Άλεξ Καλλίνικος
Δεδομένων των συνθηκών, δηλαδή της ταχείας εξάπλωσης του θανατηφόρου ιού, έχει πράγματι νόημα να αντλούνται συμβουλές από τους ειδικούς διάφορων επιστημονικών κλάδων. Όμως, η επίκληση στο κύρος της «επιστήμης» δίνει ένα διπλό πολιτικό πλεονέκτημα. Υποτίθεται ότι η επιστήμη σημαίνει βεβαιότητες, οπότε οι επιλογές που βασίζονται σε αυτή δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Υποτίθεται, επίσης, ότι είναι ουδέτερη και ανεξάρτητη από πολιτικά κόμματα και ταξικά συμφέροντα.
Όμως και οι δυο ισχυρισμοί είναι λάθος. Οι σπουδαιότεροι φυσικοί επιστήμονες -ο Ισαάκ Νιούτον, ο Κάρολος Δαρβίνος, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν- διατύπωσαν λαμπρές θεωρίες που είχαν λάθη, τα οποία διόρθωσαν οι διάδοχοί τους ή κάποιες φορές τις αντικατέστησαν πλήρως. Η ιστορία της επιστήμης είναι γεμάτη από αντιπαραθέσεις, κριτικές, αυτοκριτικές και αναθεωρήσεις.
Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία όταν αντιμετωπίζουμε κάτι νέο, όπως γίνεται σήμερα. Όπως το έθεσε ένα άρθρο στο περιοδικό Science: «Παρά τις 1000 περίπου εργασίες που συρρέουν κάθε βδομάδα στις επιστημονικές επιθεωρήσεις… δεν έχει διαμορφωθεί μια σαφής εικόνα, αφού η συμπεριφορά του ιού διαφέρει από κάθε άλλου παθογόνου που έχει αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα». Ένας από τους λόγους για τους οποίους η συντηρητική κυβέρνηση της Βρετανίας και οι σύμβουλοί της αρχικά επέλεξαν την στρατηγική της «ανοσίας αγέλης» ήταν ότι θεωρούσαν τον ιό μια μορφή γρίπης. Το τουήτ του ιδιόρρυθμου μαθηματικού Νασίμ Νίκολας Ταλεμπ έχει ένα στοιχείο αλήθειας: «Η πιο ασφαλής πολιτική είναι να δράσουμε σαν να μη διαθέτουμε τη παραμικρή ιδέα για τις συνέπειές του».
Γι’ αυτό το λόγο οι επιστημονικές συμβουλές με το μεγαλύτερο αντίχτυπο -ιδιαίτερα η εργασία των επιδημιολόγων του Imperial College London- περιλαμβάνουν την κατασκευή στατιστικών μοντέλων τα οποία βασίζονται σε διογκούμενη ποσότητα δεδομένων για τις επιπτώσεις του ιού στους ανθρώπινους πληθυσμούς σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται όντως για στοιχεία, αλλά τα στατιστικά δεδομένα δεν σου λένε τι εννοούν.
Χρειάζεται να ερμηνευτούν. Ένα μεγάλο κομμάτι των αντιπαραθέσεων για τις διαφορετικές μελέτες για την πανδημία έχουν ως επίκεντρο τις υποθέσεις στις οποίες βασίζονται διαφορετικά στατιστικά μοντέλα. Αυτές οι υποθέσεις δεν υπαγορεύονται από τα δεδομένα, αντίθετα, επιστρατεύονται για να τα οργανώσουν.
Και οι θεωρίες που διαμορφώνουν αυτές τις υποθέσεις είναι κάθε άλλο παρά ουδέτερες. Στη βρετανική επιτροπή εμπειρογνωμόνων (sage) περιλαμβάνονται δυο «συμπεριφοριστές επιστήμονες». Πρόκειται για μια ψευδο-επιστήμη που αποπειράται να ερμηνεύσει την κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων με βάση αναξιόπιστες ψυχολογικές μεθόδους, αγνοώντας τον τρόπο που διαμορφώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά δομές όπως ο καπιταλισμός, ο ιμπεριαλισμός και οι κοινωνικές τάξεις.
Ο Ρίτσαρντ Χόρτον, διευθυντής της ιατρικής επιθεώρησης Lancet, έκφρασε κριτική άποψη απέναντι σε αυτές τις επιλογές. Κατήγγειλε τη διαχείριση της πανδημίας από την κυβέρνηση Τζόνσον ως «τη μεγαλύτερη αποτυχία επιστημονικής πολιτικής εδώ και μια γενιά».
Ο Χόρτον είπε σε μια συνέντευξη που έδωσε στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς ότι διαβάζει τον ιστορικό-φιλόσοφο Μισέλ Φουκό. Ο Φουκό έγινε γνωστός ανάμεσα στα άλλα και επειδή ανέπτυξε την έννοια της «γνώσης-εξουσίας» για να μελετήσει το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσονται οι επιστήμες για να υπηρετήσουν συγκεκριμένες μορφές κυριαρχίας. Στο βιβλίο “Η Γέννηση της Βιοπολιτικής”, στο οποίο αναφέρεται ο Χόρτον, ο Φουκό δείχνει πώς η φιλελεύθερη πολιτική οικονομία διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα ως τμήμα αυτού που αποκαλούσε «καθοδηγητική εξουσία» -δηλαδή των κρατικών πολιτικών διαχείρισης μεγάλων πληθυσμών.
Η πανδημία στην Βρετανία είναι από πολλές απόψεις κλασσική περίπτωση νεοφιλελεύθερης «καθοδηγητικής εξουσίας». Έχει ως αποτέλεσμα χιλιάδες θανάτους, ιδιαίτερα ηλικιωμένων και ευπαθών ατόμων σε οίκους ευγηρίας, στους οποίους οι Φαινάνσιαλ Τάιμς εκτιμούν 11 χιλιάδες θανάτους πάνω από το φυσιολογικό ανώτερο επίπεδο.
Ευτυχώς ο Χόρτον είναι υποστηρικτής μιας πολύ διαφορετικής σχέσης ανάμεσα στην επιστήμη και την πολιτική: «Μερικά από τα πιο μεγάλα προχωρήματα, όπως το κίνημα υγιεινής του 19ου αιώνα και η γέννηση του Εθνικού Συστήματος Υγείας δεν ήταν τεχνικά επιτεύγματα αλλά πολιτικοί αγώνες. Η άποψη ότι μπορείς να αφαιρέσεις την πολιτική από την ιατρική και την υγεία είναι ιστορικά αδαής. Ο ιατρικός κλάδος πρέπει να είναι πολύ περισσότερο πολιτικοποιημένος, όχι λιγότερο, για να αντιμετωπίζει ζητήματα όπως οι ανισότητες στην υγεία και η περιορισμένη πρόσβαση στην υγειονομική φροντίδα».
Πηγή: Εργατική Αλληλεγγύη
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου