Ο ουτοπικός και αντιδραστικός χαρακτήρας της θεωρίας του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα

Η ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΣΥΝΟΡΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΟΥΤΟΠΙΚΟΥ ΚΑΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΙΑ ΜΟΝΗ ΧΩΡΑ

ΛΕΟΝ ΤΡΟΤΣΚΙ "Η ΤΡΙΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΛΕΝΙΝ Ή Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΟΡΓΑΝΩΤΗΣ ΤΩΝ ΗΤΤΩΝ" (1929)

Η θεωρία του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα οδηγεί αναπόφευκτα στην υποτίμηση των δυσκολιών που πρέπει να κατανικήσει κάνεις και στην υπερεκτίμηση των κατακτήσεων που πραγματοποιήθηκαν. Δεν θα μπορούσε να βρει κανείς πιο αντισοσιαλιστική και αντεπαναστατική διαβεβαίωση από τη δήλωση του Στάλιν ότι τα 9/10 του σοσιαλισμού έ­χουν κιόλας πραγματοποιηθεί στη χώρα μας. Αυτό φαίνεται να είναι υπολογισμένο στα μέτρα του κενόδοξου γραφειοκράτη. Λέγοντας κά­νεις αυτά μπορεί να εκθέσει ανεπανόρθωτα την ιδέα της σοσιαλιστικής κοινωνίας στα μάτια των εργαζόμενων μαζών. Οι επιτυχίες του σοβιετικού προλεταριάτου είναι λαμπρές αν λάβει κανείς υπόψη του τις συνθήκες κάτω από τις όποιες σημειώθηκαν, καθώς και το χαμηλό πολιτιστικό επίπεδο που κληρονόμησε από το παρελθόν. Οι πραγμα­τοποιήσεις, όμως, αυτές έχουν πολύ μικρό βάρος αν τις ζυγίσει κάνεις στην πλάστιγγα των σοσιαλιστικών ιδανικών. 

Για να μην κό­ψουμε τα χέρια του εργάτη, του μεροκαματιάρη αγρότη, του φτω­χού χωρικού, που στον ενδέκατο χρόνο της επανάστασης βλέπουν γύρω τους την αθλιότητα, τη φτώχεια, την ανεργία, τις ουρές μπροστά στους φούρνους, τον αναλφαβητισμό, τα απροστάτευτα παιδιά, την κραιπάλη, την πορνεία, θα πρέπει να πούμε την ωμή αλήθεια κι όχι να λέμε ξεδιάντροπα ψέματα. Αντί να τους λέμε ψέματα, βεβαιώνοντάς τους πως τα 9/10 του σοσιαλισμού έχουν τάχα οικοδομηθεί κιόλας, πρέπει να τούς πούμε πως σήμερα, σύμφωνα με το οικονομικό μας επίπεδο, με τις βιοτικές και πολιτιστικές συνθήκες ζωής μας, είμαστε ακόμα πολύ πιο κοντά στον καπιταλισμό, και μά­λιστα σ' έναν καθυστερημένο και απολίτιστο καπιταλισμό, παρά στη σοσιαλιστική κοινωνία. Πρέπει να τούς πούμε πως δε θα μπούμε στο δρόμο της πραγματικής οικοδόμησης του σοσιαλισμού, παρά υστέρα από την κατάκτηση της εξουσίας από το προλεταριάτο των πιο προχωρημένων χωρών, πως πρέπει να δουλέψουμε ακούραστα προς αυτή την κατεύθυνση, χρησιμοποιώντας και τους δυο μοχλούς: το μικρό, το μοχλό των οικονομικών μας προσπαθειών στο εσωτερικό, και το μεγάλο, το μοχλό της παγκόσμιας επανάστασης του προλεταριάτου.

Με δυο λόγια, αντί για τη φράση του Στάλιν, ότι έχουμε κιόλας οικοδομήσει τα 9/10 του σοσιαλισμού, πρέπει να τους επαναλάβουμε τα λόγια του Λένιν:

Η (φτωχή) Ρωσία δε θα γίνει τέτοια (εύπορη) παρά μόνο αν απορρίψει κάθε αποθάρρυνση, κάθε δημοκοπία, παρά μόνο αν, σφίγγοντας τα δόντια, συγ­κεντρώσει όλες τις δυνάμεις της και τεντώσει κάθε νεύρο και κάθε μυώνα της, παρά μόνο αν καταλάβει πως η σωτηρία είναι δυνατή, μονάχα διάμε­σου του δρόμου της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης, στην οποία ήδη έχουμε μπει.

 (Λένιν, «Άπαντα», Τόμος 15ος. σελ 165)

Βρεθήκαμε στην ανάγκη να ακούσουμε αγωνιστές της Κομμουνι­στικής Διεθνούς να εκφράζουν το παρακάτω επιχείρημα είναι φα­νερό πως η θεωρία του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα δεν αντέχει σε μια κριτική, προσφέρει όμως μέσα σε δύσκολες συνθήκες μια προοπτική στους ρώσους εργάτες, κι έτσι τους δίνει κουράγιο. Είναι δύσκολο να μετρήσει κανείς το μέγεθος του θεωρητικού ξεπεσμού όλων εκείνων που δεν αναζητούν μέσα στο πρόγραμμα τα μέσα προσανατολισμού τους — μέσα ταξικά που έχουν επιστημονικές βά­σεις— μα καταφεύγουν σε μια ηθική παρηγοριά. Οι παρηγορητικές θεωρίες εναντιώνονται στα γεγονότα, είναι τομέας της θρησκείας κι όχι τής επιστήμης και «η θρησκεία είναι το όπιο του λαού»

Το Κόμμα μας πέρασε την πιο ηρωική περίοδό του με ένα πρό­γραμμα που ήταν αποκλειστικά προσανατολισμένο προς την παγκό­σμια επανάσταση κι όχι προς το σοσιαλισμό σε μια μόνη χώρα. Η Κομμουνιστική Νεολαία, κρατώντας ένα λάβαρο που έγραφε πώς η καθυστερημένη Ρωσία δε θα οικοδομήσει το σοσιαλισμό με τις δικές της μονάχα δυνάμεις, πέρασε μέσα από τα πιο σκληρά χρόνια του εμφυλίου πολέμου, μέσα από πείνα και ανυπόφορο κρύο, μέσα από τα επίπονα Κομμουνιστικά Σαββατοκύριακα, τις επιδημίες, τις σπου­δές με άδειο στομάχι, μέσα από αναρίθμητα θύματα που έπεφταν σε κάθε βήμα. Τα μέλη του Κόμματος και της Κομμουνιστικής Νεολαίας πολεμούσαν σε όλα τα μέτωπα ή κουβαλούσαν δοκούς στους σιδηροδρομικούς σταθμούς, όχι γιατί ελπίζανε πως μ' αυτά οικοδομούν το μέγαρο του εθνικού σοσιαλισμού, μα γιατί υπηρετούσαν την παγ­κόσμια επανάσταση, που απαιτούσε να κρατάει γερά το σοβιετικό κάστρο. Και για το σοβιετικό κάστρο είχε μεγάλη σπουδαιότητα κάθε καινούργια δοκός. Να πώς αντιμετωπίζαμε το ζήτημα. Οι προ­θεσμίες άλλαξαν, μετατοπίστηκαν (άλλωστε όχι και τόσο πολύ), μα ο τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος, από την άποψη των αρχών, διατηρεί ακόμα και σήμερα, όλη του την άξια. Ο προλετάριος, ο εξεγερμένος  φτωχός χωρικός, ο νέος κομμουνιστής έχουν κιόλας αποδείξει με ολόκληρη τη συμπεριφορά τους μέχρι το 1925, που για πρώτη φορά κηρύχτηκε το καινούργιο ευαγγέλιο, πως δεν το είχαν ανάγκη. 

Ήταν όμως ό,τι έπρεπε για τον κομματικό υπάλληλο, που κοιτάζει «αφ' υψηλού» τις μάζες, για το διοικητικό υπάλληλο που πα­λεύει για τα ψίχουλα και δε θέλει να ενοχληθεί, για τον άνθρωπο του μηχανισμού που θέλει να διατάζει κρυμμένος πίσω από τη σωτήρια και παρηγορητική φόρμουλα. Αυτοί είναι εκείνοι πού πιστεύουν πως ο αφανής λαός έχει ανάγκη από ένα «καλό νέο», πως δεν μπορεί κανείς να κατευθύνει το λαό χωρίς παρηγορητικά δόγματα. Είναι ακριβώς εκείνοι που αρπάζονται από τα ψεύτικα λόγια για «τα 9/10 του σοσιαλισμού», γιατί η φόρμουλα αυτή καθιερώνει την προνο­μιούχα θέση τους, το δικαίωμά τους στην ιεραρχία, στη διοίκηση, την επιθυμία τους να απελευθερωθούν από την κριτική των «ανθρώ­πων κακής πίστης» και των «σκεπτικιστών». 

Οι μομφές και οι κατηγορίες, σύμφωνα με τις οποίες η άρνηση τά­χα της δυνατότητας οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώ­ρα θα έσβηνε την ελπίδα και θα σκότωνε την ενεργητικότητα, έχουν συμπεθεριάσει, παρά τις εντελώς διαφορετικές συνθήκες, με τις κα­τηγορίες που πάντα διατύπωναν οι ρεφορμιστές ενάντια στους επαναστάτες. Λέτε στους εργάτες πως δεν μπορούν να πετύχουν αποφασιστική καλυτέρευση της κατάστασής τους μέσα στα πλαίσια της καπιταλιστικής κοινωνίας και μ' αυτό δολοφονείτε, μας αντέτειναν οι ρεφορμιστές, την επιθυμία τους για πάλη. 

Στην πραγματικότητα, μονάχα κάτω από την ηγεσία των επαναστατών οι εργάτες πάλεψαν αληθινά για οικονομικές κατακτήσεις και κοινοβουλευτικές μεταρρυθμίσεις. Ο εργάτης που καταλαβαίνει πως δεν μπορεί κανείς να οικοδομή­σει το σοσιαλιστικό παράδεισο σαν μια όαση μέσα στην κόλαση του παγκόσμιου καπιταλισμού, πως το μέλλον της Σοβιετικής Δημοκρα­τίας και, κατά συνέπεια, το ίδιο το μέλλον του, εξαρτάται πέρα για πέρα από την παγκόσμια επανάσταση, θα εκπληρώσει το καθήκον του απέναντι στην ΕΣΣΔ με πολύ περισσότερο δυναμισμό από ότι ο εργάτης που θα του πει κανείς πως αυτό που υπάρχει τώρα είναι ήδη τα 9/10 του σοσιαλισμού. 

"Αν είναι έτσι, θα μας απαντήσει, αξίζει τότε τον κόπο να προχωρήσουμε προς το σοσιαλισμό;". 

Ο ρεφορ­μιστικός τρόπος αντιμετώπισης του ζητήματος χτυπάει εδώ όπως παντού, όχι μονάχα την επανάσταση, μα και τη μεταρρύθμιση.

Λέον Τρότσκι