Τα θεωρητικά λάθη του συνδικαλισμού

Συμβολή στη συζήτηση με το Μονάτ και τους φίλους του

Όταν έφτασα στη Γαλλία τον Οκτώβρη του 1914, βρήκα τους Γάλλους σοσιαλιστές και το συνδικαλιστικό κίνημα σε μια κατάσταση βαθύτατης σοβινιστικής κατάπτωσης. Αναζητώντας επαναστάτες με το κερί στο χέρι, έκανα τη γνωριμία με το Μονάτ και το Ροσμέρ. Αυτοί δεν είχαν υποταχθεί στο σοβινισμό. Έτσι ξεκίνησε η φιλία μας. Ο Μονάτ θεωρούσε τον εαυτό του αναρχοσυνδικαλιστή. Κι όμως, ήταν αφάνταστα πιο κοντά σε μένα παρά στους Γάλλους Γκεντιστές, που έπαιζαν έναν οικτρό και επαίσχυντο ρόλο. Εκείνη την εποχή οι Κασέν εξοικειωνόταν με τις δουλικές εισόδους στα υπουργεία της Τρίτης Δημοκρατίας και στις πρεσβείες των Συμμάχων. Το 1915 ο Μονάτ εγκατέλειψε την κεντρική επιτροπή της CGT, βροντώντας πίσω του την πόρτα.

Η αποχώρησή του από το κέντρο του συνδικαλισμού δεν ήταν ουσιαστικά τίποτε άλλο από μία διάσπαση. Εκείνο τον καιρό όμως, ο Μονάτ πίστευε -και καλά έκανε- ότι τα θεμελιώδη ιστορικά καθήκοντα του προλεταριάτου στεκόταν πάνω απ' την ενότητα με τους σοβινιστές και τους λακέδες του ιμπεριαλισμού. Αυτό ήταν που έκανε το Μονάτ συνεπή στις καλύτερες παραδόσεις του επαναστατικού συνδικαλισμού.

Ο Μονάτ ήταν από τους πρώτους φίλους της Οκτωβριανής Επανάστασης. Η αλήθεια είναι ότι, σε αντίθεση με το Ροσμέρ, είχε μείνει αμέτοχος για αρκετό διάστημα. Αυτό ήταν κάτι που ταίριαζε πολύ στο χαρακτήρα του Μονάτ όπως διαπίστωσα αργότερα, το να στέκει παράμερα, να περιμένει, να κριτικάρει.

Κάποιες στιγμές είναι απολύτως αναπόφευκτο. Αλλά σαν βασική γραμμή διαχείρισης καταλήγει να είναι να είναι ένα είδος σεχταρισμού, που συγγενεύει στενά με τον Προυντονισμό, αλλά δεν έχει τίποτα κοινό με το Μαρξισμό.

Όταν το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Γαλλίας έγινε Κομμουνιστικό Κόμμα, συχνά είχα την ευκαιρία να συζητήσω με το Λένιν για τη δυσάρεστη κληρονομιά της Διεθνούς ηγετικών προσώπων όπως ο Κασέν και ο Φροσάρ και άλλοι ήρωες της Λίγκας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου των Ελευθεροτεκτόνων, των κοινοβουλευτικών, των καριεριστών, των φαφλατάδων. Μια από αυτές τις συζητήσεις -που, αν δεν κάνω λάθος, έχω ήδη δημοσιεύσει στον τύπο- είχε ως εξής:

Θα ήταν καλό, μου είπε ο Λένιν, να ξεφορτωθούμε όλους αυτούς τους ανεμοδείκτες, και να βάλουμε στο κόμμα τους επαναστάτες συνδικαλιστές, τους μαχητικούς εργάτες, τους ανθρώπους που είναι πραγματικά αφοσιωμένοι στην υπόθεση της εργατικής τάξης. Και ο Μονάτ;

Ο Μονάτ ασφαλώς και θα ήταν δέκα φορές καλύτερος από τον Κασέν και τους ομοίους του, απάντησα. Αλλά ο Μονάτ όχι μόνο εξακολουθεί να αρνείται τον κοινοβουλευτισμό, αλλά μέχρι και σήμερα δεν έχει καταφέρει να συλλάβει τη σημασία του κόμματος.Ο Λένιν ξαφνιάστηκε: "Πώς γίνεται να μην έχει συλλάβει τη σημασία του κόμματος μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση; Αυτό είναι ένα σύμπτωμα πολύ ανησυχητικό."

