50 χρόνια Μάης '68: Ο “Μάης” στη Γερμανία

Άρθρο του Φόλκαρτ Μόζλερ, στελέχους της κίνησης Marx21 και ομιλητή στο τετραήμερο Μαρξισμός 2018

Μια δημοσκόπηση του 1959 διαπίστωνε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των φοιτητών στη Γερμανία δεν ενδιαφερόταν για την πολιτική. Το 1957 ο Κόνραντ Αντενάουερ (ηγέτης του Χριστιανοδημοκρατικού CDU) είχε κερδίσει τις εκλογές με ποσοστό 51%. Το Κομμουνιστικό Κόμμα και το Σοσιαλδημοκρατικό SPD είχαν χάσει ανάμεσα στο 1947 και το 1956 εξακόσιες χιλιάδες μέλη, περίπου τα μισά από το σύνολο που διέθεταν. Δέκα χρόνια αργότερα, όμως, η Γερμανία ζούσε ένα επαναστατικό κύμα αγώνων της νεολαίας.

Ηγετική δύναμη εκείνου του κύματος ήταν μια αριστερή σοσιαλιστική φοιτητική οργάνωση, το SDS, που είχε διαγραφεί το 1961 από το SPD ως «αριστερή παρέκκλιση». Μέχρι το 1964 το SDS είχε περίπου 600 μέλη σε 30 πανεπιστήμια. Όταν εγώ έγινα μέλος το 1963, η δράση του ήταν περιορισμένη σχεδόν αποκλειστικά στη διοργάνωση «μαρξιστικών σεμιναρίων». Αλλά από το 1964 στο 1967, το SDS έφτασε τα 2.000 μέλη και μεταμορφώθηκε σε επαναστατικό ρεύμα. 

Υπήρχαν αντικειμενικοί λόγοι για αυτή την αλλαγή. Χωρίς αυτούς δεν θα είχε συμβεί. Μπορούμε να απαριθμήσουμε, παραδείγματος χάρη, την εξασθένιση της αντικομμουνιστικής ιδεολογίας μέσα στην κοινωνία, τον πόλεμο των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, την πρώτη οικονομική ύφεση από το 1949 που εμφανίστηκε το 1966-67, το σχηματισμό του πρώτου «μεγάλου συνασπισμού» των δυο μεγάλων κομμάτων CDU και SPD την ίδια περίοδο και βέβαια τη μαζικοποίηση των πανεπιστημίων. Αλλά οι αλλαγές στις αντικειμενικές συνθήκες δεν οδηγούν αυτόματα σε επαναστατικές ιδέες και δεν αρκούν για να εξηγήσουν την αριστερή στροφή του SDS.

Το 1965 μια ομάδα από εφτά φοιτητές με αναρχική προέλευση («Υπονομευτική Δράση») μπήκαν στο SDS, ανάμεσά τους ο Ρούντι Ντούτσκε που προερχόταν από την Ανατολική Γερμανία. Υπολόγιζαν ότι θα στρατολογήσουν μερικούς φοιτητές από αυτό το χώρο. Αλλά η εξέλιξη αποδείχθηκε διαφορετική. Κάποιοι από αυτούς σχημάτισαν μια «κομμούνα» επηρεασμένη από τις ιδέες του Βίλχελμ Ράιχ. Ο Ρούντι Ντούτσκε προχώρησε κοντά στον επαναστατικό Μαρξισμό. Μέσα σε τρία χρόνια η επιρροή του μέσα στο SDS έγινε πλειοψηφική.

Το 1966 μέσα στο SDS συγκρούστηκαν δυο τάσεις. Από τη μια μεριά ήταν η ομάδα των πιο παλιών στελεχών (οι «Παραδοσιακοί») και από την άλλη οι νεώτεροι με επικεφαλής τον Ρούντι, ο οποίος είχε αρχίσει να επηρεάζεται από τις ιδέες του Λούκατς. Ταξίδεψε μάλιστα στη Βουδαπέστη για να συναντήσει τον Λούκατς. Μέσα από αυτές τις αναζητήσεις διαμόρφωσε την κριτική του για τους «Παραδοσιακούς» δείχνοντας ότι ήταν μονόπλευρα υλιστές, οπαδοί μιας αντίληψης για την πορεία της ιστορίας πάνω σε «αντικειμενικές» ράγες σαν του Κάουτσκι. Νόμιζαν ότι οι φοιτητές θα πολιτικοποιηθούν μέσα από διδακτικές δραστηριότητες. Ο Ντούτσκε επέμενε ότι ο κόσμος μαθαίνει μέσα από τις εμπειρίες του στη δράση. Και αποδείχθηκε ότι είχε δίκιο. 

Ο Ντούτσκε εμπνεύστηκε επίσης από τις ιδέες του Χέρμπερτ Μαρκούζε (του φιλόσοφου που έγραψε το βιβλίο «Μονοδιάστατος άνθρωπος»). Ο Μαρκούζε δίδασκε στο πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια αλλά έκανε συχνά διαλέξεις σε μαζικές συγκεντρώσεις φοιτητών στη Γερμανία. Σε ένα κείμενό του το 1966, ο Μαρκούζε τόνιζε ότι «Όταν οι καταπιεσμένοι χρησιμοποιούν βία, δεν ετοιμάζουν νέες αλυσίδες, αντίθετα: σπάνε τις παλιές». Ο νόμος και η τάξη πάντα προστατεύουν την κατεστημένη κοινωνική ιεραρχία. Όποιος καταγγέλλει προκαταβολικά τη βία «από όπου κι αν προέρχεται» έχει ήδη αποδεχθεί την ήττα.

