Βιβλιοκριτική
Χρ.Βερναρδάκης-Γ.Μούρης
Κόμματα και κοινωνικές συμμαχίες στην προδικτατορική Ελλάδα
Σοσιαλισμός Από τα Κάτω Νο.12 ΙΟΥΝΗΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1994
Η μελέτη αυτή -της περιόδου από το ΕΑΜ και τον εμφύλιο μέχρι τη δικτατορία της 21ης Απριλίου του 1967- τοποθετείται από την αρχή στον αντίποδα των θεωριών της εξάρτησης, οπτική γωνία που σπανίζει στους περισσότερους αναλυτές και ιστορικούς της αριστεράς. Για τους συγγραφείς η κινητήρια δύναμη της ελληνικής ιστορίας είναι η πάλη των τάξεων και όχι οι ίντριγκες των ξένων κέντρων.
Η αναφορά στην περίοδο του ΕΑΜ δίνει πολύ καλά, με στοιχεία και περιγραφές, την εικόνα της Ελλάδας μετά την απελευθέρωση: η αστική τάξη βρέθηκε στην κυριολεξία χωρίς κρατικό μηχανισμό, χωρίς στρατό και αστυνομία, χωρίς εξουσία, αφού η πραγματική δύναμη ήταν το ΕΑΜ. Ήταν μια περίοδος "λαϊκής εξουσίας" την οποία οι Έλληνες αστοί με τη βοήθεια των ιμπεριαλιστών, και χάρη στην καταστροφική γραμμή του ΚΚΕ, ξεριζώνουν στο τέλος του εμφυλίου.
Εντυπωσιακά είναι τα στοιχεία στο κεφάλαιο "Εξαθλίωση της ελληνικής κοινωνίας μετά τον πόλεμο", που θυμίζουν πολύ καθαρά πού στηρίχτηκε το θαύμα της ανάπτυξης του '60. Στην περίοδο 51-58 ο αριθμός των επίσημα καταγραμμένων απόρων ήταν μεταξύ 2.000.000 και 3.700.000 δηλαδή το 25-40% του πληθυσμού. Ο χρόνος εργασίας ήταν 9ωρο ή 12ωρο, το κράτος πρόνοιας ανύπαρκτο.
Όμως, η αναγέννηση του κινήματος από τα μέσα της δεκαετίας του '50 και η εμφάνιση στο προσκήνιο των εργατικών αγώνων ξαναγεννά την αριστερά. Η ΕΔΑ ενώ το 1960 έχει 15.000 μέλη το 1965 ανεβαίνει στις 92.000.
Στα Ιουλιανά του '65, στον "ελληνικό Μάη" αφιερώνεται δίκαια ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου. Γιατί παραμένει μια ιστορία απωθημένη και εντελώς παραχαραγμένη απ' όλους. Ακόμα και από την Ελληνική Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ) -το νόμιμο μεγάλο κόμμα της αριστεράς, μέσα στο οποίο λειτουργούσε και το τότε παράνομο ΚΚΕ- που προσκολλημένη στη λογική του "ρεαλισμού" και του "σεβασμού των θεσμών" (δηλαδή της μοναρχίας) χάνει μέσα από τα χέρια της αυτό το συγκλονιστικό κίνημα. Ένα κίνημα που σύμφωνα με τα λόγια των συγγραφέων ήταν: "...70 μέρες που η Ελλάδα θα συγκλονιστεί από διαδηλώσεις, απεργίες, που πραγματοποιεί η εργατική τάξη και γενικότερα οι μισθωτοί εργαζόμενοι, η νεολαία, οι αγρότες, τα μικροαστικά στρώματα, οι δικηγόροι, οι διανοούμενοι. Για πρώτη φορά μετά την εαμική εποχή η χώρα ξαναζούσε ένα τόσο μαζικό και πολύμορφο ενωτικό μέτωπο βάσης".
