Ο Δ. Λιβιεράτος μιλάει για το Δεκέμβρη του ‘44

Ο Δημήτρης Λιβιεράτος είναι συγγραφέας - ιστορικός. Συμμετείχε στα Δεκεμβριανά και ήταν επιτελής του 1ου Τάγματος, του 4ου Συντάγματος, της Δεύτερης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ. Μίλησε στο Νεκτάριο Δαργάκη.

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Εργατική Αλληλεγγύη, Τεύχος 1154, 30/12/2014

Πώς φτάσαμε στη σύγκρουση των Δεκεμβριανών; 

Στην Ελλάδα του 1944 στις 12 Οκτωβρίου όταν απελευθερώθηκε η πρωτεύουσα η Αθήνα, τα 3/4 για να μη πω τα 4/5 της Ελλάδας ήταν ένα κράτος. Δεν ήταν απλώς ένα κίνημα αντίστασης, είχε δημιουργηθεί ένα λαϊκό κράτος που είχε τους δικούς του θεσμούς. Λαϊκή δικαιοσύνη, λαϊκό στρατό, λαϊκή πολιτοφυλακή, τα πάντα αποφασίζονταν στις συνελεύσεις των χωριών και των πόλεων. Η ψήφος ήταν στα 18 χρόνια από αγόρια και κορίτσια. Για πρώτη φορά υπήρχε συντροφικότητα ανδρών και γυναικών. Είχε φύγει η παλιά αντίληψη της κυριαρχίας του άντρα. Από την άλλη μεριά είχε καθαρίσει και η ύπαιθρος από όλη τη λησταρχία που υπήρχε εκείνο τον καιρό. Επομένως το ζήτημα που έμπαινε και ζήταγε ο Σκόμπι ήταν «παραδώστε το κράτος σας». Όχι απλώς τα όπλα. 

Το ζήτημα τέθηκε άγρια από την αγγλική διοίκηση και την πλειοψηφία της κυβέρνησης Παπανδρέου. Σε αυτή συμμετείχαν και 6 Υπουργοί του ΕΑΜ. Μέχρι τις 10 του μήνα «θα παραδώσετε τα όπλα». Η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος κατάλαβε ότι δεν γίνεται αυτό το πράγμα. Στις 17 Νοέμβρη είχε προηγηθεί η σύσκεψη των καπεταναίων του ΕΛΑΣ στη Λαμία όπου όλοι οι καπετάνιοι ήταν κατά αυτής της πολιτικής. Μάλιστα είχαν προτείνει τότε, ο Άρης ο Βελουχιώτης και οι υπόλοιποι, να κατέβουνε οι αντάρτες στην Αθήνα πράγμα που τους είχε απαγορευτεί από την Συμφωνία του Λιβάνου. Ειρήσθω εν παρόδω, στην Θεσσαλονίκη δεν είχαν πειθαρχήσει οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ και μπήκαν στην πόλη, ενώ στη συμφωνία έλεγε να μην μπουν στη Θεσσαλονίκη. 

Η ηγεσία του ΚΚΕ ήταν συνδεδεμένη με το σοβιετικό κόμμα και αυτά που λένε ότι δεν είχαν σύνδεση είναι ελαφρά πράγματα. Υπήρχε ολόκληρη ρώσικη αποστολή εδώ πέρα, στην οποία συμμετείχαν και Έλληνες ως Ρώσοι αξιωματικοί, παλιοί Έλληνες της Ρωσίας. Ξέρανε τη γραμμή για να παραδώσουν τα όπλα. Αυτό φάνηκε από την πρώτη διαταγή του Σιάντου, ο οποίος από την πρώτη μέρα, πριν ακόμα αρχίσουν τα Δεκεμβριανά από τις 2 του Δεκέμβρη, βγάζει ημερησία διαταγή ότι ανασυγκροτείται η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ. Η Αθήνα είναι στα πειθαρχικά όρια της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ κι όχι του Γενικού Στρατηγείου. Το Γενικό Στρατηγείο διατάσσεται να πάει προς την Ήπειρο, να πάει να χτυπήσει το Ζέρβα. Ακυρώνει το σχέδιο Μάντακα. Ο Μάντακας ήταν ένας φιλελεύθερος στρατηγός που είχε προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ. Ήταν διοικητής των Δυνάμεων της Αθήνας. Σε άσχετο χρόνο, πριν απελευθερωθεί η Αθήνα, είχε κάνει ένα στρατιωτικό σχέδιο για την κατάληψη της Αθήνας. Ο Σιάντος το ακυρώνει και αυτό. 