Συνέχισα την αλληλογραφία μου με το Μονάτ και τον προσκάλεσα στη Μόσχα. Άρχισε τις υπεκφυγές. Συνεπής προς τη φύση του, προτίμησε σ' αυτή την περίπτωση να κάτσει παράμερα και να περιμένει. Και εξάλλου, το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν του ταίριαζε. Σ' αυτό είχε δίκιο. Αλλά αντί να βοηθήσει στο μετασχηματισμό του, περίμενε. Στο Τέταρτο Συνέδριο καταφέραμε να κάνουμε το πρώτο βήμα προς την εκκαθάριση Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας από τους Μασόνους, τους πασιφιστές και τους καρεκλοκυνηγούς. Ο Μονάτ μπήκε στο κόμμα. Αλλά δεν χρειάζεται να τονίσουμε το γεγονός ότι αυτό δε σήμαινε ότι είχε υιοθετήσει τη Μαρξιστική σκοπιά -κάθε άλλο. Στις 23 Μάρτη του 1923, έγραφα στην Πράβντα: "Η είσοδος του παλιού μας φίλου Μονάτ στο Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν μια μεγάλη μέρα για μας. Η επανάσταση χρειάζεται ανθρώπους αυτού του είδους. Αλλά θα ήταν λάθος να πληρώσουμε μια επαναπροσέγγιση με μία σύγχυση ιδεών." Σ' αυτό το άρθρο έκανα κριτική στο σχολαστικισμό του Λουζόν όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ τάξης, συνδικάτων και κόμματος. Συγκεκριμένα, εξηγούσα ότι ο προπολεμικός συνδικαλισμός ήταν ένα έμβρυο του Κομμουνιστικού Κόμματος, κι ότι αυτό το έμβρυο έγινε από τότε παιδί, κι ότι, αν αυτό το παιδί έπασχε από ιλαρά ή ραχίτιδα, ήταν ανάγκη να το θρέψουμε και να το θεραπεύσουμε, αλλά θα ήταν παράλογο να φανταζόμαστε ότι θα μπορούσαμε να το κάνουμε να επιστρέψει στη κοιλιά της μητέρας του. Θα μου επιτρεπόταν ίσως να πω σ' αυτό το σημείο ότι τα επιχειρήματά μου στο άρθρο του 1923, σε καρικατούρα, χρησιμεύουν μέχρι σήμερα σαν βασικά όπλα απέναντι στο Μονάτ στα χέρια του Μονμουσό και των άλλων υπέρμαχων του αντιτροτσκισμού.

