδή πυρετό, την ευλογιά και όλες τις βλαβερές ασθένειες... η καπιταλιστική τάξη της κοινωνίας αναπαράγει ξανά και ξανά όλα τα δεινά που χρήζουν θεραπείας".

Για πολλές χώρες αυτές οι συνθήκες δεν ανήκουν στο παρελθόν. Για παράδειγμα, η Υεμένη που μαστίζεται από τον πόλεμο και το λιμό, πρόσφατα βίωσε μια επιδημία χολέρας. Πιο γενικά, η επιταχυνόμενη αστικοποίηση, με τον συνεπαγόμενο σχηματισμό των παραγκουπόλεων, έχει γενικεύσει τις συνθήκες που οδήγησαν σ' αυτές τις πρώιμες βιομηχανικές πανδημίες. Μια φονική καταιγίδα μολυσματικών νόσων, χρόνιων παθήσεων και υποσιτισμού σε συνδυασμό με περικοπές στο δημόσιο σύστημα υγείας και ανεπαρκείς συνθήκες υγιεινής, έχει αναπτυχθεί στο σύγχρονο κόσμο.

Κι ενώ κάποιες από τις συνθήκες που παρήγαν τις μεταδοτικές ασθένειες βελτιώθηκαν στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες στα τέλη του 19ου με αρχές του 20ου αιώνα, ένας νέος κίνδυνος, η πανδημία της γρίπης, άρχισε να έρχεται στο προσκήνιο. Οι επιδημίες γρίπης δεν ήταν άγνωστες. Σε μια έξαρση της γρίπης στην Ευρώπη τη δεκαετία του 1550 φέρεται ότι σκοτώθηκε το ένα πέμπτο του πληθυσμού της Αγγλίας προτού, και πάλι, σπείρει τον όλεθρο στην Αμερική. Τώρα η απειλή έχει επιστρέψει για τα καλά. Το πρελούδιο ήταν το ξέσπασμα της 'ρώσικης' γρίπης το 1889, που ξεκίνησε στην Μπουχάρα, στο σημερινό Ουζμπεκιστάν, εξαπλώθηκε αρχικά στην Αγία Πετρούπολη το φθινόπωρο και μέσα σε οχτώ βδομάδες διασχίζοντας όλη την Ευρώπη, έφτασε στη Βόρεια και τη Νότια Αφρική. Τους επόμενους μήνες εισχώρησε στη Νότια Αμερική, μετά στην Ινδία και τελικά στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. "Μια πολύ μετριοπαθής εκτίμηση του πρώτου κύματος θνητότητας (1889-1890) στην Ευρώπη έκανε λόγο για 270.000 με 360.000 νεκρούς από τον ιό". Αυτό ήταν μόνο μια προθέρμανση. Την άνοιξη του 1918, κι ενώ ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ακόμα μαίνονταν, οι στρατιώτες άρχισαν να πέφτουν στο κρεβάτι με γρίπη. Η ασθένεια σύντομα εξελίχθηκε σε πανδημία, αλλά στο πρώτο κύμα της οδήγησε σε μικρές απώλειες που επισκιάστηκαν από τις συνέπειες του πολέμου. Αλλά το δεύτερο κύμα αυτής της 'ισπανικής' γρίπης παρήγαγε ένα μεταλλαγμένο στέλεχος του ιού, που ήταν καταστροφικό. Ο Ντένερ γράφει:

Ο μεγάλος πόλεμος είχε δημιουργήσει μια ασυνήθιστη διασταύρωση γεγονότων. Πολλά εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες συνωστίζονταν σε συνθήκες ανθυγιεινές... Αυτές οι πολυπληθείς μάζες συνδέονταν με συστήματα μεταφοράς που διέρρεαν κάθε γωνιά της υφηλίου. Ο συμπιεσμένος αυτός πληθυσμός έμοιαζε με προσάναμμα που μπορούσε ανά πάσα στιγμή να φουντώσει τη φωτιά μιας επιδημίας -ειδικά μίας λοίμωξης του αναπνευστικού.

Ο ιός εξαπλώθηκε με απίστευτη ταχύτητα και εμβέλεια. Εκτιμάται ότι περίπου το ένα τρίτο της ανθρωπότητας προσβλήθηκε μέσα στους επόμενους μήνες. Οι ήδη εξαντλημένες από την πολεμική δραστηριότητα ιατρικές εγκαταστάσεις, ξεπεράστηκαν πολύ γρήγορα από τα περιστατικά πνευμονίας. Μετά το δεύτερο κύμα, ένα τρίτο, λιγότερο θανατηφόρο, ακολούθησε το 1919. Πρόσφατες εκτιμήσεις για τους θανάτους και των τριών κυμάτων ανεβάζουν τον αριθμό στα 50 με 100 εκατομμύρια, αρκετές φορές πάνω από τις απώλειες σε ανθρώπινες ζωές στον ίδιο τον πόλεμο. Κατά πάσα πιθανότητα, το υψηλό ποσοστό θνητότητας δεν ήταν απλά αποτέλεσμα της επιδημικότητας του στελέχους του ιού της γρίπης, αλλά ήταν επίσης και ο τρόπος που άνοιγε δρόμο στα βακτήρια που μπορούσαν να προκαλέσουν δευτερεύουσες επιμολύνσεις, που κι αυτές οδηγούσαν στην πνευμονία. Για μια ακόμη φορά, αυτές που χτυπήθηκαν περισσότερο ήταν οι φτωχότερες χώρες όπου τα ποσοστά θνητότητας σπάνια καταγράφονταν. Η Ινδία φέρεται να είχε 18,5 εκατομμύρια νεκρούς, με την πείνα, τις άθλιες συνθήκες στέγασης και τη δήμευση των σιτηρών από τους Βρετανούς, η οποία συνέπεσε με την ξηρασία που εξασθένισε το ανοσοποιητικό σύστημα, και με την ανεπαρκή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη που όλα αυτά σε συνδυασμό βάθυναν τις συνέπειες της νόσου.

Το 1947, μετά από αρκετές δεκαετίες κατά τη διάρκεια των οποίων οι επιστήμονες εστίασαν στην κατανόηση της φύσης του ιού της γρίπης και στο πώς αυτός κατάφερε να προκαλέσει τέτοιο μακελειό, καθιερώθηκε ένα πρόγραμμα παρακολούθησης της παγκόσμιας εξάπλωσης του ιού της γρίπης. Αυτό το Παγκόσμιο Δίκτυο Εργαστηρίων Αναφοράς Γρίπης θα γινόταν αργότερα κομμάτι του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Οι μεταγενέστερες εξάρσεις, της "ασιατικής" πανδημίας γρίπης το 1957 και της πανδημίας της γρίπης του "Χονγκ Κονγκ", σκότωσαν δύο και ένα εκατομμύριο αντίστοιχα. Μέτα απ' αυτές ακολούθησαν δύο εσφαλμένοι συναγερμοί. Ο πρώτος ήταν το 1976 με το ξέσπασμα της γρίπης των χοίρων που εξαπλώθηκε στις αμερικανικές βάσεις πριν ξεθυμάνει, όχι βέβαια χωρίς τη συνδρομή ενός επείγοντος εμβολιασμού 43 εκατομμυρίων ανθρώπων, σχεδόν του ενός τετάρτου του πληθυσμού των ΗΠΑ, με πρωτοβουλία της κυβέρνησης. Ο δεύτερος ήταν μια ψευτο-πανδημία του 1977, που γνώρισε βέβαια ευρεία εξάπλωση, αλλά τα συμπτώματα της ήταν πολύ ήπια.

Μετάδοση και ενίσχυση ζωονοσογόνων ασθενειών

Σύγχρονες απειλές

Η ανάδυση των ιογενών πανδημιών παραμένει μια τεράστια απειλή για το σύγχρονο κόσμο. Για να αντιληφθούμε αυτή την απειλή χρειάζεται να εξετάσουμε τη μεταβαλλόμενη δομή των κοινωνιών, αντλώντας συμπεράσματα από το έργο συγγραφέων όπως ο Ρόμπ Γουάλας που έχουν εντοπίσει τη σύνδεση μεταξύ των σύγχρονων συστημάτων αγροτικής παραγωγής και της ζωονόσου. Στο πιο γνωστό του έργο, το "Οι μεγάλες φάρμες φτιάχνουν τη μεγάλη γρίπη", ο Γουάλας τονίζει ότι οι σύγχρονες μεγάλης κλίμακας αγροτοκτηνοτροφικές επιχειρήσεις θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως ένα γιγαντιαίο Τρύβλιο Πέτρι για τη δημιουργία και την αναπαραγωγή νέων ασθενειών. Οι μονοκαλλιέργειες οικόσιτων ζώων που στριμώχνονται ασφυκτικά στα εκτροφεία, εξασφαλίζουν υψηλά ποσοστά μετάδοσης και εξασθενημένες ανοσιακές αποκρίσεις. Η ανάπτυξη των αγροτοκτηνοτροφικών επιχειρήσεων είναι παγκόσμιο φαινόμενο με την "επανάσταση του ζωικού κεφαλαίου" να τροφοδοτεί την αυξημένη κατανάλωση κρέατος που εστιάζεται στον Παγκόσμιο Νότο. Όπως γράφει ο Μάικ Ντέιβις:

Το παγκόσμιο σύμβολο της βιομηχανοποιημένης πτηνοτροφίας και ζωικής παραγωγής... η Tyson Foods... που σκοτώνει 2,2 δισεκατομμύρια πουλερικά το χρόνο, έχει καταστεί συνώνυμο της διευρυνόμενης, κάθετης δομής διαχείρισης της παραγωγής, της εκμετάλλευσης των συμβασιούχων εκτροφέων, του πιο αποκρουστικού αντισυνδικαλισμού, των ανεξέλεγκτων εργατικών ατυχημάτων, της πιο ξετσίπωτης μόλυνσης του περιβάλλοντος και της πολιτικής διαφθοράς. Η παγκόσμια κυριαρχία μεγαθήριων όπως η Tyson καταδίκασε τους κατά τόπους κτηνοτρόφους είτε σε απορρόφηση στη μεγάλης κλίμακας πτηνοτροφία και χοιροτροφία είτε σε αφανισμό... Ολόκληρες αγροτοκτηνοτροφικές περιοχές μετατράπηκαν σε αποθήκες πουλερικών και οι πτηνοτρόφοι σε κάτι σαν επιστάτες σε φυλακές κοτόπουλων.

Αλλά τα προβλήματα δεν βρίσκονται μόνο σ' αυτές τις σύγχρονες βιομηχανικές μονάδες ζωικής παραγωγής. Όπως γράφει ένας ανώνυμος συγγραφέας, επηρεασμένος απ' το Γουάλας, στο περιοδικό Chuang:

 Σ' αυτές μπορούμε να προσθέσουμε τις εξίσου εντατικές διαδικασίες που συμβαίνουν στο περιθώριο της οικονομίας, όπου "άγρια" στελέχη έρχονται σε επαφή με ανθρώπους που επιδίδονται σε ολο και πιο εκτεταμένες αγροβιομηχανικές επιδρομές στα τοπικά οικοσυστήματα... επιδημίες που μπορούν με χαλαρά κριτήρια να ταξινομηθούν σε δύο κατηγορίες, μια πρώτη που γεννιέται στον πυρήνα της αγροοικονομικής παραγωγής, και μία δεύτερη που προέρχεται από την ενδοχώρα... Η βασική λογική του κεφαλαίου συμβάλλει στο να λαμβάνονται ακίνδυνα και απομονωμένα μέχρι πρότινος στελέχη ιών και να τοποθετούνται σε υπερανταγωνιστικά περιβάλλοντα που ευνοούν τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που προκαλούν επιδημίες, όπως οι σύντομοι ιικοί κύκλοι ζωής, η δυνατότητα μετάδοσης από ζώο σε άνθρωπο και η δυνατότητα να αναπτύσσουν γρήγορα νέους φορείς μετάδοσης.