Όταν αρχίζει η Μάχη της Αθήνας ήταν ήδη χαμένη από την ηγεσία. Δεν έγιναν οι αναγκαίες ενέργειες, αμέσως την πρώτη εβδομάδα. Μια επανάσταση κερδίζεται την πρώτη εβδομάδα. Άφησαν ελεύθερη τη Λεωφόρο Συγγρού από όπου ερχόντουσαν οι αγγλικές ενισχύσεις. Από κει και πέρα το πράγμα είχε χαθεί. Κι όχι μόνο είχε χαθεί, αλλά όταν κάνανε την Συμφωνία της Βάρκιζας, κάνανε συμφωνία για ολόκληρη την Ελλάδα. Γιατί υπήρχε κι άλλη δυνατότητα τότε, να αποσυρθούν στη γραμμή Θήβας στα βουνά και από εκεί και πέρα να το συζητήσουνε. Παραδόθηκαν τα όπλα και από τότε πέσαμε στην τρομοκρατία της Δεξιάς. Και όχι μόνο της Δεξιάς, αλλά όλου του υπόκοσμου της Κατοχής, των Ταγμάτων Ασφαλείας, των μαυραγοριτών… 

Δεν ήταν δυνατόν η ηγεσία να πει στους Πετραλωνίτες, στους Καλλιθεάτες, στους Καισαριανιώτες «πάρτε τα όπλα σας και πηγαίνετε να τα δώσετε στο Αστυνομικό Τμήμα». Είχε αρχίσει η σύγκρουση από τις 2 του μήνα στο Θησείο. Και φαινόταν ότι ξεκαθαριζόντουσαν τα πράγματα. Θα έλεγα ότι υπήρχε ένας λαϊκός ενθουσιασμός εκείνες τις ημέρες. Άντε να τελειώνουμε μ’ αυτούς! Θα σου πω χαρακτηριστικά ότι πίσω από κάθε ένα που κράταγε ένα ντουφέκι, ήταν κι άλλοι τέσσερις. «Δώσε μου και μένα, ρε συναγωνιστή να ρίξω μια». «Ρε πηγαίνετε σπίτι σας, μην σας βρει καμιά αδέσποτη». Ο κόσμος εκεί, επέμενε. Ήταν μια ιστορική περίοδος που δεν ξανάρχεται εύκολα. Αυτή η ανάταση του κόσμου, δύσκολα την ξαναβρίσκεις. Μόνο σε επαναστατικές καταστάσεις. 

Πώς αντιμετώπισε ο κόσμος τους φασίστες, πώς αντιμετώπισε τους Άγγλους; 

Οι Χίτες του Θησείου ήταν κάτι μηδαμινό. Από την αρχή φάνηκε ότι δεν είχαν καμιά δύναμη, σε δυο τρεις ώρες ήταν ξεκαθαρισμένο το ζήτημα. Με τους Βρετανούς ο κόσμος καταλάβαινε ότι θα χτυπηθούνε. Επανέρχομαι σε αυτό που είπα στην προηγούμενη ερώτηση ότι ενώ ο κόσμος ήταν συναδελφωμένος με τους Άγγλους και κυρίως με τις μεραρχίες των αποικιών, πχ τους Ινδούς, δεν είχε βγει ούτε μια προκήρυξη στα αγγλικά να διαφωτίζει τον αγγλικό στρατό τι κάνει στην Ελλάδα. Συλλαμβανόντουσαν αιχμάλωτοι στην οδό Πειραιώς, Ινδοί και άλλοι, και όταν τους ρωτάγανε με ποιον πολεμάτε απαντούσαν ότι τους είπαν ότι πολεμάγανε τα υπόλοιπα των φασιστών όταν αποσύρθηκαν οι Γερμανοί. Η στάση του κόσμου δεν ήταν εχθρική προς τα αγγλικά στρατεύματα γενικά. Μαζί ερχόντουσαν και στις ταβέρνες και παντού. Επομένως για τους Άγγλους που είχαν έρθει πρώτοι, υπήρχε πιθανότητα να μην πειθαρχήσουν. Μιλάμε για την πρώτη εβδομάδα. Τους άλλους που φέρανε από το ιταλικό μέτωπο, δεν είχαν καμιά σχέση. Η διαταγή του Τσώρτσιλ ήταν «αποσύρετε από το ιταλικό μέτωπο όσο και αν κινδυνεύει και ελάτε να καταλάβουμε την Αθήνα». Όπως σου είπα είχε αφεθεί ελεύθερος ο δρόμος από τον Πειραιά προς την Αθήνα να έρχονταν οι ενισχύσεις. Όταν ενισχύθηκαν άρχισαν να βαράνε. 

Μπορούσε να νικήσει ο Δεκέμβρης; 

Εγώ νομίζω ότι μπορούσε. Ήδη την είχε την Αθήνα. Εκτός από το Θησείο που ήταν οι Χίτες που όμως ήταν αριστερή γειτονιά, το Κολωνάκι που κρατούσαν και ήταν οι πλούσιες κατοικίες, όλη η άλλη Αθήνα είχε περάσει στις λαϊκές επιτροπές. Αυτό πρέπει να το σημειώσουμε. Οι γειτονιές ήταν οργανωμένες, από τις συνελεύσεις που γινόντουσαν είχαν βγει επικεφαλής οι λαϊκές επιτροπές που ήταν και αυτές ΕΑΜικές. Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών η τροφοδοσία, τα συσσίτια, πέρασαν στα χέρια των λαϊκών επιτροπών. Δεν ήταν αμπέλι ξέφραγο η Αθήνα. Στην ουσία, οι γειτονιές είχανε μια διοίκηση από τις λαϊκές επιτροπές που είχαν βγάλει οι ίδιες.