Ο Μονάτ εντάχθηκε στο κόμμα, αλλά δεν είχε σχεδόν καθόλου χρόνο να κάνει στροφή 180 μοιρών και να εγκλιματιστεί σε μια στέγη πολύ μεγαλύτερη από το μαγαζάκι του στην Κε ντε Ζεμάπ όταν το πραξικόπημα στη Διεθνή ξέσπασε ενώπιόν του. Ο Λένιν ήταν βαριά άρρωστος, η εκστρατεία ενάντια στον "Τροτσκισμό" και η Ζινοβιεφική "Μπολσεβικοποίηση" είχαν ήδη αρχίσει. Ο Μονάτ δεν μπορούσε να υποταχθεί στους καριερίστες που συγκλίνοντας με το γενικό επιτελείο των επιγόνων της Μόσχας και χαραμίζοντας απεριόριστους πόρους, προχωρούσαν με μέσο τη μηχανορραφία και τη συκοφαντία. Ο Μονάτ διαγράφηκε από το κόμμα. Αυτό το επεισόδιο, σημαντικό αλλά τίποτα παραπάνω από ένα επεισόδιο, ήταν αποφασιστικής σημασίας για την πολιτική εξέλιξη του Μονάτ. Αποφάσισε ότι η σύντομη εμπειρία του στο κόμμα είχε επιβεβαιώσει απόλυτα τις αναρχοσυνδικαλιστικές του προκαταλήψεις ενάντια στο κόμμα γενικά. Ο Μονάτ τότε άρχισε επίμονα να επανακατευθύνει τα βήματά του προς θέσεις τις όποιες είχε εγκαταλείψει. Άρχισε πάλι να αναζητά τον Καταστατικό Χάρτη της Αμιάν. Για να κάνει όλη αυτή τη στροφή έπρεπε να αποστρέψει το πρόσωπό του από το παρελθόν. Οι εμπειρίες του πολέμου, της Ρώσικης Επανάστασης και του παγκόσμιου συνδικαλιστικού κινήματος έσβησαν μέσα του χωρίς να αφήσουνε κανένα ίχνος. Και πάλι ο Μονάτ αποτραβήχτηκε και περίμενε. Τι περίμενε; Ένα νέο Συνέδριο της Αμιάν. Τα τελευταία λίγα χρόνια δεν κατάφερα δυστυχώς να ακολουθήσω την οπισθοδρομική πορεία του Μονάτ: η Ρώσικη Αντιπολίτευση ήταν αποκλεισμένη από παντού.

Απ' όλο το θησαυρό θεωρίας και πράξης της παγκόσμιας πάλης του προλεταριάτου, ο Μονάτ δεν εξήγαγε παρά δύο ιδέες: τη συνδικαλιστική αυτονομία και τη συνδικαλιστική ενότητα. Εξύψωσε αυτές τις δυο αγνές αρχές πάνω από την αμαρτωλή πραγματικότητα. Σ' αυτή τη συνδικαλιστική αυτονομία και τη συνδικαλιστική ενότητα στήριξε την εφημερίδα του και τη συνδικαλιστική ομάδα του. Δυστυχώς αυτές οι δύο ιδέες είναι κούφιες κι η καθεμιά τους μοιάζει με τρύπα σε δαχτυλίδι. Άμα αυτό το δαχτυλίδι είναι σιδερένιο ή ασημένιο ή χρυσό, του Μονάτ δεν του καίγεται καρφί. Το δαχτυλίδι, βλέπετε, πάντα στριμώχνει τη  δραστηριότητα των συνδικάτων. Ο Μονάτ ενδιαφέρεται μονάχα για την τρύπα της αυτονομίας.

Αλλά κι η άλλη ιερή αρχή δεν είναι λιγότερο άδεια: η ενότητα. Στο όνομά της, ο Μονάτ αντιτάχθηκε ακόμα και στη διάσπαση της Αγγλορωσικής Επιτροπής, ακόμα κι αν το Γενικό Συμβούλιο των Βρετανικών Συνδικάτων είχε προδώσει την απεργία. Το γεγονός ότι ο Στάλιν, ο Μπουχάριν, ο Κασέν, ο Μονμουσό και άλλοι υποστήριζαν το μπλοκ με τους απεργοσπάστες μέχρι οι τελευταίοι να τους πετάξουν έξω, δεν μειώνει σε τίποτα το λάθος του Μονάτ. Μετά την άφιξή μου στο εξωτερικό. Έκανα μια προσπάθεια να εξηγήσω στους ηγέτες της Révolution prolétarienne τον εγκληματικό χαρακτήρα του μπλοκ, οι συνέπειες του οποίου είναι ακόμα αισθητές στο εργατικό κίνημα. Ο Μονάτ δεν θέλησε να δημοσιεύσει το άρθρο μου. Και πώς θα μπορούσε να κάνει αλλιώς αφού αυτό ήταν από μέρους μου μια επίθεση στην ιερή ενότητα των συνδικάτων, που λύνει όλα τα ζητήματα και συμβιβάζει όλες τις αντιφάσεις;

Όταν οι απεργοί δουν μια ομάδα απεργοσπαστών να μπλέκεται στα πόδια τους, τους πετάνε όλους έξω χωρίς να τσιγκουνεύονται σφαλιάρες. Αν οι απεργοσπάστες είναι συνδικαλιστές τους ξεφορτώνονται κι αυτούς αμέσως, και δεν σκοτίζονται ιδιαίτερα για την ιερή αρχή της συνδικαλιστικής ενότητας. Ο Μονάτ σίγουρα δεν έχει αντίρρηση σ' αυτό. Αλλά το πράμα αλλάζει τελείως όταν μπαίνει το ζήτημα της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας και των ηγετών της. Το Γενικό Συμβούλιο δεν απαρτίζεται από πεινασμένους και οπισθοδρομικούς απεργοσπάστες. Όχι, είναι καλοταϊσμένοι και έμπειροι προδότες, που έκριναν απαραίτητο σε μια συγκεκριμένη στιγμή να τεθούν επικεφαλής μιας γενικής απεργίας προκειμένου να την καρατομήσουν όσο πιο σύντομα και πιο αποτελεσματικά γίνεται. Δούλεψαν χέρι-χέρι με την κυβέρνηση, τα αφεντικά και την εκκλησία. Προφανώς οι ηγέτες των Ρώσικων συνδικάτων που βρίσκονταν σε πολιτικό συνασπισμό με το Γενικό Συμβούλιο, θα έπρεπε άμεσα, ανοιχτά και ανελέητα, να διαρρήξουν κάθε δεσμό μαζί του, την ίδια στιγμή που έγινε ολοφάνερο ότι αυτό είχε εξαπατήσει και προδώσει τις μάζες. Αλλά ο Μονάτ εξεγείρεται με πάθος: απαγορεύεται να παρεμποδίζουμε τη συνδικαλιστική ενότητα. Μ' έναν εκπληκτικό τρόπο, ξεχνάει ότι ήταν αυτός ο ίδιος που τάραξε αυτή την ενότητα το 1915 όταν εγκατέλειψε το σοβινιστικό Γενικό Συμβούλιο της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών (CGT).

Πρέπει να το πούμε ευθέως: ανάμεσα στο Μονάτ του 1915 και στο Μονάτ του 1929, υπάρχει μια άβυσσος. Στο Μονάτ φαίνεται ότι παραμένει απολύτως πιστός στον εαυτό του. Τυπικά, αυτό ισχύει, ως ένα σημείο. Ο Μονάτ επαναλαμβάνει κάποιες παλιές φόρμουλες, αλλά αγνοεί παντελώς τις εμπειρίες των τελευταίων 15 χρόνων, των πλουσιότερων σε μαθήματα απ' όλη την προηγούμενη ιστορία της ανθρωπότητας. Στην προσπάθειά του να επιστρέψει στις προηγούμενες θέσεις του, ο Μονάτ αρνείται να δει την προ πολλού εξαφάνισή τους. Όποιο κι ζήτημα κι αν τίθεται, ο Μονάτ κοιτάει προς τα πίσω. Αυτό είναι ίσως ακόμα πιο σαφές όσον αφορά το ζήτημα του κόμματος και του κράτους. 

Πριν λίγο καιρό ο Μονάτ με κατηγόρησε ότι υποτιμώ τον "κίνδυνο" της κρατικής εξουσίας (Révolution prolétarienne, No.79, May 1, 1929). Αυτή η μομφή δεν είναι κάτι καινούριο. Έχει τις ρίζες της στην πάλη του Μπακούνιν ενάντια στο Μαρξ και δείχνει μια εσφαλμένη, αντιφατική και, ουσιαστικά, αντιπρολεταριακή αντίληψη για το κράτος.