Η μελέτη των πολιτικών κομμάτων και του ρόλου τους, εξελίσσεται σε σκληρή κριτική για την ανικανότητα της αριστεράς να οδηγήσει στη νίκη τα κινήματα στα οποία βρέθηκε να είναι ηγετική δύναμη μέχρι τη δικτατορία του 1967. Το ότι η ΕΔΑ άφησε να πάει χαμένη η ευκαιρία των Ιουλιανών δε φάνηκε εκείνες τις μέρες μονάχα αλλά και στη συνέχεια.
Αμέσως μετά τα Ιουλιανά η ΕΔΑ προτείνει "5 σημεία δημοκρατικής διεξόδου" απευθυνόμενη ακόμα και στους μοναρχικούς. Το τέταρτο σημείο έλεγε χαρακτηριστικά ότι έπρεπε: "να συμφωνηθεί και να διακηρυχθεί από τα πολιτικά κόμματα ότι δεν θέτουν πολιτειακό", την ώρα ακριβώς που στους δρόμους αυθόρμητα κυριαρχούσε το σύνθημα του δημοψηφίσματος.
Ωστόσο, η προσπάθεια κριτικής στην ΕΔΑ μένει σε πολύ επιφανειακό επίπεδο, αφού ο Μακρής και ο Βερναρδάκης εστιάζουν το πρόβλημα στις παρεμβάσεις του ΚΚΕ μέσα στην ΕΔΑ. Αυτή η "ανανεωτική" άποψη είναι το ίδιο λανθασμένη με την άποψη που προβάλλει το ΚΚΕ (ότι δηλαδή για όλα έφταιγε η ηγεσία της ΕΔΑ που δεν άφηνε να κυριαρχήσει η "σωστή" γραμμή του ΚΚΕ). Τέτοιες απόψεις αποκρύπτουν το γεγονός ότι τα κρίσιμα ζητήματα της περιόδου, όπως η αντιμετώπιση της Ένωσης Κέντρου, τα Ιουλιανά, καθώς και η ανάλυση για την ανυπαρξία απειλής ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος, έβρισκαν σύμφωνες και τη σταλινική και την "ανανεωτική" πτέρυγα της ηγεσίας.
Γι' αυτό είναι επίσης σχηματική η ανάλυση του "φαινομένου του Κέντρου". Οι συγγραφείς θεωρούν λίγο-πολύ αντικειμενικό το γεγονός ότι "η Ένωση Κέντρου θα κατορθώσει να εμφανιστεί στα μάτια των ηττημένων Εαμογενών μαζών περισσότερο φερέγγυος διαχειριστής της προοπτικής απ' ότι η ιστορικά υπονομευμένη αριστερά", ενώ καθοριστικός παράγοντας είναι και πάλι η πολιτική αυτής της αριστεράς και το ψάξιμο συμμαχιών με την "εθνική αστική τάξη" που "εκπροσωπεί η Ένωση Κέντρου".
Το βιβλίο είναι χρήσιμο όχι τόσο για τη θεωρία όσο για την εικόνα που δίνει. Μια εικόνα από την οποία βγαίνει καθαρά το συμπέρασμα ότι "το αίτημα μιας νέας αριστερής πολιτικής έχει τεθεί στην ημερήσια διάταξη μετά τα Ιουλιανά".
Και όχι μόνο μετά τα Ιουλιανά, θα συμπληρώναμε, αλλά και σε όλη την περίοδο της μεταπολίτευσης -στην κρίση του '89 για παράδειγμα- αυτό που συνεχώς βγαίνει σαν συμπέρασμα, σαν ανάγκη, είναι το χτίσιμο μιας επαναστατικής αριστεράς ικανής να οδηγεί τέτοια μεγαλειώδη κινήματα στη νίκη και όχι να τα παραδίδει δεμένα χειροπόδαρα στις ανάγκες των αστών.
Ζέττα Μελαμπιανάκη
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου