Ο Μεταξάς και η δικτατορία της 4ης Αυγούστου: Ποτέ ξανά φασισμός




Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936 έφερε στην εξουσία τον πρώην στρατηγό Ιωάννη Μεταξά, με τη στήριξη του Παλατιού και του βασιλιά Γεωργίου Β’.


Η δικτατορία του Μεταξά κατάργησε όλες τις δημοκρατικές ελευθερίες. Ανέπτυξε στενές οικονομικές και ιδεολογικές σχέσεις με τα φασιστικά καθεστώτα, τόσο του Μουσολίνι στην Ιταλία όσο και του Χίτλερ στην Γερμανία. Ο «Τρίτος Ελληνικός Πολιτισμός», που εγκαθίδρυε η δικτατορία σύμφωνα με την προπαγάνδα της, παραπέμπει άμεσα στο «Τρίτο Γερμανικό Ράιχ» των ναζί. 

Ένα αφιέρωμα στην 4η Αυγούστου δεν έχει μόνο ιστορική σημασία. Δεν το κάνουμε απλά για να θυμηθούμε ότι στην «γενέτειρα της Δημοκρατίας» υπήρχε μια εποχή που το κράτος και η «καλή κοινωνία» χαιρετούσαν ναζιστικά στις τελετές και τις δεξιώσεις, ενώ στις πλατείες, «εθνικόφρονες πολίτες» έκαιγαν βιβλία. Ούτε γιατί τους «ήρωες» της 4ης Αυγούστου τους απορρόφησε, αφού τους πέρασε από το πλυντήριο της εθνικοφροσύνης, το μετεμφυλιακό κράτος της δεξιάς και της κυρίαρχης τάξης. 

Υπάρχουν άμεσοι, πολιτικοί λόγοι για ένα τέτοιο αφιέρωμα. Υπάρχουν οι νοσταλγοί της 4ης Αυγούστου και σήμερα. Δεν περιορίζονται στις παρακρατικές συμμορίες νεοναζί όπως της Χρυσής Αυγής, που όταν δεν ξυλοκοπούν μετανάστες με τις πλάτες των ΜΑΤ, σκορπίζουν εμετικά τρικάκια με συνθήματα όπως «τα ΟΧΙ θέλουν Μεταξάδες». 

Το ΛΑΟΣ του Καρατζαφέρη είναι γεμάτο με οπαδούς της δικτατορίας του Μεταξά. Μπορεί να δηλώνει «δημοκρατικό» κόμμα. Αλλά λίγο ξύσιμο, όπως ένα γρήγορο ψάξιμο στο διαδίκτυο, αποκαλύπτει τον εσμό των νοσταλγών της «εθνικοκοινωνικής» δικτατορίας. 

Για παράδειγμα, πέρσι, σε εκδήλωση για την 28η Οκτωβρίου που οργάνωσε στον Πειραιά η φυλλάδα «Εν Πειραιεί» συμμετείχαν διάφορα πρωτοκλασσάτα στελέχη του ΛΑΟΣ. Να τι είχαν να πουν:
Ο πολιτευτής του ΛΑ.Ο.Σ. στην Α’ Πειραιώς Χρήστος Χαρίτος στην ομιλία του τόνισε την εθνική ηγεσία του Ιωάννη Μεταξά, του αρχηγού του ΟΧΙ, την θυσία του Αλέξανδρου Κορυζή, τον σημαντικό ρόλο του Αλέξανδρου Παπάγου και του Αρχιεπισκόπου Χρύσανθου. Ο κ. Χαρίτος πρόσθεσε ότι ‘χωρίς την 4η Αυγούστου δεν θα υπήρχε 28η Οκτωβρίου’ και ανέλυσε πως ‘ο Ιωάννης Μεταξάς δεν έβαλε ποτέ τις ιδεολογικές του πεποιθήσεις πάνω από το συμφέρον της πατρίδος του, όταν το ΚΚΕ κατάπινε αμάσητη την εντολή της Κομμουνιστικής Διεθνούς για ανεξάρτητη Μακεδονία-Θράκη’. Κατέληξε λέγοντας ότι ‘σήμερα ο αγώνας των Ελλήνων πατριωτών περνάει μέσα από τον Λαϊκό Ορθόδοξο Συναγερμό’. 
Ο βουλευτής του ΛΑ.Ο.Σ. στην Α’ ΑθηνώνΘάνος Πλεύρης με την σειρά του εξήρετον ιστορικό ρόλο του Ιωάννη Μεταξά,τονίζοντας την υλική και ηθική προετοιμασίατης Ελληνικής νεολαίας, μέσω της ΕΟΝ.Παράλληλα, έκανε την οφειλομένη πολιτικήσύγκριση μεταξύ του ΟΧΙ του Μεταξά καιτου ‘Η Κύπρος κείται μακράν’ τουΚαραμανλή το 1974 και του ‘ευχαριστώ τουςΑμερικανούς’ του Σημίτη το 1996. Ο κ.Πλεύρης παρότρυνε τους Έλληνες νααντισταθούν στην εκποίηση της εθνικήςταυτότητος και να στηρίξουν τον αγώνατων Ελλήνων πατριωτών για εθνικήανεξαρτησία και κοινωνική αλληλεγγύη.
Με τέτοιες παραινέσεις, δεν είναι παράξενο που κάθε χρόνο η ΝΕΟΣ –η νεολαία του Καρατζαφέρη- της Θεσσαλονίκης, οργανώνει «εκδρομή» στα οχυρά Ρούπελ, τη «Γραμμή Μεταξά» τον Απρίλη. Έτσι, ώστε να ανοίξει η όρεξη για τις «τελετές» στο Βίτσι τον Αύγουστο την επέτειο της νίκης «επί των κομμουνιστοσυμμοριτών»…

Δεν ξεχνάμε τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου. Σήμερα που η ακροδεξιά σηκώνει κεφάλι, αυτή τη φορά η σημαία της είναι οι «λαθρομετανάστες» και η ισλαμοφοβία. Όμως, η ουσία είναι η ίδια. Για αυτό φωνάζουμε δυνατά: Ποτέ ξανά φασισμός!


O Μεταξάς ήταν ένας βασιλόφρονας στρατηγός. Μετά τη κατάργηση της μοναρχίας, όμως, το 1924, ήταν ο πρώτος που αναγνώρισε την αβασίλευτη δημοκρατία. Από τότε συμμετείχε στις εκλογές επικεφαλής του κόμματος των «Ελευθεροφρόνων» (άλλοτε αυτοδύναμα και άλλοτε σε συνεργασίες με τα μεγάλα κόμματα της βασιλικής παράταξης). Ποτέ δεν κατάφερε να αποσπάσει μεγάλα αποτελέσματα. Ωστόσο ήταν τμήμα του «επίσημου πολιτικού συστήματος» της εποχής. 

Την τελευταία ώθηση να γίνει δικτάτορας την έδωσαν οι μηχανορραφίες του Παλατιού, του Γενικού Επιτελείου. Στις εκλογές του Γενάρη 1936 ούτε οι βενιζελικοί ούτε οι βασιλόφρονες μπορούσαν να σχηματίσουν αυτοδύναμη κυβέρνηση. Στις 6 Μάρτη ο Γεώργιος Β’ διόρισε τον Μεταξά υπουργό Στρατιωτικών. Στις 14 ορκίζει την «ακομμάτιστη» κυβέρνηση Δεμερτζή. Ο Μεταξάς παίρνει και τη θέση του αντιπροέδρου. Ένα μήνα μετά, ο Δεμερτζής πεθαίνει. Ο βασιλιάς ορίζει τον Μεταξά πρωθυπουργό και η Βουλή του δίνει ψήφο εμπιστοσύνης. Τον ψήφισαν και οι «φιλελεύθεροι» βενιζελικοί: ήταν προτιμότερος από τη συνεργασία με τους «κομμουνιστάς». 

Τον Μάη του 1936 η Γενική Απεργία των καπνεργατών μετατράπηκε σε γενικευμένο εργατικό ξεσηκωμό στη Θεσσαλονίκη. Το πολιτικό αίτημα της απεργίας και του ξεσηκωμού ήταν: Κάτω ο δολοφόνος Μεταξάς. Όμως, ο Μάης του ’36 ηττάται με ευθύνη των ηγεσιών του κινήματος. Πριν κάνει τη δικτατορία του, ο Μεταξάς είχε προλάβει να βάψει τα χέρια του στο αίμα των δώδεκα δολοφονημένων εργατών στη Θεσσαλονίκη. Για την κυρίαρχη τάξη, τη σπαρασσόμενη από τις πολιτικές διαμάχες, η απειλή της εξέγερσης των από κάτω την έπεισε ότι χρειάζονται πιο δραστικά μέτρα. Μια «σιδερένια πυγμή». 

Στις 4 Αυγούστου με πρόσχημα ένα «κομμουνιστικό πραξικόπημα» που θα γινόταν με τη κοινή γενική απεργία της 5ης Αυγούστου, ο Βασιλιάς αναστέλλει άρθρα του Συντάγματος και κλείνει τη Βουλή. Τα άρθρα που έμπαιναν στο «γύψο» αφορούσαν: 
5ο ουδείς συλλαμβάνεται... ανευ ητιολογημένου δικαστικού εντάλματος, 6ο ανακοπή προφυλακίσεως επί πολιτικών εγκλημάτων, 10ο δικαίωμα συνέρχεσθαι, 11ο δικαίωμα συνεταιρίζεσθαι, 12ο άσυλο κατοικίας, 14ο ελευθερία τύπου, 20ο απόρρητο επιστολών, και 95ο εκδίκαση πολιτικών εγκλημάτων από ορκωτά δικαστήρια.
Η δικτατορία είχε αρχίσει. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου απαγόρεψε τα πολιτικά κόμματα. Τα συνδικάτα μπήκαν κάτω από τον έλεγχο του κράτους, ο υπουργός Εργασίας έγινε και γραμματέας της «Εθνικής» ΓΣΕΕ. Από την άλλη, χιλιάδες συνδικαλιστές φυλακίστηκαν, οδηγήθηκαν στην εξορία, βασανίστηκαν, όπως και χιλιάδες κομμουνιστές και αγωνιστές της Αριστεράς (συνήθως οι δυο αυτές «ιδιότητες» ταυτίζονταν). 

Άλλωστε, ο ίδιος ο Μεταξάς είχε εξηγήσει ωμά ποιοι είναι σκοποί του «νέου κράτους» του: 
Αι κύριαι γραμμαί της Κυβερνήσεως είναι: Η στερέωσις του Θρόνου, όστις είναι το θεμέλιον του Εθνικού μας οικοδομήματος και η εγγύηση της ανεξαρτησίας της πατρίδος. Η αδιάκοπος φροντίς δια την στερέωσιν του αστικού καθεστώτος με όλας τα αναγκαίας θυσίας διά το σύνολον της Κοινωνίας και ιδίως δια τας ενδεείς τάξεις. Και προ παντός άλλου και επειγόντως, η συγκρότησις των Εθνικών πολεμικών δυνάμεων…

Υποτίθεται ότι το «κοινωνικό έργο» του Μεταξά συμπεριλάμβανε το ΙΚΑ. Η αλήθεια είναι το ΙΚΑ είχε ιδρυθεί με νόμο από το 1934. Ο Μεταξάς έκανε τα «εγκαίνια» και φρόντισε να δεσμεύσει τα αποθεματικά των ταμείων με εξευτελιστικά επιτόκια στη Τράπεζα της Ελλάδος. Η αξία των μισθών έπεσε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και τα κέρδη των επιχειρήσεων εκτοξεύτηκαν. Το 1939 το 6,5% του πληθυσμού διέθετε το 40% του εθνικού εισοδήματος. 

Παρελάσεις

Η νεολαία επίσης έπρεπε να μπει σε «τάξη» και να εμποτιστεί από τα «ιδεώδη» της δικτατορίας. Το καθεστώς ίδρυσε την ΕΟΝ (Εθνική Οργάνωση Νεολαίας). Στολές, παρελάσεις, ναζιστικοί χαιρετισμοί… Οι μαθητικές παρελάσεις που με τόσο ζήλο υπερασπίζουν σήμερα τα φασισταριά του ΛΑΟΣ, καθιερώθηκαν από τη δικτατορία του Μεταξά. 

Και επειδή η νεολαία δεν ανταποκρινόταν, τόσο χειρότερο για τη νεολαία. Η συμμετοχή στην ΕΟΝ έγινε υποχρεωτική. Άλλωστε ο Μεταξάς είχε ξεκαθαρίσει τη θέση του απέναντι στο ανήσυχο πνεύμα που διακρίνει κάθε νεολαία σε μια ομιλία του σε φοιτητές του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης:
Σας απαγορεύω να έχετε διαφορετικές ιδέες από αυτές του Κράτους. Σας ζητώ όχι μόνο να έχετε τις ίδιες ιδέες, αλλά να πιστεύετε σ’ αυτές και να δουλεύετε γι’ αυτές με ενθουσιασμό. Αν κάποιος από σας έχει διαφορετικές ιδέες, καλύτερα να μείνει αμόρφωτος. 
(Άλκης Ρήγος, Ιστορικά, 3 Αυγούστου 2000).

Όσο για τις νέες κοπέλες: 
ο προορισμός διά τον οποίον μορφώνεστε πρέπει να αποβλέπει μόνον εις την οικογένειαν ...η γυναίκα είναι το στολίδι της ζωής του ανθρώπου
προφανώς εννοούσε ότι άλλο είναι η γυναίκα και άλλο ο άνθρωπος. 

Ο Μεταξάς ανακηρύχτηκε  «πρώτος εργάτης, πρώτος αγρότης, πρώτος στρατιώτης». Και ο ύμνος της ΕΟΝ διαλαλούσε «γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελάει πατέρα…». Το «εθνικόν κράτος» της 4ης Αυγούστου έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να αντιγράψει τα φασιστικά καθεστώτα, ακόμα και στη «λατρεία» του «αρχηγού». 

Από τις πρώτες μέρες επιβολής της δικτατορίας το καθεστώς του Μεταξά έκαιγε  βιβλία τελετουργικά (όπως οι Ναζί) μπροστά στις στήλες του Ολυμπίου Διός και στα Προπύλαια. Το ίδιο και σε άλλες πόλεις, όπως ο Πειραιάς. Να μια ανακοίνωση που είχε δημοσιευτεί τότε στις εφημερίδες:
Καλούνται άπαντες οι εθνικόφρονες γονείς της πόλεως Πειραιώς όπως προσέλθουν κομίζοντες μεθ’ εαυτών άπαντα τα κομμουνιστικά διδακτικά βιβλία των σχολείων, ίνα καώσι ομού μετά σειράς κομμουνιστικών εντύπων τη ενεργεία της Εθνικής Φοιτητικής Νεολαίας Πειραιώς. (Υπογραφή) Επιτροπή Εθνικοφρόνων Γονέων Πειραιώς. 
Απαγορεύονται και καίγονται βιβλία ακόμη και του Καρκαβίτσα και του Παπαδιαμάντη.

Τις εφημερίδες ανέλαβε να τις «καθοδηγήσει» το ιδρυθέν Υφυπουργείο Τύπου. Την «ασφάλεια», το Υφυπουργείο Εθνικής Ασφαλείας. Στη θέση εκεί μπήκε ο διαβόητος Μανιαδάκης. Επεδείκνυε με περηφάνια τις ευχαριστήριες επιστολές του Χίμλερ –αρχηγού των SS- για την συνεργασία των γερμανικών με τις ελληνικές υπηρεσίες ασφαλείας. Ο Μανιαδάκης θα επιζήσει τον πόλεμο, θα αναδυθεί κατόπιν αρχηγός κόμματος, θα εκλεγεί βουλευτής. Με την ΕΡΕ του «εθνάρχη» Καραμανλή…

Οικονομία

Οι σχέσεις με τη ναζιστική Γερμανία δεν περιορίζονταν στις ιδεολογικές συγγένειες. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’30, το γερμανικό κεφάλαιο με τη στήριξη του κράτους διείσδυε συστηματικά στην νοτιοανατολική Ευρώπη. 

Στα τέλη της δεκαετίας, το 40% των ελληνικών καπνών αγοράζονταν από την Γερμανία. Επίσης, η Ελλάδα πρόσφερε στη γερμανική βαριά βιομηχανία σπάνια σιδηρομεταλλεύματα, απαραίτητα για τον επανεξοπλισμό της ναζιστικής πολεμικής μηχανής. 

Όμως, παρ' όλες αυτές τις σχέσεις, που είχαν δημιουργήσει μια ολόκληρη «γερμανόφιλη» μερίδα στην κυρίαρχη τάξη και στους στρατηγούς, τα ευρύτερα συμφέροντα του ελληνικού καπιταλισμού, ήταν δεμένα με αυτά του βρετανικού ιμπεριαλισμού. Οι εφοπλιστές ήταν από τότε μεγάλη δύναμη στο Σίτι του Λονδίνου, οι τραπεζίτες ήταν αγκαλιασμένοι με το τραπεζικό κεφάλαιο της Βρετανίας και της Γαλλίας. 

Γι’ αυτό άλλωστε η «δημοκρατική» Βρετανία δεν είχε κανένα πρόβλημα να στηρίξει ένα πραξικόπημα του βασιλιά και να καλοπιάνει έναν φασίστα δικτάτορα όπως τον Μεταξά. Από το 1939 μια σειρά συμφωνίες δένουν την ελληνική οικονομία στο πολεμικό άρμα των Συμμάχων. 

Η συμμετοχή του Μεταξά στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των «αντιφασιστών» Συμμάχων, αποδεικνύει πόσο ψεύτικη είναι η μυθολογία περί «αντιφασιστικού» πολέμου. Η συμμετοχή στον πόλεμο δεν είχε σε τίποτα να κάνει με την «παλικαριά» του δικτάτορα, και είχε τα πάντα να κάνει με τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης, που αργότερα βολεύτηκε μια χαρά τόσο με τους ναζί όσο και με τους «Συμμάχους».


Επιλογές που οδήγησαν στην ήττα 


Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου ήρθε ως αποτέλεσμα της ήττας της εργατικού ξεσηκωμού της άνοιξης του 1936. Μια πολιτική που θα οδηγούσε σε νίκη αυτό το κίνημα, θα έφραζε το δρόμο στη δικτατορία. 

Η οικονομική κρίση που ξέσπασε το 1929 βρήκε το εργατικό κίνημα στην Ελλάδα σε φάση υποχώρησης και διάσπασης. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’30, όμως, παράλληλα με μια οικονομική ανάκαμψη, το εργατικό κίνημα αρχίζει και δίνει μάχες, ενίοτε νικηφόρες. 

Στις αρχές του 1936, το απεργιακό κίνημα φτάνει στο αποκορύφωμά του. υπολογίζεται ότι τους τρεις πρώτους μήνες εκείνης της χρονιάς σε απεργία κατέβηκαν περίπου 300.000 εργάτες και εργάτριες

Μέσα σε αυτή τη περίοδο δυναμώνει η επιρροή του ΚΚΕ σε όλα τα επίπεδα. Τα μέλη του παίζουν ηγετικό ρόλο στις απεργίες –όχι σε όλες. Ο αριθμός των μελών του αυξάνει, από περίπου 1.500 το 1931 σε 16.000 τις παραμονές της δικτατορίας. Αύξηση δέκα φορές σε πέντε χρόνια. 

Το ΚΚΕ είχε κάνει μια θεαματική στροφή στη πολιτική του. Μέχρι το 1934 ακόμα, θεωρούσε ότι οι πάντες είναι «σοσιαλφασίστες». Τα αστικά κόμματα ήταν φασιστικά, οι συνδικαλιστικές ηγεσίες επίσης, οι σοσιαλιστικές ομάδες ήταν «αριστεροί σοσιαλφασίστες», η επαναστατική αριστερά, τροτσκιστές και «αρχειομαρξιστές», ήταν αντίστοιχα «τροτσκιστοφασίστες» και «αρχειοφασίστες». Από το 1934 και μετά αρχίζει μια στροφή, στα βήματα που ακολουθούσαν τα άλλα σταλινικά κόμματα, προς το «Λαϊκό Μέτωπο». Ο στόχος πια ήταν η συνεργασία με τις «δημοκρατικές δυνάμεις» για την υπεράσπιση του κοινοβουλευτισμού και της «ανεξαρτησίας της πατρίδας». 

Ενδιάμεσα, το ΚΚΕ είχε εγκαταλείψει τη προοπτική της σοσιαλιστικής επανάστασης. Η Ελλάδα, δήλωνε η ηγεσία του, ήταν «καθυστερημένη, εξαρτημένη, μισοφεουδαρχική» χώρα. Δεν ήταν «ώριμη» για το σοσιαλισμό. 

"Σύμφωνο"

Στρατηγικές επιλογές όπως οι παραπάνω, οδηγούνε πάντα σε περιορισμένες πολιτικές επιλογές. Στις συνθήκες του 1935-36 αυτό σήμαινε ότι η ηγεσία του ΚΚΕ επεδίωκε αγωνιωδώς συνεργασίες με αστικά κόμματα τη στιγμή που σχεδόν σύσσωμος ο αστικός πολιτικός κόσμος στρεφόταν στην αναζήτηση μιας «ισχυρής προσωπικότητας» που θα έβαζε τέλος στην πολιτική αστάθεια και την «κοινωνική αναταραχή». 

Μετά τις εκλογές του Γενάρη 1936, το «Παλλαϊκό Μέτωπο» (ΚΚΕ) ήρθε σε μυστική συμφωνία με τους Φιλελεύθερους βενιζελικούς για να υποστηρίξει το σχηματισμό κυβέρνησης από αυτούς. Ηταν το περίφημο «Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα». Οι Φιλελεύθεροι πήραν τη ψήφο των κομμουνιστών βουλευτών για να εκλέξουν τον Σοφούλη πρόεδρο της Βουλής. Και κατόπιν αθέτησαν όλες τις υποσχέσεις τους. 

Όταν η γενική απεργία στη Θεσσαλονίκη έφερε τη πόλη στα χέρια της Απεργιακής Επιτροπής, η ηγεσία του ΚΚΕ επέμενε να περιορίσει τον αγώνα στα «οικονομικά» αιτήματα. Στις 13 Μάη έγινε γενική απεργία από την ΓΣΕΕ και την «Ενωτική» ΓΣΕΕ του ΚΚΕ. Η ηγεσία της «κίτρινης» ΓΣΕΕ αρνήθηκε να μπει το αίτημα για παραίτηση της κυβέρνησης Μεταξά στην απεργία. Η «Ενωτική» αποδέχτηκε κι αυτή την υποχώρηση, σε ανακοίνωσή τους στις 12 Μάη οι δυο συνομοσπονδίες δήλωναν ότι «αποκρούουν κατηγορηματικώς κάθε προσπάθεια μετατροπής των σκοπών της [απεργίας] δια πολιτικούς λόγους». 

Η ανακοίνωση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του Παλλαϊκού Μετώπου δεν μπορούσε να αποφύγει αυτό το αίτημα αλλά το συνδύασε με το «Άμεσος σχηματισμός κυβέρνησης από τη δημοκρατική πλειοψηφία της Βουλής και άμεση και απόλυτη εφαρμογή του Συμφώνου Παλλαϊκού Μετώπου – Φιλελευθέρων». Με άλλα λόγια, τη στιγμή που οι Φιλελεύθεροι έκαναν πλάτες στον Μεταξά, που η «δημοκρατική πλειοψηφία της Βουλής» ετοιμαζόταν να αδειάσει αδιαμαρτύρητα, σχεδόν με έναν στεναγμό ανακούφισης, τα έδρανά της με την ανακήρυξη της δικτατορίας, το ΚΚΕ επέμενε να σκορπάει αυταπάτες στο κίνημα για το «Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα».

Οι αγώνες συνεχίστηκαν και μετά την ήττα του ξεσηκωμού του Μάη ΄36. Όμως, η κρίσιμη ευκαιρία είχε χαθεί. 

Σχόλια