Με την εξαίρεση μιας χώρας, η κρατική εξουσία σε όλο τον κόσμο βρίσκεται στα χέρια της μπουρζουαζίας. Είναι σ' αυτό και μόνο σ' αυτό που, από την άποψη του προλεταριάτου, έγκειται ο κίνδυνος της κρατικής εξουσίας. Το ιστορικό καθήκον του προλεταριάτου είναι να αποσπάσει αυτό το πανίσχυρο εργαλείο καταπίεσης από τα χέρια της μπουρζουαζίας. Οι κομμουνιστές δεν αρνούνται τις δυσκολίες, τους κινδύνους που συνδέονται με τη δικτατορία του προλεταριάτου. Αλλά μπορεί αυτό να μειώσει έστω κατά ένα ιώτα την αναγκαιότητα της κατάληψης της εξουσίας; Αν το σύνολο του προλεταριάτου άγονταν από μία ακαταμάχητη δύναμη για την κατάκτηση της εξουσίας, ή αν την είχε ήδη κατακτήσει, θα μπορούσε κανείς, στα σοβαρά, να κατανοήσει αυτή ή εκείνη την προειδοποίηση των συνδικαλιστών. Ο Λένιν, όπως είναι γνωστό, προειδοποίησε ενάντια στην κατάχρηση της επαναστατικής εξουσίας. Η πάλη ενάντια στις παραμορφώσεις της δικτατορίας του προλεταριάτου διεξάχθηκε από την Αντιπολίτευση από την ίδρυσή της και χωρίς την ανάγκη να δανειστεί από το οπλοστάσιο του αναρχισμού.

Αλλά στις αστικές χώρες η ατυχία βρίσκεται στο γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία του προλεταριάτου δεν αντιλαμβάνεται όσο θα έπρεπε τους κινδύνους ενός αστικού κράτους. Από τον τρόπο που αντιμετωπίζουν το ζήτημα, οι συνδικαλιστές, άθελά τους βεβαίως, συμβάλλουν στην παθητική συμφιλίωση των εργατών με το καπιταλιστικό κράτος. Όταν οι συνδικαλιστές εφιστούν την προσοχή των εργατών, που καταπιέζονται από το αστικό κράτος, για τους κινδύνους ενός προλεταριακού κράτους, παίζουν έναν καθαρά αντιδραστικό ρόλο. Ο αστός θα επαναλάβει με προθυμία στους εργάτες: "Μην αγγίζετε το κράτος, γιατί είναι μια παγίδα επικίνδυνη για σας." Ο κομμουνιστής θα πει στους εργάτες: "Τις δυσκολίες και τους κινδύνους που έχει το προλεταριάτο να αντιμετωπίσει μετά την κατάκτηση της εξουσίας -θα μάθουμε να τις ξεπερνάμε με βάση την εμπειρία μας. Αλλά στην παρούσα στιγμή οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι πηγάζουν  από το γεγονός ότι ο ταξικός μας εχθρός κρατάει τα ηνία της εξουσίας στα χέρια του και την κατευθύνει εναντίον μας."

Στη σύγχρονη κοινωνία υπάρχουν μόνο δύο δυνάμεις ικανές να κρατήσουν την εξουσία στα χέρια τους: η καπιταλιστική μπουρζουαζία και το επαναστατικό προλεταριάτο. Η μικροαστική τάξη από καιρό έχει χάσει την οικονομική δυνατότητα να κατευθύνει τη μοίρα της σύγχρονης κοινωνίας. Εδώ κι εκεί, σε στιγμές μεγάλης απόγνωσης, εξεγείρεται για την κατάκτηση της εξουσίας, ακόμα και με το όπλο στο χέρι, όπως συνέβη στην Ιταλία, την Πολωνία και άλλες χώρες.

Αλλά οι φασιστικές εξεγέρσεις καταλήγουν μόνο στο εξής αποτέλεσμα: η νέα εξουσία γίνεται όργανο του χρηματιστικού κεφαλαίου κάτω από μια ακόμα πιο γυμνή και στυγνή μορφή.

Αυτός είναι ο λόγος που οι περισσότεροι ιδεολογικοί εκπρόσωποι της μικροαστικής τάξης φοβούνται την κρατική εξουσία ως τέτοια. Η μικροαστική τάξη φοβάται την εξουσία όταν βρίσκεται στα χέρια των μεγαλοαστών γιατί αυτοί τη στραγγαλίζουν και τη ρημάζουν. Η μικροαστική τάξη φοβάται επίσης όταν η εξουσία βρίσκεται στα χέρια του προλεταριάτου, γιατί το τελευταίο υπονομεύει όλες τις συνθήκες της συνήθους ύπαρξής της. Τελικά, φοβάται την εξουσία κι όταν βρίσκεται στα ίδια της τα χέρια γιατί τότε αναπόφευκτα θα γλιστρήσει απ' τα ανήμπορα χέρια της σ' αυτά του χρηματιστικού κεφαλαίου ή του προλεταριάτου. Οι αναρχικοί δεν βλέπουν τα επαναστατικά προβλήματα της κρατικής εξουσίας, τον ιστορικό τους ρόλο, και βλέπουν μόνο τους "κινδύνους" της κρατικής εξουσίας. Οι αντικρατιστές αναρχικοί είναι επομένως, οι πιο λογικοί, και γι' αυτό το λόγο, οι πιο απελπισμένοι εκπρόσωποι της μικροαστικής τάξης στη τυφλή ιστορική της πορεία.

Ναι, οι κίνδυνοι της κρατικής εξουσίας υπάρχουν και κάτω από τη δικτατορία του προλετάριατου, αλλά η ουσία αυτών των κινδύνων συνίσταται στο γεγονός ότι η εξουσία μπορεί στην πραγματικότητα να επιστρέψει στα χέρια της αστικής τάξης. Ο πιο γνωστός και πιο ο πιο προφανής κρατικός κίνδυνος είναι ο γραφειοκρατισμός. Όμως ποια είναι η ουσία του γραφειοκρατισμού; Αν μια φωτισμένη εργατική γραφειοκρατία μπορούσε να οδηγήσει την κοινωνία στο σοσιαλισμό, δηλαδή στη ρευστοποίηση του κράτους, θα ήμασταν σύμφωνοι με μια τέτοια γραφειοκρατία. Αλλά έχει ακριβώς τον αντίθετο χαρακτήρα: διαχωρίζοντας τον εαυτό της από το προλεταριάτο, βάζοντας τον εαυτό της πάνω απ' αυτό η γραφειοκρατία πέφτει κάτω από την επιρροή των μικροαστικών τάξεων και μπορεί χάρη σ' αυτό ακριβώς το γεγονός να διευκολύνει την επιστροφή της εξουσίας στα χέρια της αστικής τάξης. Με άλλα λόγια, οι κρατικοί κίνδυνοι για τους εργάτες κάτω από τη δικτατορία του προλεταριάτου δεν είναι, σε τελευταία ανάλυση, τίποτε άλλο από τον κίνδυνο επανόδου στην εξουσία της αστικής τάξης.

Το ζήτημα της πηγής αυτού του γραφειοκρατικού κινδύνου δεν είναι λιγότερο σημαντικό. Θα ήτανε ριζικά εσφαλμένο να σκεφτόμαστε, να φανταζόμαστε προέρχεται αποκλειστικά από το γεγονός της κατάκτησης της εξουσίας από το προλεταριάτο. Όχι, δε συμβαίνει αυτό. Στα καπιταλιστικά κράτη οι πιο τερατώδεις μορφές γραφειοκρατισμού παρατηρούνται ακριβώς στα συνδικάτα. Αρκεί να δούμε την Αμερική, την Αγγλία, τη Γερμανία. Το Άμστερνταμ είναι η πιο ισχυρή διεθνής οργάνωση της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας. Χάρη σ' αυτήν ολόκληρη η δομή του καπιταλισμού στέκεται όρθια πάνω απ' όλα στην Ευρώπη και ειδικά στην Αγγλία. 

