Ο Τρότσκι στη Νέα Υόρκη

Λέον Τρότσκι, η ζωή μου, 1930

Βρίσκομαι στη Νέα Υόρκη, τη θρυλικά άχαρη πόλη του καπιταλιστικού αυτοματισμού, όπου θριαμβεύει στους δρόμους της η αισθητική θεωρία του κυβισμού και στις ψυχές η ηθική φιλοσοφία του δολαρίου. Η Νέα Υόρκη μού επιβαλλότανε, γιατί εξέφραζε πληρέστερα το σύγχρονο πνεύμα.

Τα πιο καλά μυθεύματα που σκαρώθηκαν για τη ζωή μου, νομίζω πως σχετίζονται με τη διαμονή μου στη Νέα Υόρκη. Στη Νορβηγία, απ' όπου μονάχα πέρασα, οι εφευρετικοί δημοσιογράφοι ισχυρίστηκαν πως είχα ασχοληθεί με το καθάρισμα της μουρούνας. Στη Νέα Υόρκη όμως, που έμεινα για δυο μήνες, οι εφημερίδες μού απέδωσαν ένα σωρό επαγγέλματα, το ένα πιο ενδιαφέρον απ' το άλλο. Αν μαζεύαμε όλες τις περιπέτειές μου απ' τις εφημερίδες, θα φτιαχνότανε ασφαλώς μια πολύ πιο πλούσια βιογραφία από αυτήν που έγραψα. Είμαι όμως υποχρεωμένος να απογοητεύσω τους Αμερικανούς αναγνώστες μου. Το μοναδικό επάγγελμα που εξάσκησα στη Νέα Υόρκη ήταν του σοσιαλιστή επαναστάτη. Και καθώς ακόμα δεν βρισκόμασταν στον «απελευθερωτικό», «δημοκρατικό» πόλεμο, αυτό το επάγγελμα στις Ηνωμένες Πολιτείας δε λογαριαζότανε πιο εγκληματικό απ' το λαθρεμπόριο οινοπνευματωδών. Έγραψα άρθρα, ήμουν αρχισυντάκτης μιας εφημερίδας και μιλούσα στις εργατικές συγκεντρώσεις. Ήμουνα απασχολημένος όσο δε γινόταν παραπάνω και δεν ένιωθα καθόλου εκπατρισμένος.

Σε μια από τις βιβλιοθήκες της Νέας Υόρκης μελετούσα επισταμένα την οικονομική ζωή των Ηνωμένων Πολιτειών. Μου προξένησαν έκπληξη οι αριθμοί που απεικόνιζαν την αύξηση των αμερικανικών εξαγωγών από την εποχή που ξέσπασε ο πόλεμος. Ήταν για μένα αληθινή αποκάλυψη. Δεν καθόριζαν μονάχα τη συμμετοχή της Αμερικής στον πόλεμο, αλλά και προανάγγελναν τον αποφασιστικό ρόλο που θα έπαιζε στον κόσμο μετά το τέλος του.

Έγραψα ακόμη την περίοδο εκείνη πολλά άρθρα κι έδωσα διαλέξεις πάνω στο θέμα αυτό. Εκείνη την εποχή το πρόβλημα «Ευρώπη και Αμερική» καταχωρίστηκε για πάντα στον κύκλο των πρωταρχικών ασχολιών μου. Και τώρα ακόμα καταπιάστηκα μ' αυτό το θέμα προσπαθώντας να του αφιερώσω ένα βιβλίο. Αν θέλει κανείς να κατανοήσει τα προσεχή πεπρωμένα της ανθρωπότητας δεν θά 'βρισκε σπουδαιότερο θέμα απ' αυτό. 

Την επομένη από την άφιξή μου έγραφα στη ρώσικη Νόβιγι Μιρ:

Με βαθιά πίστη στην επανάσταση που σιμώνει, άφησα τη ματωβαμμένη Ευρώπη. Κι απαλλαγμένος από κάθε «δημοκρατική» αυταπάτη πάτησα το πόδι μου στην όχθη αυτού του Νέου Κόσμου που ωστόσο είναι κιόλας γερασμένος.