Επιρροή

Η επιρροή του Ρούντι Ντούτσκε μεγάλωνε ραγδαία μέσα στους φοιτητές του Βερολίνου. Τον Σεπτέμβρη του 1967 κέρδισε την πλειοψηφία απέναντι στους «Παραδοσιακούς» σε μια Συνδιάσκεψη όπου συμμετείχα και εγώ σαν αντιπρόσωπος από τον πυρήνα της Φρανκφούρτης.

Όταν ο Σάχης της Περσίας επισκέφτηκε το Βερολίνο τον Ιούνη του 1967, το SDS οργάνωσε διαδηλώσεις ενάντια στον δικτάτορα που παρίστανε τον ήρωα του «ελεύθερου κόσμου» πάνω στο Τείχος του Βερολίνου. Οι σφαίρες της αστυνομίας έριξαν νεκρό τον διαδηλωτή Μπένο Όνεζοργκ στις 2 Ιούνη και αμέσως ξέσπασε το πρώτο γενικευμένο κύμα φοιτητικής διαμαρτυρίας που συγκλόνισε τα πανεπιστήμια και τις μεγάλες πόλεις της Δυτικής Γερμανίας.

Τις επόμενες μέρες ο φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας κατηγόρησε τον Ντούτσκε για «βολονταρισμό» και αυτό το άρπαξαν αμέσως οι εφημερίδες. Χρειάστηκε να περάσουν δέκα χρόνια για να ζητήσει συγγνώμη ο Χάμπερμας. Παρά τις προβοκάτσιες των ΜΜΕ, όμως, ο Χάμπερμας δεν είχε εντελώς άδικο.

Ο Ντούτσκε επηρεαζόταν από τις ιδέες του Τσε Γκεβάρα και στο ημερολόγιό του είχε γράψει ότι «η υποκειμενική πρωτοβουλία μπορεί να δημιουργήσει τις αντικειμενικές συνθήκες για την επανάσταση». Αυτό δεν σήμαινε ότι ο Ντούτσκε ταυτιζόταν με την ομάδα Μπάντερ-Μάινχοφ που προσπαθούσε να οργανώσει αντάρτικο πόλης στη Γερμανία. Ήταν επικριτικός απέναντί τους και υποστήριζε τη μαζική δράση. Η μεγάλη πολιτική αδυναμία του ήταν ότι υποτιμούσε την εργατική τάξη στον αναπτυγμένο καπιταλισμό. 

Θεωρούσε, όπως και ο Μαρκούζε, ότι σε μια αναπτυγμένη χώρα σαν τη Γερμανία η εργατική τάξη είχε εξαγοραστεί χάρη στο ανεβασμένο βιωτικό επίπεδο και τη χειραγώγηση από την άρχουσα τάξη και τα ΜΜΕ. Αυτό τον οδηγούσε στη σκέψη ότι η φοιτητική πρωτοπορία έπρεπε να χρησιμοποιήσει τα πανεπιστήμια ως «ασφαλείς ζώνες» και κοινωνικές βάσεις για να προωθήσει τον αγώνα ενάντια στους θεσμούς.

Η τεράστια μαζική απεργία του Μάη 1968 στη Γαλλία έδωσε την απάντηση σε εκείνες τις αμφιβολίες. Η εργατική τάξη ήταν παρούσα. Στο μεταξύ, όμως, ο Ρούντι είχε λαβωθεί. Τον Φλεβάρη του 1968 έγινε στο Βερολίνο ένα συνέδριο ενάντια στον πόλεμο στο Βιετνάμ. Ήταν εκεί 5.000 επαναστάτες φοιτητές και νεολαίοι εργάτες. Ήμουν κι εγώ εκεί μαζί με αντιπροσωπεία 20 εργατών και μαθητευόμενων της χημικής βιομηχανίας. Η αστική υστερία ενάντια στο κίνημα οδήγησε στην απόπειρα δολοφονίας του Ντούτσκε το Πάσχα του 1968. Η εφημερίδα Bild καλούσε τους αναγνώστες της «να κάνουν κάτι» εναντίον του. Μετά την απόπειρα, 50.000 αγωνιστές μπλοκάρισαν την κυκλοφορία της Bild. Ένα μήνα αργότερα, ένα νέο κύμα καταλήψεων στα πανεπιστήμια και διαδηλώσεων στους δρόμους συγκρούστηκε με την απόφαση της κυβέρνησης να ψηφίσει νομοθεσία για κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης.

Ο Ρούντι πέθανε δέκα χρόνια αργότερα γιατί οι σφαίρες είχαν καταστρέψει μεγάλο μέρος από τον εγκέφαλό του. Πολλοί από τους φίλους του πήγαν προς τα δεξιά με τους Πράσινους τη δεκαετία του ‘80. Αλλά υπάρχουμε αρκετοί που είμαστε ενεργοί με την Αριστερά. Ο αγώνας συνεχίζεται!

Εργατική Αλληλεγγύη, 02/05/2018, No 1322