Αν δεν υπήρχε μια συνδικαλιστική γραφειοκρατία, τότε η αστυνομία, ο στρατός, τα δικαστήρια, οι κυβερνήτες, οι μοναρχία, θα εμφανίζονταν μπροστά στα μάτια των προλεταριακών μαζών σαν αξιοθρήνητοι και γελοίοι μασκαράδες. Η συνδικαλιστική γραφειοκρατία της Βρετανίας είναι η ραχοκοκαλιά του ιμπεριαλισμού. Είναι μέσω της γραφειοκρατίας που η αστική τάξη υπάρχει, όχι μόνο στις μητροπόλεις, αλλά και στην Ινδία, την Αίγυπτο και τις άλλες αποικίες. Πρέπει κάποιος να είναι τυφλός για να λέει στους Άγγλους εργάτες: "Να φυλάγεστε από την κατάκτηση της εξουσίας και να θυμάστε πάντα ότι τα συνδικάτα σας είναι το αντίδοτο στους κινδύνους του κράτους." Ο Μαρξιστής θα πει στους Άγγλους εργάτες: "Η συνδικαλιστική γραφειοκρατία είναι το κύριο Όργανο, για την εκμετάλλευσή σας από το αστικό κράτος. Η εξουσία πρέπει να αφαιρεθεί διά της βίας από τα χέρια της αστικής τάξης, και γι' αυτό το σκοπό, ο βασικός της πράκτορας, η συνδικαλιστική γραφειοκρατία, πρέπει να ανατραπεί." 

Παρεμπιπτόντως, ειδικά γι' αυτό το λόγο το μπλοκ του Στάλιν με τους απεργοσπάστες ήταν τόσο εγκληματικό.

Από το παράδειγμα της Αγγλίας μπορεί να δει κανείς καθαρά πόσο παράλογο είναι να αντιπαραβάλλουμε, σαν να πρόκειται για ζήτημα δύο διαφορετικών αρχών, τη συνδικαλιστική οργάνωση και την κρατική οργάνωση. Στην Αγγλία, περισσότερο απ' οπουδήποτε αλλού το κράτος κάθεται πάνω στην πλάτη της εργατικής τάξης που αποτελεί τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού της χώρας. Ο μηχανισμός είναι τέτοιος που η γραφειοκρατία βασίζεται άμεσα στους εργάτες, και το κράτος έμμεσα, με τη διαμεσολάβηση της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας.

Μέχρι τώρα δεν έχουμε αναφερθεί στο Εργατικό Κόμμα, που στην Αγγλία, την κλασική χώρα των συνδικάτων, είναι μόνο μια πολιτική αντιμετάθεση της ίδιας εργατικής γραφειοκρατίας. Οι ίδιοι ηγέτες τρέχουν τα συνδικάτα, προδίδουν τη γενική απεργία, τρέχουν την προεκλογική εκστρατεία και ύστερα κάθονται στα υπουργεία. Το Εργατικό Κόμμα και τα συνδικάτα δεν είναι δυο διαφορετικές αρχές, είναι απλά ένας τεχνικός καταμερισμός εργασίας. Κι οι δυο μαζί αποτελούν τη βασική υποστήριξη της αστικής κυριαρχίας στην Αγγλία. Η τελευταία δεν μπορεί να ανατραπεί χωρίς την ανατροπή της γραφειοκρατίας των Εργατικών. Κι αυτή δεν μπορεί να επιτευχθεί αντιπαραβάλλοντας τα συνδικάτα σαν τέτοια και το κράτος σαν τέτοιο, αλλά μόνο από την ενεργητική αντιπολίτευση ενός Κομμουνιστικού Κόμματος στη γραφειοκρατία των Εργατικών σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής. Στα συνδικάτα, τις απεργίες, τις προεκλογικές εκστρατείες, στο κοινοβούλιο και στην εξουσία.

Το κύριο καθήκον ενός γνήσιου κόμματος του προλεταριάτου είναι να θέτει τον εαυτό του επικεφαλής των εργατικών μαζών, των οργανωμένων στα συνδικάτα ή των ανοργάνωτων, για να αποσπάσει την εξουσία από την αστική τάξη και να καταφέρει ένα θανάσιμο χτύπημα στους "κινδύνους του κρατισμού".

Λέον Τρότσκι 
Κωνσταντινούπολη, 21 Οκτώβρη 1929