Με άλλα λόγια, δεν είναι μόνο η αγροβιομηχανία που γεννά νέους ιούς, αλλά και η ευρύτερη διαταραχή των οικοσυστημάτων και η εξάπλωση της εμπορευματικής παραγωγής. Αυτή έχει ως αποτέλεσμα την εξώθηση διαφορετικών ειδών ζώων στις ίδιες περιοχές, αλλά και το συγχρωτισμό των ανθρώπων με άλλα ζώα -καταστάσεις που βάζουν σε κίνηση νέους παθογόνους παράγοντες. Μερικά παραδείγματα ίσως φωτίσουν καλύτερα το επιχείρημα. Στη Βολιβία της δεκαετίας του 1960 ο αιμορραγικός πυρετός εξαπλώθηκε από τα τρωκτικά στους αγρότες. Η έξαρση του 1963-64 είχε σαν επίκεντρο τους εργάτες γης του Σαν Χοακίν, οι οποίοι, αφού απαλλοτρίωσαν τις ντόπιες οικογένειες βαρώνων της κτηνοτροφίας μετά την επανάσταση του 1952 και έβαλαν λουκέτο στις επιχειρήσεις τους, προωθήθηκαν σε πιο πυκνές περιοχές της ζούγκλας όπου καλλιεργούσαν καρπούς για την κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών. Έτσι, άθελά τους, κατέστρεψαν το φυσικό οικότοπο των τρωκτικών, που εισέβαλαν στην πόλη -παράγοντας που ενισχύθηκε με τη χρήση του τοξικού εντομοκτόνου DDT στους ψεκασμούς για τον έλεγχο της ελονοσίας η οποία μείωσε αισθητά τον αριθμό γατών. Η κατασκευή δρόμων μετέδωσε την ασθένεια σε όλη τη χώρα καθώς αυτοί έγιναν διάδρομοι μετανάστευσης για τους αρουραίους. Ο ιός Νίπα εμφανίστηκε στη Νοτιοανατολική Ασία στα τέλη της δεκαετίας του 1990 λόγω της εντατικοποίησης της χοιροτροφικής εκμετάλλευσης και την προσβολή των γουρουνιών από νυχτερίδες, πιθανόν μέσω των περιττωμάτων τους, όταν ένας οικότοπος νυχτερίδων καταστράφηκε από την ξηρασία και την αποψίλωση των δασών. Ένα ιδιαίτερα σημαντικό πρόσφατο παράδειγμα είναι ο ιός Έμπολα, ο οποίος μπορεί να σκοτώσει μέχρι το 90% των ανθρώπων που προσβάλλει και που εξελίχθηκε σε επιδημία στη Δυτική Αφρική το 2013. Αυτός ο ιός μεταφέρεται επίσης στην ύπαιθρο από τις νυχτερίδες. Μια αρπαγή γαιών στη Ζώνη της Σαβάνας της Γουινέας από Αμερικανικές, Ευρωπαϊκές και Κινεζικές πολυεθνικές ανάγκασε ολόκληρους πληθυσμούς νυχτερίδων να αναζητήσουν τροφή και καταφύγιο στις επεκτεινόμενες φυτείες φοινικέλαιου, δημιουργώντας τις συνθήκες για την ανάπτυξη ζωονόσων.

Αυτές οι τάσεις παροξύνθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες με την χωρίς κανόνες επέκταση της γεωργίας. Γι' αυτό ο Γουάλας υποστηρίζει στην τελευταία του συνέντευξη ότι δίπλα στη βιομηχανική γεωργία "το κεφάλαιο απλώνει τα πλοκάμια του στα τελευταία εδάφη πρωτογενών δασών και χωραφιών μικροκαλλιεργητών που έχουν απομείνει στον κόσμο. Αυτές οι επενδύσεις ωθούν στην αποψίλωση των δασών και στην ανάπτυξη που οδήγησε στην ανάδυση ασθενειών. Η λειτουργική ποικιλότητα και συνθετότητα που αντιπροσωπεύουν αυτές οι τεράστιες εκτάσεις γης υφίσταται μια τέτοια συστηματοποίηση ώστε οι παθογόνοι παράγοντες που προηγούμενα βρισκόταν υπό ασφυκτικό περιορισμό τώρα ξεχειλίζουν στην τοπική κτηνοτροφία και στην κοινότητα". Αυτή η διαδικασία οδηγείται από τις ροές του κεφαλαίου στην καρδιά του συστήματος. "Εν συντομία, περιοχές όπως το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη και το Χονγκ Κονγκ πρέπει να θεωρούνται τα πρωταρχικά σημεία ανάφλεξης των ασθενειών". Μαζί με τις αλλαγές στη χρήση της γης, η ευρύτερη οικολογική καταστροφή που συντελέστηκε από την κλιματική αλλαγή ενδέχεται να προκαλέσει περαιτέρω μεταφορά ζωονοσογόνων παραγόντων. Αυτή η διπλή εξάπλωση της απειλής αναδεικνύεται από τα δύο σημαντικότερα ξεσπάσματα γρίπης τις τελευταίες δεκαετίες. Το πρώτο, η γρίπη των πτηνών, προκλήθηκε από ένα ασυνήθιστο μικροβιακό στέλεχος γνωστό ως Η5Ν1, που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις πτηνοτροφικές μονάδες του Χονγκ Κονγκ το 1997. Αρχικά προκάλεσε μεγάλο αριθμό θανάτων στα σμήνη των κοτόπουλων. Μέχρι το τέλος της χρονιάς, 18 άνθρωποι που βρέθηκαν θετικοί στον ιό Η5Ν1 νοσηλεύτηκαν σε νοσοκομείο, κι απ' αυτούς οι 6 πέθαναν. Το Δεκέμβριο του 1997 βρέθηκαν στη ζωαγορά του Χονγκ Κονγκ κοτόπουλα που είχαν προσβληθεί και πάλι από τον ίδιο ιό. Στο Χονγκ Κονγκ "οι φάρμες ποίκιλαν από μεγάλες επιχειρήσεις όπου τα κοτόπουλα συνωστίζονταν σε πολύ στρεσογόνα (για τα πουλιά) μεγάλα σμήνη, μέχρι μικρά αγροκτήματα όπου τα πουλιά έτρεχαν ελεύθερα μαζί με άλλα ζώα του αγρού και σμίγανε μαζί στις γούρνες και στα αυλάκια ακόμα και με παρείσακτα άγρια πουλιά όπως πάπιες και χήνες. Υπήρχαν επίσης τεράστιες "εγκαταστάσεις κράτησης" όπου τα πουλιά κλείνονταν για να προστατευθούν από τις διακυμάνσεις της αγοράς. Αυτή η τσαπατσούλικη και ανεπαρκώς ρυθμισμένη βιομηχανία εξυπηρετούσε τότε τις αγορές που "ήταν ένα συνονθύλευμα διαφόρων ειδών κλεισμένων σε κλουβιά", συμπεριλαμβανομένων, δίπλα στις κότες, των χηνών, των παπιών, των περδίκων, των περιστεριών και άλλων άγριων ειδών κλεισμένων σε κλουβιά", καθώς επίσης και θηλαστικών και ερπετών.

Αυτά τα συστήματα παραγωγής ήταν αποφασιστικά συνδεδεμένα με παραγωγούς με έδρα την Κίνα, και κάτω από την πολύ έντονη πίεσή τους. Το Χουανκντόνγκ, που συνορεύει με το Χονγκ Κονγκ, έγινε ένα είδος εργαστήριο νέων μεθόδων πτηνοτροφίας, αντιγράφοντας την αγροτοβιομηχανική παραγωγή κοτόπουλων που λάνσαραν οι ΗΠΑ από τις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Αυτές που ο Ντέιβις ονομάζει "επίκεντρο της (βιολογικής) εξέλιξης της γρίπης". Κρίσιμο ρόλο σ' αυτή την ιστορία έπαιξε η Charoen Pokphand, μια επιχειρηματική αυτοκρατορία δυο αδερφών από την Ταϊλάνδη -η οποία ουσιαστικά αντέγραψε τις μεθόδους της Tyson, ενώ παράλληλα επωφελήθηκε με έξυπνο τρόπο από το άνοιγμα της Κινέζικης οικονομίας από τον Ντενγκ Ξιαοπίνγκ το 1978. Η στροφή στις βιομηχανικές εκμεταλλεύσεις δε σημαίνει απλά εκτροφή ιών, αλλά στην πραγματικότητα "φυσική επιλογή" των πιο μολυσματικών.

Οι παθογόνοι παράγοντες πρέπει να αποφεύγουν την ανάπτυξη της ικανότητας να προκαλούν τέτοια καταστροφή στον ξενιστή τους που να τους καθιστά ανίκανους να μεταδοθούν. Αν ο παθογόνος παράγοντας σκοτώσει τον ξενιστή του πριν προσβάλει τον επόμενο ξενιστή τότε καταστρέφει την ίδια την αλυσίδα μετάδοσής του. Αλλά τι συμβαίνει όταν ο παθογόνος παράγοντας 'γνωρίζει' ότι ο επόμενος ξενιστής θα βρεθεί πολύ πιο σύντομα; Ο παθογόνος παράγοντας μπορεί να τα καταφέρει και όντας μολυσματικός επειδή μπορεί να προσβάλει με επιτυχία τον επόμενο αδύναμο κρίκο της αλυσίδας πριν σκοτώσει τον ξενιστή του... Υπάρχουν επιπρόσθετες πιέσεις σε σχέση με τη μολυσματικότητα του ιού της γρίπης στις [βιομηχανικές] φάρμες. Όταν τα ζώα της κτηνοτροφικής μονάδας φτάσουν ένα συγκεκριμένο αριθμό θανατώνονται. Οι επίμονες μολύνσεις γρίπης πρέπει να φτάνουν γρήγορα στο κατώφλι της μετάδοσης για κάθε δοσμένο ζώο, πριν η κότα ή η πάπια ή το γουρούνι θυσιαστεί". 

Το επεκτεινόμενο δίκτυο της Χοαυνγκντόνγκ και του Χονγκ Κονγκ, με τα πουλερικά να μεταφέρονται και προς τις δυο κατευθύνσεις δια μέσου των συνόρων, αποτελούσε γι' αυτό το λόγο ιδανική τοποθεσία για την εμφάνιση μιας θανατηφόρας γρίπης. Η περιοχή συνδύαζε τρόπους εξάπλωσης, βιομηχανοποιημένη, αλλά ελλιπώς ρυθμισμένη καλλιέργεια, με ανάμιξη διαφορετικών ειδών πτηνών, είτε στις φάρμες που απλώνονται στους βαλτότοπους των περιχώρων, είτε στις ζωαγορές. Αργότερα προέκυψε ότι ο ιός Η5Ν1 ήταν αποτέλεσμα ενός στελέχους που βρέθηκε στις χήνες σε συνδυασμό με δύο στελέχη ιού της γρίπης των ορτυκιών. Η έξαρση του ιού περιορίστηκε μετά από έναν άγριο σφαγιασμό, λουκέτο στις αγορές για απολύμανση, αναδόμηση των πάγκων ανά είδος και απαγόρευση πωλήσεων ζωντανών παπιών. Πάνω από 200 εκατομμύρια πουλιά πέθαναν από τον ιό ή σφαγιάστηκαν. Αυτό λειτούργησε, κυρίως όμως επειδή ο ιός H5N1, μέχρι στιγμής δεν έχει επιτύχει τη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο παρά μόνο περιστασιακά και σε μικρή κλίμακα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει καταγράψει 861 περιπτώσεις ανθρώπων που προσβλήθηκαν από τον Η5Ν1, με 455 θανάτους, κυρίως σε Αίγυπτο, Ινδονησία και Βιετνάμ.