Πώς τελείωσαν τα Δεκεμβριανά;

Με πλήρη καταστροφή. Όχι μόνο καταστροφή έγινε, αλλά συνεχίστηκαν τα λάθη του Κομμουνιστικού Κόμματος που ήταν τραγικά. Διέταξαν οι ελασίτικες ομάδες αποσυρόμενες από τις γειτονιές να πάρουν ομήρους. Μες στο καταχείμωνο, να πάρουν χιλιάδες ανθρώπους που τους θεωρούσαν δεξιούς, τους πήραν και τους έσερναν στην Πάρνηθα και αλλού. Αυτό ήταν ένα φριχτό λάθος. Σε τι θα σε ωφελούσε ο όμηρος; Λέγανε «για να μην μας βομβαρδίσουν». Σιγά.

Η συνέχιση των λαθών ήταν διαδοχική, έφτανε μέχρι ηλιθιότητας, από στρατιωτική άποψη, οι δυνάμεις που αποσύρονται, για να διασωθούν υποτίθεται και να φτιάξουν μια νέα γραμμή άμυνας, να σέρνουν και χιλιάδες ομήρους. Δεν είχε νόημα αυτό το πράγμα. Αυτό το λάθος το φορτώνουνε μέχρι σήμερα σε όλη την αριστερά.

Πώς καταλήξαμε στη Βάρκιζα; 

Όταν αποσύρθηκαν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ, στους κεντρικούς δρόμους αναπτύχθηκαν οι αγγλικές μέχρι τη Λιβαδειά, μέχρι τη Λαμία. Οι αντάρτικες ομάδες είχαν αποσυρθεί στα βουνά. Η ηγεσία είχε καταφύγει στα Τρίκαλα και από εκεί και πέρα έστειλε το μήνυμα ότι γίνεται ανακωχή και αρχίζουν οι συζητήσεις που κατέληξαν στη Βάρκιζα και παραδόθηκαν τα όπλα. Να φανταστείς όμως ότι ήταν τόσο αδύναμο το αστικό κράτος ώστε και μήνες μετά την παράδοση των όπλων υπήρχαν περιοχές της Ελλάδας που έβγαιναν αποφάσεις λαϊκών δικαστηρίων. 

Τον Απρίλιο είδα εγώ τέτοιες αποφάσεις μακεδονικών δικαστηρίων των λαϊκών επιτροπών. Το κράτος δεν είχε φτάσει ακόμα εκεί. Αλλά η ηγεσία προχώρησε με την ανακωχή, στη Συμφωνία της Βάρκιζας όπου έγινε άλλο επαίσχυντο λάθος. 

Δέχτηκε να τιμωρηθούν οι «φυσικοί αυτουργοί» των υποτίθεται εγκλημάτων και απαλλάσσονταν εκείνοι που είχαν δώσει τις διαταγές, οι «ηθικοί αυτουργοί», δηλαδή οι ηγεσίες. Αυτό ήταν άλλη συμφορά για τον πολύ κόσμο με την τρομοκρατία που άρχισε μετά το ’45 που οι συνέπειες ήταν όχι μόνο ενάντια στην αριστερά, αλλά και στη χώρα ολόκληρη. Της οικονομίας της χώρας αφού αδειάζανε τα χωριά από τους αριστερούς, κλείνανε τα μαγαζιά, κλείνανε οι βιοτεχνίες, άρχισε η ερήμωση της υπαίθρου.

Τι θα σήμαινε η νίκη;

Πολλοί από τη δεξιά λένε το επιχείρημα ότι αν είχαμε πέσει στην κυριαρχία του Κομμουνιστικού Κόμματος θα είχαμε ένα καθεστώς σταλινικό, όπως της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας και θα υπέφερε η Ελλάδα. Όχι, υπήρχε και η άλλη περίπτωση. Επειδή η Γιουγκοσλαβία του Τίτο είχε ήδη ουσιαστικά αποστατήσει από τον σταλινισμό. Η ηγεσία η ελληνική ήταν δεμένη με το γιουγκοσλαβικό κόμμα. Μπορούσε να είχαμε μια Βαλκανική συνεργασία, της Ελλάδας, της Γιουγκοσλαβίας, της Αλβανίας. Αντί να είχαμε σταλινισμό στη Βαλκανική, μπορεί να είχαμε την πρώτη μεγάλη σύγκρουση και δεν θα είχαμε το σταλινισμό να μας πιέζει για άλλα πενήντα χρόνια.