Δέκα μέρες αργότερα, σε μια διεθνή συγκέντρωση που οργανώθηκε για το «καλωσόρισες», έλεγα:

Το πιο μεγάλης σημασίας οικονομικό γεγονός είναι ότι η Ευρώπη καταστρέφει μόνη της τις πηγές της οικονομίας της, ενώ η Αμερική πλουτίζει. Και βλέποντας με ζήλια τη Νέα Υόρκη, εγώ που δεν έπαψα ακόμα να νιώθω τον εαυτό μου Ευρωπαίο, αναρωτιέμαι μ' αγωνία αν τελικά η Ευρώπη θα μπορέσει να κρατηθεί... Δεν θα μεταβληθεί σε νεκροταφείο;... Και δεν θα μετατοπιστεί το οικονομικό και εκπολιτιστικό κέντρο κατά δω, στην Αμερική;

Όποιες κι αν είναι οι σημερινές επιτυχίες της λεγόμενης ευρωπαϊκής σταθερότητας, το ερώτημα εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να είναι επίκαιρο.

Έδινα διαλέξεις στα ρωσικά και στα γερμανικά σε διάφορες συνοικίες της Νέας Υόρκης, της Φιλαδέλφειας και σ' άλλες γειτονικές πόλεις. Τα εγγλέζικά μου ήταν τότε πολύ φτωχότερα από τώρα και φυσικά δεν μπορούσα να διανοηθώ να μιλήσω σε δημόσιες συγκεντρώσεις σ' αυτή τη γλώσσα. Ωστόσο κάμποσες φορές τό 'φεραν οι περιστάσεις να μιλήσω στα εγγλέζικα στην Αμερική... Τελευταία ακόμα ένας δημοσιογράφος κάποιας εφημερίδας της Κωνσταντινούπολης μού περιέγραψε μια απ' αυτές τις φανταστικές διαλέξεις μου που την είχε παρακολουθήσει σαν Αμερικανός φοιτητής τότε... Πρέπει να ομολογήσω πως δεν είχα το κουράγιο να του δώσω να καταλάβει πως ήταν θύμα της φαντασίας του. Αλίμονο όμως! Ήταν τόσο σίγουρος για τις «αναμνήσεις» του, που τις επανέλαβε στην εφημερίδα του.

Νοικιάσαμε ένα διαμέρισμα σε μια εργατική συνοικία κι αγοράσαμε έπιπλα με δόσεις. Μας στοίχισε 18 δολάρια το μήνα κι είχε ανέσεις που δεν μπορούσες να τις διανοηθείς στην Ευρώπη. Ηλεκτρικό φωτισμό, φωταέριο, λουτρό, ασανσέρ για να ανεβάζει τα ψώνια από κάτω, άλλο ένα για να κατεβάζεις τα σκουπίδια. Όλα αυτά κάνανε τα αγόρια μας να συμπαθούν την Αμερική. Για κάμποσο καιρό το τηλέφωνο, αυτό το μυστηριώδες μηχάνημα, που δεν τό 'χα γνωρίσει ούτε στη Βιέννη ούτε στο Παρίσι, αποτελούσε τη μεγάλη τους απασχόληση.

Ο θυρωρός του σπιτιού μας ήταν νέγρος. Η γυναίκα μου του πλήρωσε προκαταβολικά για τρεις μήνες το νοίκι, δεν πήρε όμως εξοφλητική απόδειξη επειδή ο ιδιοκτήτης του σπιτιού είχε πάρει μαζί του το προηγούμενο βράδυ το βιβλίο των αποδείξεων για το σχετικό έλεγχο. Όταν πήγαμε να εγκατασταθούμε μετά δυο μέρες στο διαμέρισμά μας, αποκαλύφθηκε πως ο νέγρος είχε εξαφανιστεί συναποκομίζοντας και να νοίκια κάμποσων ενοίκων. Εκτός απ' τα λεφτά αυτά, του είχαμε εμπιστευτεί και τα πράγματά μας. Ανησυχούσαμε πολύ. Κακή αρχή. Ξαναβρήκαμε όμως άθικτα τα πράγματά μας και καθώς ανοίξαμε τη βαλίτσα με τα είδη άμεσης χρήσης, δεν ήταν μικρή έκπληξη για μας να βρούμε τυλιγμένα προσεκτικά σ' ένα χαρτί όλα τα δολάρια που του είχαμε πληρώσει για το νοίκι του σπιτιού. Ο νέγρος είχε πάρει μαζί του μόνο τα νοίκια των ενοίκων που τους είχε δώσει εξοφλητικές αποδείξεις. Ο νέγρος δε χώνευε τον ιδιοκτήτη, αλλά και δεν ήθελε να ζημιώσει τους ενοίκους του σπιτιού. Σπουδαίος τύπος, μα την αλήθεια!

Εγώ κι η γυναίκα μου ήμασταν συγκινημένοι πολύ με την ευγένειά του και τον θυμόμασταν πάντα μ' ευγνωμοσύνη. Η μικρή αυτή συμπτωματική περιπέτεια μού φάνηκε πως είχε το νόημά της. Μπροστά μου λες και ξεδιπλωνότανε μια πτυχή του «μαύρου» προβλήματος της Αμερικής.

Εκείνους τους μήνες η Αμερική ετοιμαζότανε πυρετωδώς για τον πόλεμο. Όπως πάντα, οι ειρηνιστές ήταν εκείνοι που βοηθούσαν περισσότερο σ' αυτό. Στους φθηνούς τους δεκάρικους για τα πλεονεκτήματα της ειρήνης συγκριτικά με τον πόλεμο, καταλήγανε πάντα πως θα υποστηρίζανε αναγκαστικά τον πόλεμο αν ήταν «αναπόφευκτος». Μ' αυτό το πνεύμα ο Μπράιαν διεξήγαγε την προπαγάνδα του. 

Γελοιογραφία του Μπέριμαν: Ο W.J.Bryan διαβάζει «Νέα από το Μέτωπο» (1914)

 
Οι σοσιαλιστές συνόδευαν τη χορωδία των πασιφιστών. Είναι δε γνωστό πως οι πασιφιστές σιχαίνονται τον πόλεμο μόνο κατά την περίοδο της ειρήνης.

Όταν οι Γερμανοί διατυμπάνιζαν πως τίποτε πια δεν τους κρατούσε να ξαπολύσουν τον υποβρύχιο πόλεμο, βουνά από όπλα και πολεμοφόδια είχανε στοιβαχτεί στους σιδηροδρομικούς σταθμούς εμποδίζοντας την κυκλοφορία των τρένων και σ' όλα τα ανατολικά λιμάνια στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι τιμές στα τρόφιμα τινάχτηκαν απότομα σε δυσθεώρητα ύψη και έβλεπα στην πλούσια Νέα Υόρκη δεκάδες χιλιάδες γυναίκες και μητέρες να κατεβαίνουν στους δρόμους και να αναποδογυρίζουν καλάθια και να λεηλατούν καταστήματα τροφίμων.

-Τι θα γίνει σ' όλο τον κόσμο μετά τον πόλεμο; ρωτούσα τον εαυτό μου και τους άλλους.

Στις 3 του Φλεβάρη έγινε η διακοπή στις διπλωματικές σχέσεις, όπως το περίμεναν από καιρό, ανάμεσα στην Αμερική και τη Γερμανία. Η σοβινιστική μουσική από μέρα σε μέρα ακουγόταν ολοένα και δυνατότερη. Οι φωνές των τενόρων του πασιφισμού και οι λαρυγγισμοί των σοσιαλιστών δεν χαλούσαν καθόλου την αρμονία. Όλα αυτά τά 'χα κιόλας παρατηρήσει στην Ευρώπη και η κινητοποίηση του αμερικάνικου πατριωτισμού δε μου ήταν παρά μια καινούρια επιβεβαίωση της εμπειρίας μου. Σημείωσα τα καθέκαστα στη ρωσική εφημερίδα μου και αναλογιζόμουν πόσο μωρόπιστη είναι η ανθρωπότητα και πόσο δύσκολα καταλαβαίνει.

Απ' το παράθυρο της σύνταξης, παρακολουθούσα την ακόλουθη σκηνή: Ένας γέρος με τσιμπλιασμένα μάτια και γκρίζα μαδημένα γένια είχε σταθεί μπροστά σ' ένα τενεκέ με σκουπίδια και τον εσκάλιζε με μια γωνίτσα ψωμί. Προσπαθούσε να σπάσει την κόρα του ψωμιού με τα δάχτυλα, αλλά ήταν σκληρό σαν πέτρα. Προσπαθούσε μετά να το σπάσει με τα δόντια κι ύστερα πάλι πάλευε να το σπάσει χτυπώντας το στον πάτο του κουτιού. Μάταια. Το ψωμί δεν εννοούσε να σπάσει. Τότε ο γέρος ρίχνοντας μια ματιά πίσω του μισοφοβούμενος και ντροπιασμένος, έκρυψε το εύρημά του κάτω από το κόκκινο σακάκι του και τράβηξε τρεκλίζοντας την οδό Αγίου Μάρκου... Το περιστατικό αυτό έγινε στις 2 του Μάρτη 1917. Και, βέβαια, το ασήμαντο αυτό γεγονός δεν ήταν δυνατό να αλλάξει τα σχέδια της κυρίαρχης τάξης. Ο πόλεμος ήταν «αναπόφευκτος» και οι πασιφιστές έπρεπε να τον υποστηρίξουν.

Νέα Υόρκη, 20 Φλεβάρη 1917: Διαμαρτυρία για το ψωμί