Παρ' όλα αυτά, δεν ήταν ο Η5Ν1 που οδήγησε στην πρώτη πανδημία γρίπης του 21ου αιώνα. Αντ' αυτού, το 2009 εμφανίστηκε μια νέα απειλή, μία παραλλαγή της πανδημίας του 1918, βασισμένη στο στέλεχος του ιού της γρίπης Η1Ν1 -αυτή τη φορά όχι στις ζωαγορές της Νοτιοαναολικής Ασίας, αλλά στη Βόρεια Αμερική. Απ' τη στιγμή που εμφανίστηκαν περιπτώσεις στις ΗΠΑ, η πιθανότητα μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο ήταν ήδη πιθανή. Η νόσος είχε διατρέξει τα κοπάδια χοίρων του Μεξικού, που συγκεντρώνονταν όλο και περισσότερο σε τεράστιας κλίμακας αγροτοβιομηχανικές επιχειρήσεις. Το στέλεχος του ιού αποδείχθηκε ότι ήταν ένας συνδυασμός τμημάτων "ανθρώπινων γονιδίων, πτηνών και δυο διαφορετικών φυλών χοίρων (του Βορειοαμερικάνικου και του Ευρασιατικού)". Ο ΠΟΥ βιάστηκε να κηρύξει τη γρίπη των χοίρων πανδημία. Ευτυχώς, ο ιός αποδείχθηκε σχετικά ήπιος, με ποσοστά θνητότητας συγκρίσιμα με της εποχής γρίπης. Αυτή η λανθασμένη εκτίμηση οδήγησε σε σφοδρές κριτικές του ΠΟΥ, ειδικά από τη στιγμή που το περιοδικό British Medical Journal έδωσε στη δημοσιότητα στοιχεία για μια σειρά ειδικούς του ΠΟΥ που έλαβαν χρήματα από μια φαρμακευτική εταιρεία που προσέβλεπε σε κέρδη από την παραγωγή εμβολίων και αντιβιοτικών. Αυτό το γεγονός καταδεικνύει τον κίνδυνο αντιμετώπισης της υγείας σαν ιδιωτικό και όχι ως δημόσιο αγαθό. Δεν προκαλεί λοιπόν καμιά έκπληξη η δυσπιστία και, πολλές φορές, η εχθρότητα απέναντι στο ιατρικό κατεστημένο, εφόσον κατά καιρούς αποδεικνύεται διαβλητό. Παρ' όλα αυτά, ο Η5Ν1 και ο Η1Ν1 είναι χρήσιμο να ιδωθούν ως καταστροφές που αποφεύχθηκαν -ή μάλλον αναβλήθηκαν- στο παρά πέντε, ο πρώτος γιατί δεν είχε ακόμα καταφέρει να πετύχει σημαντική δυνατότητα μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο, και ο δεύτερος γιατί δεν είναι, στην παρούσα μορφή του, ιδιαίτερα μολυσματικός. Το ίδιο δεν μπορεί να λεχθεί για τα δύο προηγούμενα ξεσπάσματα κορονοϊών αυτή την περίοδο. Το 2003 ένας κορονοϊός χτύπησε την Γκουανγκντόνγκ με πολύ μεγάλο αριθμό κρουσμάτων πνευμονίας. Το Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο (SARS) είχε ένα ποσοστό θνητότητας περίπου 10%. Ο SARS πιθανόν προήλθε από τη μασκοφόρα φοινικοσιβέτα, που πουλιόταν στη ζωαγορά της επαρχίας, ένα από τα ζώα που παίζουν το ρόλο του ενδιάμεσου ανάμεσα στους ανθρώπους και τις κινέζικες ρινολοφίδες νυχτερίδες, που δρουν σαν δεξαμενή για μια σειρά κορονοϊών που σχετίζονται με το SARS. Η εμφάνιση του SARS επιβεβαιώνει το επιχείρημα Γουάλας περί αλληλεπίδρασης μεταξύ αστικού και αγροτικού. Η ραγδαία εξάπλωση της Γκουανγκντόνγκ έχει δημιουργήσει μια ευρεία 'περιαστική' ζώνη, που χαρακτηρίζεται όχι μόνο από "τη συνύπαρξη της βιομηχανίας με τη γεωργία ή του αστικού με το αγροτικό, αλλά και από την αλληλεξάρτηση των δύο τομέων". Αυτή η διαδικασία έχει επιταχυνθεί μετά το άνοιγμα της κινεζικής οικονομίας. "Η αλληλεπίδραση πόλης-υπαίθρου κατά την περίοδο πριν τη μεταρρύθμιση ήταν αυστηρά περιορισμένη μέσω ενός κεντρικού καταμερισμού πόρων, καθορισμού των τιμών και ελέγχου των μετακινήσεων, που διαμόρφωναν ένα αόρατο πλην αποτελεσματικό 'τείχος' που χώριζε τις πόλεις από τα χωριά... Η εφαρμογή φιλελεύθερων και ευέλικτων οικονομικών πολιτικών από τη μεταρρύθμιση και μετά, επέτρεψε στους κατοίκους των πόλεων και των χωριών να έχουν μια άμεση και αυθόρμητη αλληλεπίδραση, με αποτέλεσμα να υπάρξει μια αναδιοργάνωση των σχέσεων της πόλης με την ύπαιθρο".

Η ασθένεια εισέβαλε στο Γκουανγκζού, μια πόλη τότε 10 εκατομμυρίων ανθρώπων, στα τέλη του 2002. Όμως τα στελέχη της κινεζικής κυβέρνησης απέφευγαν να μοιραστούν την είδηση της εκδήλωσης της επιδημίας τόσο με τον δικό τους όσο και με τους διεθνείς κλάδους υγείας, μέχρι τις 11 Φεβρουαρίου 2003. Ο SARS τελικά περιορίστηκε το 2004 μετά από τεράστια μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας, ανίχνευσης της νόσου και απολύμανσης που πήρε η κυβέρνηση, μέτρα που έμοιαζαν σαν πρόβα γι' αυτό που θα ακολουθούσε στις αρχές του 2020. Αλλά τα πράγματα δεν προβλέπεται να είναι τόσο απλά με τον Covid-19. Με τον SARS οι άνθρωποι έτειναν να γίνουν πιο ευάλωτοι στη νόσο μόνο μετά από μια σοβαρή ασθένεια που είχε εξασθενίσει το ανοσιοποιητικό τους σύστημα. Αυτό δεν ισχύει με τον Covid-19, ο οποίος έχει ήδη μεταδοθεί πολύ πιο πλατιά.

Ένας ακόμα πιο θανατηφόρος κορονοϊός, το Αναπνευστικό Σύνδρομο της Μέσης Ανατολής (MERS) ξέσπασε στη Σαουδική Αραβία το 2012 με ποσοστό θνητότητας περίπου 33%. Εξαπλώθηκε στην Ευρώπη, την Ασία, την ευρύτερη Μέση Ανατολή και Βόρεια Αμερική, οδηγώντας σε 2.494 επιβεβαιωμένες περιπτώσεις και 858 θανάτους από τη νόσο. Εδώ ο ενδιάμεσος φορέας μεταξύ νυχτερίδας και ανθρώπου ήταν η Αραβική καμήλα, που ήταν ήδη γνωστό ότι ήταν φορέας κάποιων μορφών του ιού εδώ και αρκετές δεκαετίες. Τώρα, στα πλούσια και σε μεγάλο βαθμό αστικοποιημένα πετρελαιοπαραγώγα Αραβικά κράτη, οι καμήλες είναι κυρίως σύμβολα κοινωνικού στάτους, και χρησιμοποιούνται σε καμηλοδρομίες και επιδείξεις, ή για την παραγωγή προϊόντων κρέατος και γάλακτος προς πώληση και όχι ως υποζύγια ή για άμεση κατανάλωση. Εκτός απ' την εντατική εκτροφή καμηλών, υπάρχουν τώρα και εκτεταμένες εισαγωγές ζωντανών καμηλών στη Σαουδική Αραβία -το 70% αυτών που σφαγιάστηκαν στη Σαουδική Αραβία το 2013 ήταν εισαγωγής- και μετακίνηση καμηλών μεταξύ διαφορετικών Αραβικών κρατών για αγώνες και επιδείξεις. Αυτές οι εμπορικές δραστηριότητες πιθανό να οδήγησαν στην ανάμιξη διαφορετικών στελεχών κορονοϊού από διαφορετικούς πληθυσμούς, που έφερε την έξαρση του MERS.

Η ανάδυση του Covid-19 

Ο Covid-19 προκαλείται από έναν βητακορονοϊό, σαν αυτόν που ευθύνεται για τους SARS και MERS. Η Γουχάν, που πιστεύεται ότι είναι το σημείο μηδέν όπου ξέσπασε ο ιός, είναι μια πόλη 11 εκατομμυρίων, η πρωτεύουσα της περίκλειστης επαρχίας Χουμπέι, που βρίσκεται στην Κεντρική Κίνα και Βόρεια της Γκουανγκντόνγκ, που μαζί με την Τζιανγκζού στα Ανατολικά, είναι η ατμομηχανή της βιομηχανικής ανάπτυξης της Κίνας. Η Γουχάν ήταν μια οικονομικά και πολιτικά σημαντική πόλη στις αρχές του 20ου αιώνα, αφού βρισκόταν στο κέντρο του δικτύου των υδάτινων διαύλων και αργότερα του σιδηροδρόμου. Μετά την εγκαθίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας το 1949, έγινε η έδρα της μεγάλης κρατικά επιδοτούμενης βαριάς βιομηχανίας, ιδιαίτερα του σιδήρου και του χάλυβα, και αργότερα της παραγωγής αυτοκινήτων.

Το άνοιγμα της κινεζικής οικονομίας από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 έφερε το σχετικό μαρασμό της πόλης σε σύγκριση με τις παράκτιες περιοχές που αναβαθμίστηκαν. Εντούτοις, η Γουχάν πρόσφατα ξαναπήρε τα πάνω της με την έκρηξη στον τομέα των κατασκευών: "Η Γουχάν όχι μόνο τάιζε αυτή τη φούσκα με την υπερπροσφορά δομικών υλικών και πολιτικών μηχανικών αλλά, μ' αυτό τον τρόπο, εξελίχθηκε σε 'παράδεισο' των κτηματομεσιτικών επιχειρήσεων". Σύμφωνα με μία έκθεση της τράπεζας HSBC, ο μόνιμος πληθυσμός της Γουχάν αυξήθηκε κατά περίπου ένα πέμπτο από το 2008 μέχρι το 2017, με πολλούς από τους νέους κατοίκους να είναι εσωτερικοί μετανάστες από άλλες περιοχές της Κίνας, οι οποίοι αποτελούν περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού. Μέχρι το 2017 οι επενδύσεις σε προγράμματα οικιστικής ανάπτυξης είχαν φτάσει τα 26,8 δις δολάρια με το ύψος των ενοικίων να τετραπλασιάζεται μέσα σε μία δεκαετία. Ο πλουσιότερος άνθρωπος της πόλης, ο Γιαν Ζι, έκανε τότε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του, που το 2018 έφτανε τα 10 δις δολάρια.

Ένας μεγάλος αριθμός κατοίκων ψωνίζει τρόφιμα από τη λαϊκή αγορά απ' όπου φαίνεται ότι προήλθε ο κορονοϊός. Παρ' όλα αυτά, όπως επισημαίνει ο Γουάλας, "ενώ η διάκριση μεταξύ βιομηχανικής γεωργίας και λαϊκής αγοράς δεν είναι ασήμαντη, δεν πρέπει να μας διαφεύγουν οι ομοιότητες (και η διαλεκτική σχέση που υπάρχει μεταξύ τους)":

Οι λαϊκές αγορές και το εξωτικό φαγητό είναι συνδεδεμένες με τις κυρίαρχες διατροφικές συνήθειες στην Κίνα, δίπλα στη βιομηχανική παραγωγή ιδιαίτερα μετά την οικονομική φιλελευθεροποίηση. Και πράγματι αυτές οι δύο διατροφικές συνήθειες μπορούν να ενσωματωθούν στον τρόπο χρήσης της γης. Η επεκτεινόμενη βιομηχανική παραγωγή μπορεί να ωθήσει σε όλο και πιο εκμεταλλεύσιμη από την αγορά κυνηγιού άγρια ζωή στα τελευταία πρωτόγονα τοπία απαντλώντας μια ευρύτερη ποικιλία δυνητικά πρωτοπανδημικών παθογόνων παραγόντων. Οι περιαστικές ζώνες που διευρύνονται συνεχώς και η πληθυσμιακή πυκνότητα που αυξάνει τα πιθανά σημεία διεπαφής (με ό,τι αυτή συνεπάγεται) μεταξύ άγριων μη ανθρώπινων πληθυσμών και πρόσφατα αστικοποιημένων αγροτικών πληθυσμών. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ακόμα και τα πιο άγρια είδη ζώων είναι προσδεμένα στις (γεωργικές) αλυσίδες αξίας: ζώα όπως οι στρουθοκάμηλοι, οι σκαντζόχοιροι, οι κροκόδειλοι, τα φρουτοφάγα χειρόπτερα, η ασιατική μοσχογαλή που οι ημιχωνευμένοι σπόροι με τους οποίους εκτρέφεται παράγουν τους πιο ακριβούς κόκκους καφέ του κόσμου. Και κάποια είδη φτάνουν στο πιρούνι μας πριν καλά-καλά τα ανακαλύψουν οι επιστήμονες, σαν το βραχύρυγχο σκυλόψαρο που βρέθηκε στην αγορά της Ταϊβάν. Καθώς η φύση απογυμνώνεται από περιοχή σε περιοχή, από είδος σε είδος, ό,τι έχει απομείνει γίνεται όλο και πιο πολύτιμο.

 Πράγματι, η κινεζική πολιτική, σε εθνικό επίπεδο και μέσω των τοπικών και περιφερειακών ηγετών της, μπήκε σ' έναν ανταγωνισμό, μέσα από την ενθάρρυνση της εκμετάλλευση των πόρων της άγριας πανίδας, που θεωρούσε ότι θα έδινε ώθηση στην στην αγροτοβιομηχανία. Τα κέρδη από την εκτροφή άγριων ζώων για το 2017 ήταν 57 δισεκατομμύρια δολάρια.

Ο Covid-19 γρήγορα εξαπλώθηκε πέρα από τη Γουχάν. Σήμερα ο παγκόσμιος πληθυσμός όχι απλά είναι πιο στενά συνδεδεμένος από ποτέ, αλλά πολλές φορές η αεροπορική σύνδεση καθιστά το χρόνο μετακίνησης μικρότερο από την περίοδο επώασης των παθογόνων παραγόντων. Οι ταξιδιώτες ενδέχεται να έχουν φτάσει και να έχουν αρχίσει να μεταδίδουν τον ιό πολύ πριν παρουσιάσουν συμπτώματα. Πίσω στο 2013 και στο ξέσπασμα του SARS, το Χονγκ Κονγκ ήταν ο κόμβος στις μεγαλουπόλεις όλου του πλανήτη, αλλά σήμερα η ίδια η Κίνα συνδέεται μ' ένα πυκνό δίκτυο συγκοινωνίας με πόλεις άλλων χωρών. Η Γουχάν έχει το δικό της διεθνές αεροδρόμιο, που τη συνδέει με 60 προορισμούς στο εξωτερικό. Το 2019 έγιναν 515 εκατομμύρια εσωτερικές πτήσεις στην Κίνα, με τις διεθνείς πτήσεις να αυξάνονται από 6,2 εκατομμύρια το 2000 σε 51,62 εκατομμύρια το 2016.

Κι ενώ υπήρξε μια εντυπωσιακή ανάπτυξη και αστικοποίηση της Κίνας, οι δαπάνες για την υγεία παρέμειναν σε χαμηλά επίπεδα. "Οι περισσότερες δημόσιες δαπάνες κατευθύνθηκαν προς τη βιομηχανία τσιμέντων και τούβλων -για γέφυρες, δρόμους, φθηνό ηλεκτρικό ρεύμα για τις μονάδες παραγωγής", οδηγώντας σε μια "γενική υποβάθμιση του συστήματος υγείας" που θύμιζε τις συνθήκες της πρώιμης βιομηχανοποίησης. Οι δημόσιες δαπάνες για την υγεία ανά άτομο είναι "χαμηλή ακόμα και σε σύγκριση με τις άλλες 'μεγαλομεσαίου εισοδήματος' χώρες, και περίπου οι μισές από της Βραζιλίας, της Βουλγαρίας και της Λευκορωσίας". Και σαν να μην έφτανε αυτό, πολλοί Κινέζοι μετανάστες εργάτες δεν έχουν πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη από τη στιγμή που εγκαταλείπουν την επαρχία. Οι συνθήκες λοιπόν ήταν άριστες για την εξάπλωση μιας επιδημίας σε όλη την Κίνα και από κει στον υπόλοιπο κόσμο.

Οικονομικές συνέπειες

Η Κίνα έχει τα τελευταία χρόνια μετατραπεί στην πρώτη χώρα παγκόσμια σε εξαγωγές εμπορευμάτων -και στο μεγαλύτερο εισαγωγέα πρώτων υλών. Ελέγχει το 40% των παγκόσμιων εξαγωγών υφασμάτων και ρουχισμού, περίπου το ένα τρίτο του παγκόσμιου εξοπλισμού γραφείων, πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, το 13% των εξαγωγών σιδήρου και χάλυβα και το 14% των εξαγωγών ηλεκτρονικών εξαρτημάτων ολοκληρωμένων κυκλωμάτων. Όμως η Κίνα δεν είναι απλά ένα παγκόσμιο κέντρο εξαγωγών, βρίσκεται κιόλας στο κέντρο των παγκόσμιων δικτύων παραγωγής και είναι απόλυτα ενσωματωμένη σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο στον τομέα των ηλεκτρονικών ειδών. Καθώς οι αυστηροί περιορισμοί μετακίνησης και τα κλεισίματα εργοστασίων απλώθηκαν σε περιοχές όπως η Ζεγιάνγκ, η Χουανγκντόνγκ και η Χενάν, χτυπήθηκαν αλυσίδες τροφοδοσίας εταιρειών όπως η Apple. Η γιγαντιαία ταϊβανέζικη εταιρεία Foxconn, που φτιάχνει iPhone για λογαριασμό της Apple υπολογίζει απώλειες εσόδων 45% για το πρώτο τρίμηνο του 2020. Σε όλη τη χώρα, ο δείκτης διευθυντών των τμημάτων αγορών στον τομέα μεταποίησης, ένα πολύ σημαντικό μέτρο της αναμενόμενης οικονομικής δραστηριότητας, γνώρισε την πιο απότομη συρρίκνωση όλων των εποχών, χειρότερη απ' ότι στην κρίση του 2008.

Η επιβράδυνση στην ίδια την Κίνα και οι συνέπειες του Covid-19 ευρύτερα στην παγκόσμια οικονομία σύντομα πυροδότησαν την κατάρρευση των χρηματαγορών όλου του κόσμου. Ως τα μέσα Μάρτη οι αγορές της Αμερικής και της Ευρώπης είχαν σημειώσει τις μεγαλύτερες βουτιές στην ιστορία τους. Οι χρηματιστηριακές δονήσεις επιδεινώθηκαν από έναν πόλεμο τιμών που ξέσπασε στον ενεργειακό τομέα. Την τελευταία τριετία τα πετρελαιοπαραγωγά κράτη όπως η Σαουδική Αραβία και η Ρωσία συνεργούσαν στον περιορισμό των προμηθειών κι έτσι κρατούσαν τις τιμές σχετικά ψηλά. Με την κινέζικη επιβράδυνση στον τομέα μεταποίησης, ο Σαουδάραβας πρίγκιπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν θέλησε να πείσει το Βλαντιμίρ Πούτιν να σταματήσει την παραγωγή. Αλλά ο Πούτιν έβλεπε τη συνεργασία μεταξύ των παραγώγων για συγκράτηση της τιμής σαν αβάντα στη βιομηχανία σχιστολιθικού πετρελαίου των ΗΠΑ που απαιτεί ξόδεμα μεγάλων ποσών σε ενέργεια για να παραμένει βιώσιμη. Η παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου επέτρεψε στην Αμερική να γίνει η πρώτη πετρελαιοπαραγωγός χώρα του κόσμου, ξεπερνώντας και τη Ρωσία και τη Σαουδική Αραβία. Συν τοις άλλοις, ο Πούτιν έγινε πυρ και μανία με την πρόσφατη απόφαση των ΗΠΑ να επιβάλουν κυρώσεις στον εμπορικό βραχίονα της κρατικής εταιρείας ενέργειας της Ρωσίας, της Rosneft. Η Ρωσία επέτρεψε την πτώση των τιμών, σπάζοντας τη συμμαχία της με τη Σαουδική Αραβία. Ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν απάντησε πλημμυρίζοντας την αγορά με πετρέλαιο, πατώντας πρώτος τη σκανδάλη στον πόλεμο τιμών.

Η εξάπλωση μιας νέας ύφεσης είναι πλέον σίγουρη, κατά την άποψη των κεντρικών τραπεζιτών. Στις 3 Μαρτίου η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ σε έκτακτη συνεδρίασή της αποφάσισε την μείωση των επιτοκίων κατά 0,5% για πρώτη φορά μετά την κρίση του 2008-9. Η Fed δεσμεύτηκε επίσης ότι θα προχωρήσει σε  στήριξη της χρηματιστηριακής αγοράς, και ειδικότερα της αγοράς 'ρέπος', που χρησιμοποιούν οι εταιρείες για την αντιμετώπιση βραχυπρόθεσμων προβλημάτων ρευστότητας με αντάλλαγμα εγγυήσεις όπως ομόλογα. Μια βδομάδα αργότερα, η Τράπεζα της Αγγλίας ακολούθησε πραγματοποιώντας τη δικιά της μείωση επιτοκίων. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), που το δικό της βασικό επιτόκιο είναι ήδη αρνητικό, εξαίρεσε τους επενδυτές προσφέροντας πιο περιορισμένα κίνητρα, διευρύνοντας το υπάρχον πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης. Μετά, στις 15 Μαρτίου, η Fed ανακοίνωσε νέα δράση μειώνοντας τα αμερικανικά επιτόκια σχεδόν στο μηδέν, διευρύνοντας την αγορά ομολόγων, και προσφέροντας σε άλλες κεντρικές τράπεζες νέες συμφωνίες ανταλλαγής  ('swap lines') νομισμάτων σε δολάρια. Η επικέντρωση της προσοχής στην αγορά ρέπος και την παροχή άφθονης ρευστότητας σε δολάρια για το λάδωμα του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, αντανακλά τους φόβους για μια κρίση ρευστότητας ανάλογη μ' αυτή του 2007 και απηχεί σε μεγάλο βαθμό τα έκτακτα μέτρα που τελικά πάρθηκαν πριν δέκα χρόνια. Μ' άλλα λόγια, αυτοί που βρίσκονται στα υψηλά κλιμάκια της οικονομίας πιστεύουν ότι αυτή μπορεί να είναι μία κρίση τουλάχιστον ενός μεγέθους συγκρίσιμου με αυτή του 2008-9.

Παρ' όλα αυτά, ενώ ο Covid-19 μπορεί να πυροδοτήσει μια παγκόσμια επιβράδυνση, δεν είναι αυτός η γενεσιουργός αιτία. Το παγκόσμιο σύστημα ήταν ήδη εξαιρετικά ασθενικό και πριν το χτύπημα του Covid-19. Οι ρίζες αυτής της επιβράδυνσης βρίσκονται σε μια μακρά περίοδο συμπιεσμένης κερδοφορίας και στις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν για να βγάλουν την οικονομία από την ύφεση του 2008-9. Όπως έλεγα το 2018: "Η ύφεση του 2008-9 ήταν μια επί μακρόν αναβαλλόμενη κρίση για το σύστημα, που προετοιμάζονταν από μια περίοδο καθήλωσης της κερδοφορίας, από μια δυσλειτουργική πρακτική χρηματιστικοποίησης και από δράσεις των κρατών. Το γεγονός ότι δεν επιτράπηκε να εξελιχθεί σε οικονομική κατάρρευση όμοιου μεγέθους μ' αυτή της δεκαετίας του 1930, είναι αυτό ακριβώς που μας έδωσε μια μακρά ύφεση, μια παρατεταμένη περίοδο σχετικά νωθρής και αβέβαιης ανάπτυξης". Η δράση που αναλήφθηκε από τις άρχουσες τάξεις με το ξέσπασμα της κρίσης -τα πακέτα τόνωσης, οι μειώσεις των επιτοκίων και η ποσοτική χαλάρωση, σήμαναν ότι:

Ο Καπιταλισμός μπήκε σε μηχανική υποστήριξη -που πήρε μια μορφή χρηματοπιστωτική... Τα μέτρα φαινομενικά είχαν σαν στόχο την εξασφάλιση μιας ροής πιστώσεων προς τις επιχειρήσεις, ώστε να υπάρξει μια αύξηση της παραγωγής. Αλλά σε συνθήκες συμπιεσμένης κερδοφορίας, το σχέδιο απέτυχε. Η ταχεία συσσώρευση λαμβάνει χώρα σε συνθήκες κάτω από τις οποίες οι επενδυτές πιστεύουν ότι η παραγωγή θα αποφέρει κέρδος. Αντί λοιπόν για επενδύσεις είχαμε είτε αποταμιεύσεις σε τράπεζες είτε διοχέτευση σε χρηματιστηριακές επενδύσεις συχνά υψηλής απόδοσης, ριψοκίνδυνες επενδύσεις... Όχι μόνο η οικονομική διάσωση αναζωπύρωσε την κερδοσκοπία -και, παρεμπιπτόντως, φούσκωσε τις τσέπες των πλουσίων- αλλά επίσης ανέβαλε την όποια λύση στην υποκείμενη κρίση.

Σ' ένα άρθρο στους Financial Times με τίτλο 'Οι σπόροι για την επόμενη κρίση χρέους' ο Τζον Πλέντερ σημειώνει ότι το τρίτο τέταρτο του 2019 το παγκόσμιο χρέος είχε φτάσει σε ποσοστό ρεκόρ 322% του ΑΕΠ, κοντά στα 253 τρις δολάρια. Πολλά απ' αυτά είναι χρέη μη χρηματιστικών εταιρειών που δεδομένης της πρόσφατης αναστάτωσης, θα δυσκολευτούν πάρα πολύ στην εξυπηρέτηση του χρέους τους. Με άλλα λόγια, τα όρια της περιόδου στάσιμης και αβέβαιης ανάπτυξης, στην οποία μπήκαμε μετά το 2008-9, μπορεί και να έχουν εξαντληθεί. Όπως διαβάζουμε σε ένα άλλο άρθρο των Financial Times:

Οι εταιρείες έπεσαν με τα μούτρα στα φθηνά δάνεια για μια δεκαετία... Το κόστος δανεισμού μειώθηκε, αφού οι κεντρικές τράπεζες έριξαν τα επιτόκια για να επανεκκινήσουν τις οικονομίες τους μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Οι επενδυτές στερημένοι από τις αποδόσεις των ασφαλέστερων κρατικών ομολόγων, είδαν το δανεισμό σε πιο επισφαλείς επιχειρήσεις ως ένα τρόπο να πάρουν επιστροφές. Ο Ρουσίρ Σάρμα, οικονομικός αναλυτής και σύμβουλος στρατηγικών επενδύσεων στη Morgan Stanley Investment Management, εκτιμά ότι το ένα έκτο των αμερικανικών επιχειρήσεων δεν έχουν αρκετά έσοδα σε ρευστό ώστε να καλύψουν τους τόκους των δανείων τους. Αυτοί οι δανειστές "ζόμπι" μπορούν να συνεχίζουν να αναβάλλουν την κατάρρευση για όσο διάστημα οι αγορές δανεισμού συνεχίζουν να τους δανείζουν να τους αφήνουν να αναχρηματοδοτούνται. Αλλά τώρα το ξεκαθάρισμα έρχεται.

 Χωρίς την εκκαθάριση των μη κερδοφόρων επιχειρήσεων σε μια πολύ μεγαλύτερη κλίμακα απ' αυτήν που είχαμε ήδη είναι απίθανο να ανακάμψουν τα ποσοστά κέρδους. Σ΄αυτό το πλαίσιο, όπου τα επιτόκια είναι ήδη κοντά ή κάτω από το μηδέν, και οι ισολογισμοί των κεντρικών τραπεζών είναι φορτωμένοι με προηγούμενες αγορές περιουσιακών στοιχείων, υπάρχουν όρια στο τι μπορεί να πετύχει μια νομισματική πολιτική. Μπορεί να αντιμετωπίσουμε, όπως υποστηρίζει ο Πλέντερ, "μια πιστωτική στενότητα σ' ένα κόσμο χαμηλότατων και αρνητικών επιτοκίων". Ακόμα κι αν υπάρξει μεγαλύτερη δραστηριότητα των κεντρικών τραπεζών σημειώνει ότι υπάρχει κίνδυνος "εδραίωσης της δυσλειτουργικής νομισματικής πολιτικής που συνέβαλε στην αρχική οικονομική κρίση, καθώς και επιδείνωσης του επικίνδυνου πλεονάσματος χρέους που αντιμετωπίζει η παγκόσμια οικονομία". Γιατί πολλά από τα πολεμοφόδια που θα χρησιμοποιούνταν παραδοσιακά για την αποφυγή μιας κρίσης έχουν ήδη εξαντληθεί, και πολλοί πολιτικοί ιθύνοντες και οικονομικοί αναλυτές υποστηρίζουν μία στροφή στην οικονομική πολιτική. Κι όμως, όπως παρατηρεί ο Μάικλ Ρόμπερτς, υπάρχουν λίγα στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι μια απλή διαχείριση του ελλείμματος και η κρατική χρηματοδότηση στην κλίμακα που προβλέπεται μπορεί να συγκρατήσει την ανάπτυξη παρά τη χαμηλή και με πτωτική τάση κερδοφορία -και, ούτως ή άλλως, αυτό είναι κιόλας αδύνατο για τις πιο αδύναμες οικονομίες του Παγκόσμιου Νότου. Το αποτέλεσμα μπορεί κάλλιστα να είναι μια σοβαρή συρρίκνωση.

Από τον εφησυχασμό στον αυταρχισμό

Οι κυβερνήσεις ανταποκρίθηκαν με ποικίλους τρόπους στην πανδημία. Αυτό δεν ήταν κυρίαρχα αποτέλεσμα των διαφωνιών μεταξύ τους σε σχέση με τα επιδημιολογικά ή τα ιολογικά δεδομένα, παρότι με δεδομένη την περιορισμένη έκταση των γνώσεων σχετικά με τον Covid-19, μέχρι τη στιγμή που γράφτηκε αυτό το άρθρο, υπάρχουν πολλά κενά. Πιο ουσιαστικά, οι αντιδράσεις αντικατοπτρίζουν το πλαίσιο των ταξικά διαιρεμένων καπιταλιστικών κρατών, ενσωματωμένο σε μία παγκόσμια τάξη που μαστίζεται από συγκρούσεις. Η τυπική αντίδραση των διαχειριστών του συστήματος ήταν, αρχικά, η αδιαφορία καθώς κοιτούσαν να διατηρήσουν την παραγωγή και κυκλοφορία του κεφαλαίου παρά το όποιο κόστος σε ανθρώπινη δυστυχία και αμέσως μετά απεγνωσμένα κατακόρυφα μέτρα όταν έγινε ξεκάθαρο ότι η βιωσιμότητα των κερδών στο άμεσο μέλλον έμπαινε υπό αμφισβήτηση.

Τα μέτρα ασφαλείας που πήρε η Κίνα κορυφώθηκαν επηρεάζοντας τις ζωές 760 εκατομμυρίων ανθρώπων. Μαζικοί χώροι δουλειάς έκλεισαν και η μετακίνηση των ανθρώπων περιορίστηκε. Σαν αποτέλεσμα, η Κίνα θεωρείται ευρέως σαν ένα πετυχημένο παράδειγμα περιορισμού της εξάπλωσης του ιού -παρότι υπάρχουν κάποια ερωτηματικά σχετικά με τα επίσημα νούμερα και με το αν ο ιός τελικά θα επανακάμψει μετά τη χαλάρωση των ελέγχων. Αυτό είναι ένα ζήτημα ιδιαίτερα επίκαιρο, καθώς η κυβέρνηση φαίνεται να δίνει προτεραιότητα στη γρήγορη ξαναάνοιγμα των χώρων δουλειάς.

Υπάρχουν τρεις επιπλέον λόγοι γιατί η Αριστερά πρέπει να είναι καχύποπτη με τα υπερβολικά εγκωμιαστικά σχόλια που ακούγονται για την Κίνα. Πρώτον, είναι αναμφισβήτητο ότι ένας απολυταρχικός κρατικός μηχανισμός μπορεί κάποιες φορές να κάνει πράγματα που οι φιλελεύθερες δημοκρατίες δεν μπορούν να κάνουν. Αλλά αυτό δεν μπορεί ότι θα πρέπει να αποδεχθούμε ότι γι' αυτό το λόγο η δικτατορία είναι ανώτερη της δημοκρατίας -ότι δηλαδή, όπως λέγαν παλιότερα, "ο Μουσολίνι έκανε τουλάχιστον τα τρένα να φεύγουν στην ώρα τους". Η συγκέντρωση δια της βίας δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων σε αυτοσχέδια κέντρα απομόνωσης σε στάδια, η μαζική επιτήρηση τόσο στο διαδίκτυο όσο και στους συνοικιακούς δρόμους, δεν αποτελούν πρότυπο για τους σοσιαλιστές ούτε και μέθοδο προώθησης μέτρων πραγματικής στήριξης της δημόσιας υγείας. Η ανταπόκριση της Κίνας περιγράφηκε σαν λήψη "απεγνωσμένων, επιθετικών μέτρων, παρόμοια μ' αυτά που χρησιμοποιήθηκαν για την καταστολή των εξεγέρσεων στην Αλγερία ή την Παλαιστίνη, μόνο που τώρα εφαρμόστηκαν σε πόλεις-μεγαθήρια στις οποίες διαμένει ένα μεγάλο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού.

Δεύτερον, η επιφανειακή εικόνα της αποτελεσματικής, συγκεντρωτικής καταστολής, υπερεκτιμά την ισχύ και τη συνοχή του κινεζικού κράτους. Και πάλι ο ανώνυμος συγγραφέας του Τσουάνγκ δίνει την καλύτερη περιγραφή. Ενώ ο κεντρικός μηχανισμός του κράτους θα μπορούσε, τελικά, να επικεντρώσει τις προσπάθειές του στη Γουχάν, γενικά βασίστηκε σ' ένα συνδυασμό "πλατιά δημοσιοποιημένων επικλήσεων στις τοπικές αρχές και τους κατοίκους να κινητοποιηθούν και σε μια σειρά κατόπιν εορτής τιμωριών που επιβλήθηκαν στους υπεύθυνους των πιο αποτυχημένων παρεμβάσεων". Εκτός Χουμπέι η αντιμετώπιση ήταν πολύ δυσανάλογη. Υπήρξε αυθαίρετη καταστολή σε κάποιες περιοχές, για παράδειγμα η έκδοση 30 εκατομμυρίων 'τοπικών διαβατηρίων' σε τέσσερις σε τέσσερις πόλεις της Ζενγιάνγκ, "όπου επιτρέπονταν ένα άτομο ανά νοικοκυριό να βγαίνει από το σπίτι του ανά δύο μέρες". Οι ανταποκριτές των New York Times στην Κίνα αναφέρουν:

Μια κινητοποίηση της βάσης που θύμιζε τις μαζικές εκστρατείες στυλ-Μάο, που είχε να δει η Κίνα δεκαετίες ουσιαστικά ανέθεσαν την πρώτης γραμμής πρόληψη της επιδημίας σ' ένα πολυπλόκαμο ρουφιανιλίκι της γειτονιάς... Παρά το διαθέσιμο οπλοστάσιο υψηλής τεχνολογίας επιτήρησης της Κίνας, οι έλεγχοι διενεργούνταν κυρίως από εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες και εθελοντές, που παίρνανε τη θερμοκρασία των κατοίκων, κατέγραφαν τις μετακινήσεις τους, επέβλεπαν την τήρηση των καραντίνων και, το πιο σημαντικό, κρατούσαν μακριά τους παρείσακτους που μπορεί και να κουβαλούσαν τον ιό.

Το μωσαϊκό αντιδράσεων της Κίνας αντανακλά τον ανταγωνισμό μεταξύ των τοπικών και περιφερειακών ηγετών. Σύμφωνα μ' έναν Κινέζο καθηγητή: "Απ' τη στιγμή που αποκαλύφτηκε η επιδημία, η κεντρική κυβέρνηση έβαλε τεράστια πίεση στις τοπικές αρχές. Αυτό πυροδότησε έναν ανταγωνισμό μεταξύ των περιφερειών, και οι τοπικές διοικήσεις μετατράπηκαν από υπερσυντηρητικές σε ριζοσπαστικές".

Τρίτον, αγνοεί την ενοχή του Κινεζικού κράτους που επέτρεψε την αρχική εξάπλωση της επιδημίας κάτι που είχε γίνει ρουτίνα τα τελευταία χρόνια, όπως δείχνουν και τα παραδείγματα του SARS και του H5N1. Η αρχική αντίδραση του κράτους απέναντι στα πρώτα κρούσματα στις αρχές Δεκεμβρίου 2019 ήταν να προσπαθήσει να τα συγκαλύψει -φιμώνοντας του γιατρούς που λειτουργούσαν ως πληροφοριοδότες για το τι συνέβαινε στα νοσοκομεία, με πιο γνωστή περίπτωση αυτή του οφθαλμολόγου Λι Γουενλιάνγκ που ο οφειλόμενος στον Covid-19 θάνατός του ξεσήκωσε ένα κύμα οργής.

Έξω απ' την Κίνα, μέχρι στιγμής, η Ιταλία φαίνεται να έχει το μεγαλύτερο αριθμό κρουσμάτων και θανάτων από Covid-19. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο ιός κυκλοφορούσε ανενόχλητος αρκετό καιρό πριν εντοπιστεί το πρώτο κρούσμα. Η Ιταλία είναι ιδιαίτερα ευάλωτη γιατί έχει ένα ασυνήθιστα υψηλό ποσοστό ηλικιωμένων ανθρώπων. Οι υπηρεσίες υγείας, αποδυναμωμένες εδώ και χρόνια λόγω των μέτρων λιτότητας είναι υπερφορτωμένες και οι ειδικοί στις μονάδες εντατικής θεραπείας έχουν φτάσει στο σημείο να διαλέγουν ποιοι ασθενείς θα πρέπει να δεχθούν τις απαραίτητες φροντίδες για να παραμείνουν στη ζωή.

Η αντίδραση της κυβέρνησης ήταν, τελικά, να κλείσει τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, τα μαγαζιά, εκτός από τα σουπερμάρκετ τα φαρμακεία , τα μπαρ και τα εστιατόρια -κι όμως οι τράπεζες κι οι άλλοι χώροι δουλειάς συνέχισαν να λειτουργούν. Αυτό το μοτίβο ακολουθήθηκε από πολλές χώρες: απαγορεύονται οι συγκεντρώσεις των εργαζόμενων εκτός αν είναι στα μέσα παραγωγής. Πράγματι, η Confindustria, το μεγαλύτερο λόμπι επιχειρηματιών της Ιταλίας, έστειλε επιστολή στην κυβέρνηση ζητώντας μια 'ισορροπημένη λύση', καθώς τα κλεισίματα χώρων εργασίας "θα είχαν αναπόφευκτα αρνητικό αντίκτυπο στην απασχόληση και στον κύκλο εργασιών". Πολιτικοί διαφόρων αποχρώσεων ανταποκρίθηκαν σ' αυτό το αίτημα. Ο κυβερνήτης της Λομβαρδίας, μέλος της ακροδεξιάς Λέγκας, υποστήριξε ότι επρόκειτο για έναν ιό που είναι "λίγο πιο σοβαρός απ' τη γρίπη", ενώ ο κεντροαριστερός δήμαρχος του Μιλάνου λανσάρισε μια καμπάνια με σύνθημα "το Μιλάνο δεν σταματά". Μια αντίδραση στην Ιταλία στις αρχές Μάρτη ήταν ένα αυθόρμητο κύμα απεργιακής δράσης καθώς οι εργάτες έπαιρναν την υπόθεση στα χέρια τους. Είχαμε απεργίες στα εργοστάσια της Fiat στην Τέρμολι και τη Νάπολι, στο εργοστάσιο ανταλλακτικών αυτοκινήτων στη Φλωρεντία, στα ναυπηγεία της Βενετίας και στο λιμάνι της Γένοβας. Στα χαλυβουργεία και στα εργοστάσια ρούχων έγιναν επίσης επισχέσεις εργασίας. Προς τα μέσα Μάρτη ήταν ξεκάθαρο πως η επιδημιολογική καμπύλη της Ιταλίας απλά προπορεύονταν σε σχέση με τις υπόλοιπες της Ευρώπης. Στις 16 Μάρτη 36 ευρωπαϊκές χώρες έκλεισαν τα σχολεία, οι περισσότερες είχαν ήδη επιβάλει εσωτερικούς περιορισμούς στις μετακινήσεις, ενώ κάποιες είχαν κλείσει και τα σύνορά τους. Οι δημόσιες συναθροίσεις και οι αθλητικές εκδηλώσεις απαγορεύτηκαν στις περισσότερες και σε κάποιες τα μαγαζιά, τα καφέ, τα σινεμά και τα θέατρα έκλεισαν.

Στο μεταξύ, στην καρδιά του παγκόσμιου καπιταλισμού, η αρχική αντίδραση του Τραμπ στον Covid-19 ήταν να τον καταγγείλει ως φάρσα των Δημοκρατικών παρόμοια με την απόπειρα αποπομπής, ενώ ο σύμμαχός του, Λάρι Κάντλοου, διευθυντής του Εθνικού Οικονομικού Συμβουλίου προέτρεπε τον κόσμο "να παραμείνει στις δουλειές του" αφού ο ιός είχε τεθεί "σχετικά υπό έλεγχο". Τελικά ο Τραμπ υποχρεώθηκε να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης εγκρίνοντας μια δέσμη μέτρων παροχής δημοσιονομικών κινήτρων και αυξάνοντας τη χρηματοδότηση των ομοσπονδιακών φορέων, μια προσέγγιση που συνοδεύτηκε από αντικινεζικές κορώνες και κλεισίματα συνόρων. Η καθυστέρηση στην αναγνώριση της απειλής επιδείνωσε τα προβλήματα που ήταν ήδη έντονα λόγω της ιδιωτικοποίησης του συστήματος υγείας των ΗΠΑ. Τα ποσοστά των ελέγχων για Covid-19 είναι απ' τα χαμηλότερα μεταξύ των πλουσιοτέρων κρατών, υπάρχουν πολύ λίγες ΜΕΘ, κενές έχουν μείνει ελάχιστες, και οι οικονομικοί φραγμοί αποτρέπουν την πρόσβαση μεγάλου αριθμού ανθρώπων στις δομές υγείας. Υπάρχουν περιπτώσεις χρέωσης για περίθαλψη, ακόμα και για υποχρεωτική απομόνωση που πήραν ευρύτατη δημοσιότητα.

Ύστερα είναι η περίπτωση της Βρετανίας. Όπως και με τον Τραμπ, η γενική εντύπωση που δίνονταν από τον πρωθυπουργό Μπόρις Τζόνσον τις πρώτες βδομάδες του χρόνου ήταν ο εφησυχασμός. Πέρα από την έγκαιρη συμβουλή να πλένουμε καλά τα χέρια μας πριν τραγουδήσουμε το 'Χρόνια Πολλά' (ή, στην περίπτωση του Τζέικομπ Ρις-Μογκ, τον εθνικό ύμνο) η Βρετανία έμεινε πίσω απ' τις άλλες χώρες στην επιβολή μέτρων ελέγχου της διασποράς του ιού. Ο Τζον Άστον, ο πρώην τοπικός διευθυντής δημόσιας υγείας στη βορειοδυτική Αγγλία, κατήγγειλε την καθυστερημένη αντίδραση της κυβέρνησης στην έκτακτη συνεδρίαση της Επιτροπής 'Cobra'. "Συμπεριφερόμαστε σαν αποικιοκράτες του 19ου αιώνα που θέλουν 5 μέρες για να παίξουν μια πατρίδα κρίκετ", ενώ στηλίτευσε επίσης τις συνέπειες μιας δεκαετίας επιβολής λιτότητας στη δημόσια υγεία. Όταν η αύξηση 76 δισεκατομμυρίων λιρών στον προϋπολογισμός της κυβέρνησης στις 11 Μαρτίου, με το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης να πηγαίνει στο μετριασμό της οικονομικής ύφεσης, οι New York Times σχολίασαν αυτή την κίνηση σε ένα άρθρο με τίτλο "Η Βρετανία θωρακίζει την οικονομία της από τον ιό, αλλά όχι τους ανθρώπους της". Το άρθρο υποστήριζε ότι "το επιθετικό οικονομικό σχέδιο διάσωσης της χώρας... έρχεται σε έντονη αντίθεση σε σχέση με το τι έχει κάνει ως τώρα για να θωρακίσει τη δημόσια υγεία από την επιδημία". Μια βδομάδα αργότερα, ο Τζόνσον ανακοίνωσε ότι η Βρετανία θα περνούσε από το στάδιο του 'περιορισμού' της κρίσης στο στάδιο της 'ανάσχεσης', στην αναζήτηση δηλαδή τρόπων επιβράδυνσης της διασποράς του ιού στον πληθυσμό. Αλλά προκάλεσε ακόμα μεγαλύτερη ανησυχία με τον ανάλγητο λόγο του που θα μείνει στην ιστορία με τη φράση: "Πρέπει να είμαι ειλικρινής μαζί σας: πολλές περισσότερες οικογένειες θα χάσουν τους αγαπημένους τους πριν την ώρα τους". Ο ανώτατος επιστημονικός σύμβουλος της κυβέρνησης, σερ Πάτρικ Βάλανς υποστήριξε σε μια συνέντευξή του στο Sky News ότι η 'ανοσία αγέλης' θα επιτυγχάνονταν  με 'περίπου 60%' να προβάλλονται από τον Covid-19 -σχόλιο που βρήκε απήχηση και σε άλλους συμβούλους και που σωστά καταδικάστηκε από τον Ρίτσαρντ Χόρτον, εκδότη του επιστημονικού περιοδικού Lancet. Πλήθος συγγραφέων σημείωσαν ότι αυτή η προσέγγιση θα μπορούσε να σημαίνει πάνω από μισό εκατομμύριο θανάτους. Για κάποια στοιχεία της άρχουσας τάξης αυτοί οι θάνατοι μπορεί να μην έχουν και μεγάλη σημασία. Ένας δημοσιογράφος της Daily Telegraph, ο Τζέρεμι Γουόρνερ, έγραψε ότι "από ψυχρά οικονομικής άποψης, ο Covid-19 θα μπορούσε να αποδειχθεί μακροπρόθεσμα ευεργετικός αφού αναμένεται να μας απαλλάξει σε βαθμό δυσανάλογο από τα ηλικιωμένα εξαρτώμενα μέλη". 

Παρ' όλα αυτά, στις 16 Μαρτίου πραγματοποιήθηκε μια απότομη στροφή προς το lockdown -με τον Τζόνσον να συμβουλεύει τον τερματισμό κάθε "μη απαραίτητης επαφής", τους ανθρώπους να μείνουν μακριά απ' τις pub, τα κλαμπ, τα εστιατόρια και τα θέατρα, και τους πιο ευάλωτους να παραμείνουν σε αυτοαπομόνωση για 12 βδομάδες. Σε σχέση με τον περιορισμό των μετακινήσεων πιο δρακόντεια μέτρα αναμένεται να ληφθούν τις επόμενες μέρες. Σύμφωνα με ακαδημαϊκούς στο Αυτοκρατορικό Κολέγιο του Λονδίνου, των οποίων η έρευνα συνέβαλε στο να μεταβάλει γνώμη η κυβέρνηση, το νέο διάγγελμα σηματοδοτεί μια στροφή από το 'μετριασμό', κατά τον οποίο ο ιός επιτρέπεται να διασπαρεί στον πληθυσμό ενώ γίνονται ταυτόχρονα προσπάθειες για τον περιορισμό των συνεπειών του, στην 'καταστολή', κατά την οποία η κυβέρνηση αναζητά την ανάκληση της διασποράς του ιού. Μια αμφισβήτηση της τελευταίας έχει να κάνει με το ότι η χαλάρωση των μέτρων θα μπορούσε κάλλιστα να επιτρέψει και πάλι στον ιό να συνεχίσει την εξέλιξή του -κάτι που ανεβάζει την περίοδο των περιοριστικών μέτρων στους 18 μήνες ίσως και παραπάνω. Αυτό μπορεί να αποδειχθεί καταστροφικό οικονομικά. Η μεταστροφή του Τζόνσον συνοδεύτηκε από την αναγγελία ενός πακέτου στήριξης 330 δις λιρών σε εγγυήσεις δανείων και κρατικά δάνεια, καθώς και σε άλλα μέτρα ενίσχυσης των επιχειρήσεων -αλλά φαίνεται πιθανό η κυβέρνηση να αναγκαστεί να επεκτείνει τις παρεμβάσεις της στην οικονομία αν παίρνει στα σοβαρά την πολιτική καταστολής του ιού. 

Ενώ το πέρασμα του ιού από την Ανατολική Ασία στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη είναι εύκολο να καταγραφεί, οι συνέπειες που θα έχει ο Covid-19 στον Παγκόσμιο Νότο είναι τρομακτικά αβέβαιες. Είναι απλά άγνωστο πόσα κρούσματα έχουμε στην Υποσαχάρια Αφρική γιατί υπήρχαν αρχικά μόνο δύο εργαστήρια στην περιοχή που μπορούσαν να πραγματοποιούν τους απαραίτητους ελέγχους, και επειδή τα συστήματα υγείας εκεί έχουν αποσαθρωθεί από τα χρόνια Προγραμμάτων Διαρθρωτικής Προσαρμογής. Η αισιοδοξία αυτών που ελπίζουν ότι οι σχετικά νεανικοί πληθυσμοί της Αφρικής, το θερμότερο κλίμα ή η εξοικείωση των υγειονομικών της με τις πανδημίες θα απαλύνουν κάπως τις συνέπειες του Covid-19 είναι πιθανό να αποδειχθεί αβάσιμη. Φτάνοντας στην ενδοχώρα ενδέχεται να πλήξει πληθυσμούς ήδη εξασθενημένους από τις συνέπειες των πανδημιών του HIV και του Ebola, και υποκείμενους σε μια παροχή φροντίδας υγείας εξαιρετικά υποβαθμισμένη. Το 2015 η Κένυα, με πληθυσμό 50 εκατομμύρια, είχε μόνο 130 κλίνες ΜΕΘ. Μια μικρή γεύση για το τι έρχεται μπορούμε να πάρουμε από το Ιράν, που είναι ένα από τα κεντρικά σημεία εξάπλωσης της πανδημίας. Το Ιράν ξοδεύει σχεδόν 7 φορές περισσότερα χρήματα κατά κεφαλή, για τη δημόσια υγεία, αλλά η ασθένεια ήδη απειλεί τα νοσοκομεία με κατάρρευση, ενώ υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η διασπορά στην κοινότητα ξεκίνησε αρκετό καιρό πριν εκδηλωθούν οι πρώτες προσπάθειες περιορισμού της.

Η σοσιαλιστική απάντηση

Η σοσιαλιστική απάντηση στην κρίση οφείλει να αποδεχθεί μεγάλο κομμάτι της επιδημιολογικής λογικής. Από τη στιγμή που ένας ιός έχει εξαπλωθεί σε τέτοιο βαθμό που να καθιστά τις αρχικές προσπάθειες περιορισμού του μη ρεαλιστικές, η βασική προτεραιότητα πρέπει να είναι είτε η επιβράδυνση είτε η ανάσχεσή του. Οι επιδημιολόγοι χρησιμοποιούν μερικές φορές τον όρο "βασικός αριθμός αναπαραγωγής" (R0) για να δηλώσουν τον πιθανό αριθμό ατόμων που μπορεί να προσβληθούν από έναν φορέα σε συνθήκες όπου κανένας δεν έχει ανοσία. Αν το R0 είναι κάτω από 1, η ασθένεια θα ελαττώνεται. Αν είναι πάνω από 1, θα τείνει, αρχικά τουλάχιστον, να εξαπλώνεται. Το R0 του ιού που προκαλεί τον Covid-19 έχει υπολογιστεί ότι βρίσκεται στο εύρος μεταξύ 2 και 2,5.

Δύο πτυχές του R0 είναι σημαντικό να γίνουν κατανοητές. Πρώτον, ότι η τιμή του προϋποθέτει ότι κανένας δεν έχει ανοσία. Μέχρι τη στιγμή που γράφτηκε αυτό το άρθρο δεν ήταν ξεκάθαρο σε ποιο βαθμό αυτοί που αναρρώνουν από τον Covid-19 αποκτούν ανόσια, κι αν ναι, κατά πόσο είναι μόνιμη αυτή η ανοσία. Δεύτερο, το R0 δεν είναι μια καθαρά βιολογική έννοια. Είναι "μια εκτίμηση της μολυσματικότητας που είναι συνάρτηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και των βιολογικών χαρακτηριστικών των παθογόνων οργανισμών". Άρα, δεν εξαρτάται μόνο από τη φύση του ιού, αλλά κι από την ανταπόκριση των ανθρώπων στην εξάπλωση του ιού και τα μέτρα που παίρνουν. Όπως σημειώσαμε πριν, η στροφή της κυβερνητικής πολιτικής στη Βρετανία φαίνεται να οφείλεται, τουλάχιστον εν μέρει, σε μια εργασία του Φέργκιουσον και των συνεργατών του στο Imperial Colledge. Εκεί υποστηρίζεται ότι οι πολιτικές μετριασμού μπορεί να οδηγήσουν σε πάνω από μισό εκατομμύριο θανάτους στη Βρετανία -χωρίς να υπολογιστούν οι πρόσθετες συνέπειες ενός υπερφορτωμένου συστήματος υγείας. Συνεχίζουν υποστηρίζοντας την καταστολή της επιδημίας παρότι σημειώνουν τις τεράστιες δυσκολίες που σχετίζονται μ' αυτήν: "καμία παρέμβαση στη δημόσια υγεία με τόσο ενοχλητικές παρενέργειες για την κοινωνία δεν έχει επιχειρηθεί προηγούμενα για τόσο μεγάλο διάστημα. Το πώς θα ανταποκριθούν οι πληθυσμοί και οι κοινωνίες παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα".

Είτε αποδειχτεί πιθανή η καταστολή είτε όχι, έχουμε πολύ σοβαρούς λόγους να θέλουμε τη μείωση του R0 του ιού. Πρώτον, αυτό μπορεί να "εξομαλύνει την καμπύλη" της επιδημίας, μειώνοντας το βαθμό υπερφόρτωσης των υπηρεσιών υγείας με σοβαρά περιστατικά, μοιράζοντάς τα σε ένα διάστημα μερικών μηνών. Δεύτερον, μπορεί να οδηγήσει σε μια κορύφωση της επιδημίας μέσα στο καλοκαίρι, όταν υπάρχει μικρότερη πιθανότητα να συμπέσει με μια κορύφωση της εποχικής γρίπης. Μπορεί δυνητικά να εξασφαλίσει χρόνο που θα επιτρέψει την ανάπτυξη ενός εμβολίου -παρότι φαίνεται μάλλον απίθανο ακόμα και με βάση το πιο ρόδινο σενάριο να βγει στην παραγωγή ένα εμβόλιο πριν το 2021. Η άμεση προτεραιότητα πρέπει να είναι λοιπόν η μείωση της εξάπλωσης του Covid-19, με ταυτόχρονη προστασία των ευάλωτων.

Εκτεταμένα τεστ για τον Covid-19, εθελοντική απομόνωση όσων έχουν συμπτώματα, σε συνδυασμό με ιχνηλάτηση και εθελοντική καραντίνα εκείνων που έχουν έρθει σε επαφή μαζί του, συνίστανται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Αυτά τα μέτρα πρέπει να υποστηριχθούν από την "κοινωνική αποστασιοποίηση". Αυτό σημαίνει αλλαγές στη συμπεριφορά, να κρατάμε απόσταση τουλάχιστον δύο μέτρων από τους ανθρώπους, να αποφεύγουμε τις χειραψίες και τις άλλου είδους σωματικές επαφές, και πάει λέγοντας. Σημαίνει επίσης να αποφεύγουμε τις συγκεντρώσεις όπου οι άνθρωποι βρίσκονται σε στενή γειτνίαση. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στην περίπτωση του Covid-19 επειδή ο ιός μπορεί να εξαπλώνεται καθόσον οι άνθρωποι παραμένουν ασυμπτωματικοί.

Το ερώτημα είναι πώς μπορούμε να το πετύχουμε καλύτερα αυτό σε μια καπιταλιστική κοινωνία. Η απάντηση είναι να βρούμε πώς μπορούμε να αναπτύξουμε μια ταξική εναλλακτική απέναντι στις λογικές του εφησυχασμού ή του αυταρχισμού που υιοθετούνται ως τώρα απ' τις κυβερνήσεις.

Οι πολύ πλούσιοι δεν έχουν μεγάλη δυσκολία στο ζήτημα της αυτοαπομόνωσης. Μπορούν απλά να δραπετεύσουν σε πολυτελή καταφύγια ή σε ειδυλλιακά θέρετρα με τα ιδιωτικά τους αεροσκάφη, συχνά μαζί με τους προσωπικούς τους γιατρούς. Για τους εργάτες όμως τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα. Τα πιο σημαντικά σημεία συγκέντρωσης των ανθρώπων στις περισσότερες καπιταλιστικές κοινωνίες είναι οι χώροι δουλειάς. Περίπου το 90% των Βρετανών εργαζόμενων δουλεύει σε χώρους εργασίας άνω των δέκα ανθρώπων -και πάνω από τους μισούς σε χώρους άνω των εκατό ανθρώπων. Γι' αυτό δεν έχει κανένα νόημα να μιλάμε για κοινωνική αποστασιοποίηση πριν σκεφτούμε να κλείσουμε τους χώρους δουλειάς. Φυσικά κάποιοι χώροι δουλειάς είναι απαραίτητοι για να αντιμετωπίσουμε την πανδημία -με τα νοσοκομεία να είναι οι πιο προφανείς, αλλά αυτό μπορεί να επεκταθεί και στους χώρους παραγωγής ενέργειας, στην αλυσίδα παραγωγής τροφίμων και στην παραγωγή του τόσο αναγκαίου ιατροφαρμακευτικού εξοπλισμού. Οι χώροι δουλειάς πρέπει είτε να στραφούν στην παραγωγή των απαραίτητων είτε να κλείσουν. Όπου οι δουλειά είναι απαραίτητο να συνεχιστεί, οι χώροι πρέπει να καθαρίζονται και να λειτουργούν με όλα τα μέτρα ατομικής προστασίας, συμπεριλαμβανομένης της αυτοαπομόνωσης όσων μολύνονται. Πρέπει να επιβληθεί έλεγχος τιμών σ' αυτές τις επιχειρήσεις για να αποφευχθεί η αισχροκέρδεια.

Όμως τα μέτρα ριζικής απομόνωσης είναι ανέφικτα εκεί που υπάρχει ο οικονομικός καταναγκασμός. Οι άνθρωποι πρέπει να έχουν ένα εγγυημένο εισόδημα για όσο διαρκεί η πανδημία. Στον πρόσφατο προϋπολογισμό της, η Βρετανική κυβέρνηση επέκτεινε το θεσμικό πλαίσιο του επιδόματος ασθένειας στους εργαζόμενους που μολύνονται με Covid-19, αλλά αυτό φτάνει ως τώρα περίπου το ένα πέμπτο του μέσου εβδομαδιαίου εισοδήματος ενός εργάτη. Για πολλούς εργαζόμενους που αν δεν πληρώσουν μια φορά το νοίκι κινδυνεύουν να πεταχτούν στο δρόμο, αυτό το επίδομα δε σημαίνει καμία εξασφάλιση. Επιπλέον, πολλοί ψευτοαπασχολούμενοι, με πιο γνωστές περιπτώσεις τους οδηγούς της Uber και τους πακετάδες της Deliveroo, αλλά αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει και τους πολύ μεγαλύτερους αριθμούς των εργαζόμενων στον κατασκευαστικό τομέα και των άλλων εργολάβων- δεν δικαιούνται επίδομα ασθένειας. Έχουν αφεθεί να προσπαθήσουν να αποχτήσουν πρόσβαση σε πενιχρά οφέλη, αν πληρούν μάλιστα τις προϋποθέσεις. Το κλείσιμο των σχολείων συνεπάγεται επίσης μεγάλο αριθμό ανθρώπων που αδυνατούν να εργαστούν λόγω ευθυνών φροντίδας. Ο πρωταρχικός λόγος για τον οποίο η Βρετανική κυβέρνηση έμεινε πίσω από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες στο κλείσιμο των σχολείων είναι ότι οι σύμβουλοί της της είπαν ότι ένα κλείσιμο των σχολείων για τέσσερις βδομάδες θα σήμαινε μια μείωση του ΑΕΠ κατά 3%. Η αριστερά πρέπει να υποστηρίζει οι γονείς να λαμβάνουν πλήρη αμοιβή εφόσον είναι υποχρεωμένοι να μένουν σπίτι και να φροντίζουν τα παιδιά.

Αυτού του είδους τα αιτήματα πρέπει να προβάλλονται όχι στο όνομα κάποιου φανταστικού 'εθνικού συμφέροντος', αλλά για το συμφέρον της εργατικής τάξης, ακόμα κι αν θέτουν σε κίνδυνο την οικονομική ανάπτυξη και την κερδοφορία. Επειδή είναι επιζήμια για τα συμφέροντα της καπιταλιστικής τάξης, μπορεί να χρειαστεί να επιδιωχθούν μέσα από τη συλλογική δράση. Εδώ υπάρχουν καλά δείγματα γραφής από κομμάτια της εργατικής τάξης. Οι εργαζόμενοι της Royal Mail (ταχυδρομικοί) έκαναν στάση εργασίας στα μέσα Μάρτη, απαιτώντας αντισηπτικό τζελ χεριών και μαντηλάκια για προστασία από τον ιό. Οι σκουπιδιάρηδες της Γλασκόβης έκαναν καθιστική διαμαρτυρία για τις ελλείψεις σε υγρό απολύμανσης και ζεστό νερό. Οι εργολαβικές καθαρίστριες σ' ένα νοσοκομείο του Λονδίνου έκαναν στάση εργασίας διεκδικώντας τα δεδουλευμένα τους και κάνοντας σαφές το πόσο ανόητη είναι η υποτίμηση της υγιεινής των νοσοκομείων αυτή τη στιγμή. Πολλά πανεπιστήμια, κάτω από την πίεση των μελών των συνδικαλιστικών οργανώσεων που μόλις επέστρεψαν από τις τελευταίες απεργιακές δράσεις τους, μετέφεραν τη διδασκαλία τους στο διαδίκτυο. Η κρίση δεν πρέπει να φέρει αναστολή, αλλά κλιμάκωση της ταξικής πάλης.

Καθώς οι χώροι δουλειάς κλείνουν και οι άνθρωποι αυτοαπομονώνονται, η πρόκληση της φροντίδας για τους ευάλωτους μεγαλώνει. Μια ενθαρρυντική πτυχή της κρίσης είναι η δημιουργία ομάδων αλληλοβοήθειας -κυρίως μέσω Facebook και What's Up. Η τοπική μου ομάδα αυτοσυστήνεται ως εξής:

Σε καιρούς κρίσης χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλο. Η αλληλοβοήθεια θα είναι καθοριστικής σημασίας για πολλούς, αλλά κυρίως για τους ευάλωτους στην κοινωνία μας. Σκοπός μας είναι να βοηθάμε τους ανθρώπους να έχουν πρόσβαση σε φαγητό, να τους πηγαίνουμε τα φάρμακα και τα ψώνια και λοιπά. Ειδικά για τους ηλικιωμένους, στους ανάπηρους και στα άτομα με ανεπάρκεια του ανοσοποιητικού συστήματος. Καμιά προκατάληψη δεν θα είναι ανεκτή... Να δείξουμε ότι το Λέστερ είναι μια γροθιά απέναντι στις δυσκολίες.

Όμοια, ο Γουάλας υποστηρίζει: "Η αυτοαπομόνωση με την κατάλληλη υποστήριξη, ελέγχους από εκπαιδευμένες πολιτοφυλακές γειτονιάς, η τροφοδοσία με φορτηγά γεμάτα τρόφιμα που πηγαίνουν πόρτα-πόρτα, η απαλλαγή από τη δουλειά και η ασφάλιση της ανεργίας... μπορούν να αποτελέσουν αφορμές για συνεργασία". Ειδικά για τους σοσιαλιστές που οι χώροι δουλειάς τους πρέπει να κλείσουν, μια στροφή από τη δράση στους χώρους δουλειάς στην οικοδόμηση οργανώσεων γειτονιάς αποκτά σημασία. Τέτοιοι φορείς μπορούν να συντονίζονται με υγειονομικούς, συνδικάτα και οργανώσεις της κοινότητας, προκειμένου να αναπτυχθεί μια γνήσια απάντηση της εργατικής τάξης στην κρίση. Για να έχουν τους απαραίτητους πόρους, πρέπει να απαιτήσουν χρηματοδότηση από τις τοπικές ή τις εθνικές κυβερνήσεις.

Η δραστηριότητα στις κοινότητες της εργατικής τάξης δεν πρέπει να περιοριστεί στις βασικές λειτουργίες φροντίδας και υποστήριξης. Υπάρχει ένα ιδιαίτερα οξύ πρόβλημα στέγασης. Όπως σημείωνε ο Ένγκελς το 19ο αιώνα, οι πολλαπλές κατοικίες ήταν εστίες διασποράς ασθενειών. Σίγουρα είναι καιρός να πιέσουμε για τη δήμευση του τεράστιου αριθμού κατοικιών που μένουν άδειες σε πόλεις όπως το Λονδίνο, πολλές από τις οποίες δεσμεύονται μόνο και μόνο για επενδυτικούς σκοπούς. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για να στεγάσουν τους αστέγους και ως χώροι καραντίνας.

Η πανδημία εκθέτει επίσης την επισφαλή κατάσταση του Εθνικού Συστήματος Υγείας (NHS) μετά από μια δεκαετία λιτότητας και αρκετές δεκαετίες ιδιωτικοποίησης και εμπορευματοποίησης των υγειονομικών υπηρεσιών. Η Βρετανία διαθέτει τρομακτικά λίγες κλίνες, μόλις 2,8 ανά χίλιους ανθρώπους, σε σύγκριση με τη Νότια Κορέα που έχει 11,5, τη Γερμανία που έχει 8,3 και την Ιταλία που έχει 3,4 -και ακόμα λιγότερες κλίνες ΜΕΘ. Βραχυπρόθεσμα, η επίταξη των ιδιωτικών νοσοκομείων, όπως προτείνεται από το συνδικάτο GMB, θα μπορούσε να ανακουφίσει λίγο την πίεση. Αυτή χρειάζεται να συνοδευτεί από τεράστια προγράμματα χρηματοδότησης της υγείας. Μια αποτελεσματική απάντηση στην κρίση απαιτεί κινητοποίηση και πόρων και ανθρώπων. Η ιχνηλάτηση των επαφών, η διεξαγωγή ελέγχων, ο καθαρισμός, καθώς και η βασική φροντίδα των ασθενών είναι εργασίες υψηλής έντασης. Κατά την έξαρση της επιδημίας SARS στο Τορόντο, που ήταν πολύ μικρότερης κλίμακας από του Covid-19, ο ιός μεταδόθηκε από άνθρωπο σε άνθρωπο λόγω του συνωστισμού που προκαλούνταν στους κοινόχρηστους χώρους των νοσοκομείων, λόγω έλλειψης εγκαταστάσεων απομόνωσης, αλλά και έλλειψης προσωπικού λόγω των περικοπών στην υγεία. Πρέπει επίσης να δοθεί προσοχή στην προστασία των εργαζόμενων σ' αυτούς τους χώρους που είναι σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό εκτεθειμένοι στον ιό κάτι που φάνηκε από τον τεράστιο αριθμό κρουσμάτων στην Ιταλία, λόγω έλλειψης μέτρων προστασίας για τους υγειονομικούς. Το προσωπικό υγείας και κοινωνικής μέριμνας πρέπει επίσης να έχει πρόσβαση σε συνεχή παρακολούθηση και τεστ προκειμένου να διασφαλιστεί ότι δεν θα γίνουν οι ίδιοι φορείς διασποράς του ιού σε συναδέλφους και ασθενείς.

Οι πόροι των φαρμακευτικών εταιρειών μαζί με τα πανεπιστημιακά εργαστήρια, πρέπει να στραφούν στην έρευνα για εμβόλια και άλλες πιθανές θεραπείες. Αυτό πρέπει να γίνει με πλήρη διαφάνεια και δημόσια λογοδοσία, με κατάργηση της ζηλότυπης περιφρούρησης της πνευματικής ιδιοκτησίας και της κερδοσκοπίας που υπονομεύουν την παραγωγή εμβολίων. Κάθε εμβόλιο πρέπει να παράγεται σε μαζική κλίμακα και να διατίθεται στο κόστος παραγωγής -και δωρεάν στον Παγκόσμιο Νότιο.

Γενικότερα, καθώς εξελίσσεται η διπλή κρίση του Covid-19 και της οικονομικής συρρίκνωσης, οι κυβερνήσεις είναι δυνατό να συρθούν, έστω και απρόθυμα, στη διάσωση και συντήρηση ολόκληρων τομέων της οικονομίας. Η αριστερά πρέπει και να πιέσει για να γίνει αυτό όσο το δυνατόν περισσότερο με δημοκρατικό έλεγχο των εργαζόμενων, αντί σύμφωνα με τις υπαγορεύσεις του κράτους και ταυτόχρονα να εκθέτει όλα τα στοιχεία που αποκαλύπτουν τους περιορισμούς του καπιταλισμού ως σύστημα στο να οργανώσει σωστά την παραγωγή. Ο καπιταλισμός είναι και ο δημιουργός των επιδημιών και αυτός που αδυνατεί να τις αντιμετωπίσει -όπως, στην πραγματικότητα, και όλες τις άλλες ανάγκες των 7,5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν στον πλανήτη. Τα επιχειρήματα για μια βιώσιμη σχεδιασμένη οικονομία, κάτω από δημοκρατικό έλεγχο -επιχειρήματα υπέρ ενός σοσιαλιστικού μετασχηματισμού- μπορούν να κερδίσουν μεγαλύτερα ακροατήρια καθώς θα βαθαίνει η κρίση.

Τέλος, υπάρχει η ανάγκη να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας από την αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων και το ρατσισμό. Υπάρχει μια μακραίωνη ιστορία σκιαγράφησης των επιδημιών ως έργου 'σκοτεινών εξωτερικών δυνάμεων'. Εβραίοι υπέφεραν από τα Πογκρόμ αφού τους κατηγόρησαν ως διασπορείς της βουβωνικής πανώλης το 14ο αιώνα. Στις ΗΠΑ, το 19ο αιώνα, οι Ιρλανδοί μετανάστες θεωρούνταν ότι έφερναν μαζί τους τη χολέρα, ενώ η φυματίωση θεωρούνταν, και πάλι, 'εβραϊκή ασθένεια'. Τον 20ο αιώνα οι Ιταλοί έγιναν οι αποδιοπομπαίοι τράγοι που διέσπειραν την πολιομυελίτιδα. Οι ασθένειες συχνά πήραν τα ονόματα του τόπου, όπου εκδηλώθηκαν για πρώτη φορά -για παράδειγμα, 'ισπανική' γρίπη, 'ρωσική', 'του Χονγκ Κονγκ' ή 'μεξικανική'- και συχνά η αντίληψη ότι οι ασθένειες ερχόταν απ' έξω ανακατεύονταν με συνωμοσιολογίες που εξυπηρετούσαν τους ενδοϊμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς. Η πρόσφατη επιδημία δεν αποτελεί εξαίρεση, καθώς συνδέεται με τη συνεχιζόμενη σύγκρουση μεταξύ των κρατών της Κίνας και των ΗΠΑ. Γι' αυτό και ο Τραμπ ονομάζει τον ιό που προκαλεί τον Covid-19 'ξενόφερτο' ή 'κινεζικό ιό'. 

Η συσχέτιση του Covid-19 με τους κινέζικους πληθυσμούς τροφοδότησε ένα κύμα ρατσιστικών επιθέσεων στη Βρετανία, στις ΗΠΑ και αλλού, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων κατευθύνθηκε προς τους Κινέζους φοιτητές, αυτούς δηλαδή που με τα υπέρογκα δίδακτρά του συνέβαλαν στη διατήρηση της Βρετανικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Κάθε συνεκτική σοσιαλιστική απάντηση θα πρέπει να έρθει αντιμέτωπη με τις απόπειρες φυλετικοποίησης της επιδημίας μέσα από τη δημιουργία αποδιοπομπαίων τράγων στις κοινότητες των μεταναστών -και στο κλείσιμο των συνόρων που δεν έχει πολλά να προσφέρει στην επιβράδυνση του ιού γιατί αυτός έχει ήδη φτιάξει προγεφυρώματα στις περισσότερες κοινωνίες μας. 

Συμπέρασμα

Τα μέτρα που προτείνονται εδώ αποτελούν μονάχα ένα περίγραμμα των άμεσων αιτημάτων που η αριστερά χρειάζεται να αναδείξει απέναντι στην πανδημία του Covid-19. Δυστυχώς, όμως, αυτή δεν θα είναι η τελευταία μεγάλη πανδημία που θα θέσει τις ζωές μας σε απειλή -και πιθανότατα ούτε η πιο θανατηφόρα. Υπάρχουμε σε έναν κόσμο ώριμο για τη διασπορά τέτοιων ιών, είτε αυτοί προέρχονται από τις αγορές κρεάτων της Γουχάν είτε από τις μεγάλες βιομηχανικές φάρμες της Ευρώπης και τα εργοστάσια κοτόπουλων των ΗΠΑ. Γι' αυτό, δίπλα στα άμεσα αιτήματα, χρειάζεται να βάλουμε σε αμφισβήτηση και το σύστημα που τρέφει τις πανδημίες. Όπως λέει και ο διορατικός Ρομπ Γουάλας:

Η αγροτοβιομηχανία ως μέθοδος κοινωνικής αναπαραγωγής πρέπει να τερματιστεί μια και καλή ακόμα και μόνο για λόγους δημόσιας υγείας. Η εξαιρετικά κεφαλοποιημένη παραγωγή τροφίμων εξαρτάται από πρακτικές που θέτουν σε κίνδυνο ολόκληρη την ανθρωπότητα, είναι πραγματικά ορμητήρια νέων θανατηφόρων επιδημιών. Πρέπει να απαιτήσουμε  συστήματα παραγωγής τροφίμων κοινωνικοποιημένα με τέτοιο τρόπο ώστε να αποκλείεται εξαρχής η ανάπτυξη αυτών των τόσο επικίνδυνων παθογόνων. Να απαιτήσουμε πρώτα την επανένταξη της παραγωγής τροφίμων στις ανάγκες των αγροτικών κοινοτήτων. Να απαιτήσουμε αγροοικονομικές πρακτικές που να προστατεύουν το περιβάλλον και τους αγρότες καθώς αυτοί θα καλλιεργούν την τροφή μας. Στη μεγάλη εικόνα, πρέπει να θεραπεύσουμε τις μεταβολικές ρωγμές που χωρίζουν τις οικολογίες από τις οικονομίες μας. Με λίγα λόγια, έχουμε έναν πλανήτη να κερδίσουμε.

 Για να πετύχουμε έναν τέτοιο μετασχηματισμό, κι όχι μόνο αυτόν, αλλά και για να ξεφορτωθούμε έναν κόσμο ταξικής διαίρεσης, ρατσισμού, ιμπεριαλιστικών συγκρούσεων και καταστροφικής κλιματικής αλλαγής γίνεται όλο και περισσότερο προφανής ολικής ρήξης με τη λογική του συστήματος. Η αλήθεια ότι η τελική μας επιλογή είναι μεταξύ του σοσιαλισμού και της βαρβαρότητας ήταν κοινός τόπος στην αριστερά για πολλές δεκαετίες. Ο Covid-19 μας προειδοποιεί ότι ο χρόνος κυλάει αμείλικτα.

Ο Τζόζεφ Τσουνάρα είναι υπεύθυνος του περιοδικού International Socialism και συγγραφέας των βιβλίων A Reader’s Guide to Marx’s Capital (Bookmarks, 2017) και Unravelling Capitalism: A Guide to Marxist Political Economy (2nd edition: Bookmarks, 2017).

Πηγή