Ο Καρλ Μαρξ πέθανε στην αφάνεια το 1883. Καμιά δεκαριά άνθρωποι παρευρέθηκαν στην κηδεία του στο Κοιμητήριο Χάιγκεϊτ.
Παρά το γεγονός ότι είχε κυνηγηθεί ανελέητα από τον Ευρωπαϊκό τύπο για το ρόλο του στην υπεράσπιση της Παρισινής Κομμούνας του 1871, οι Times πληροφορήθηκαν το θάνατό του από το ρεπορτάζ των γαλλικών εφημερίδων.
Ο Μαρξ θάφτηκε συμβολικά πολλές φορές από τότε. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο κοινωνιολόγος Ντάνιελ Μπελ ανακοίνωσε το "Τέλος της Ιδεολογίας" - με το οποίο εννοούσε πάνω απ' όλα το τέλος του Μαρξισμού.
Το 1989, ενώ τα Σταλινικά καθεστώτα στην Ανατολική Ευρώπη και τη Ρωσία άρχισαν να καταρρέουν ο υπάλληλος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Φράνσις Φουκουγιάμα πήγε ένα βήμα παραπέρα. Διακήρυξε το "Τέλος της Ιστορίας". Ο φιλελεύθερος καπιταλισμός είχε θριαμβεύσει σε βάρος των ανταγωνιστών του και θα κυριαρχούσε στο μέλλον.
Κι όμως η διακοσιοστή επέτειος της γέννησης του Μαρξ στις 5 Μάη γίνεται αφορμή για εκτεταμένο σχολιασμό στα μέσα και για πλήθος δημόσιων συζητήσεων - συμπεριλαμβανομένης της εκδήλωσης του SWP Marx@200 στις 19 Μάη.
Ακόμα
και ο πρόεδρος της Κομισιόν, ο ανεκδιήγητος
Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, πρόκειται να κάνει
τα αποκαλυπτήρια ενός αγάλματος του
Μαρξ στη γενέτειρά του, Τρίερ.
Γιατί λοιπόν αυτός ο Μαρξ δε θάβεται με τίποτα; Η απάντηση είναι βασικά ο καπιταλισμός.
Το "Τέλος της Ιστορίας" του Φουκουγιάμα αντανακλούσε το αποκορύφωμα της νεοφιλελεύθερης θριαμβολογίας ότι ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς που προμοτάρανε η Μάργκαρετ Θάτσερ και ο Ρόναλντ Ρήγκαν θα έφερνε την ειρήνη και την ευημερία.
Έγραφε, "η επίλυση του ταξικού ζητήματος έχει όντως επιτευχθεί στη Δύση. Ο εξισωτισμός της σύγχρονης Αμερικής αντιπροσωπεύει ουσιαστικά το επίτευγμα της αταξικής κοινωνίας που οραματίστηκε ο Μαρξ."
Λόγια που σήμερα δεν θα μπορούσαν να ακούγονται πιο κούφια. Η αμερικάνικη εργατική τάξη γνώρισε μια γενιά στάσιμου επιπέδου ζωής.
Η νεοφιλελεύθερη εποχή είναι μια εποχή αυξανόμενης οικονομικής ανισότητας, που η έρευνα του Τομά Πικετί έχει αποδείξει ότι αγγίζει τα όρια της ανισότητας που κυριαρχούσε πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το νεοφιλελεύθερο "ακραίο κέντρο" που κυριάρχησε στην πολιτική της Δύση από τη δεκαετία του 1980 έρχεται αντιμέτωπο με την αυξανόμενη αμφισβήτηση των λεγόμενων "λαϊκιστικών εξεγέρσεων" από τα αριστερά και από τα δεξιά.
Όλα αυτά τα προβλήματα είναι αποτυχίες του καπιταλισμού, που ακόμα δεν έχει συνέλθει από τη χειρότερη κρίση του από τη δεκαετία του 1930. Και το μεγάλο ζήτημα για το Μαρξ ήταν ο καπιταλισμός.
Ως νεαρός ριζοσπάστης δημοκράτης στη Γερμανία τη δεκαετία του 1840 βρέθηκε, όπως είπε αργότερα, "στη δυσάρεστη θέση να μπει στη συζήτηση για αυτά που είναι γνωστά ως υλικά συμφέροντα."
Έφτασε στο συμπέρασμα ότι οι μεγάλες σύγχρονες επαναστάσεις - η Αγγλική του 1640, η Αμερικάνικη του 1776, η Γαλλική του 1789 - είχαν περιοριστεί σε ρηχές πολιτικές αλλαγές.
Αυτό που ονόμαζε "ανθρώπινη χειραφέτηση" απαιτούσε το μετασχηματισμό των "υλικών συνθηκών της ζωής", ή αυτού που ο φιλόσοφος Χέγκελ ονόμαζε "κοινωνία των πολιτών".
Ο Μαρξ επίσης ανακάλυψε ότι "η ανατομία αυτής της κοινωνίας των πολιτών, πρέπει να αναζητηθεί στην πολιτική οικονομία."
Αλλά όταν ο Μαρξ μελέτησε τους κλασικούς της πολιτικής οικονομίας - Σερ Τζέιμς Στιούαρντ, Άνταμ Σμιθ, Ντέιβιντ Ρικάρντο - οδηγήθηκε σ' αυτό που ονομάσε κριτική της πολιτικής οικονομίας.
Αυτή αφορούσε όχι απλά την κριτική των θεωρητικών τους κατηγοριών, αλλά του οικονομικού συστήματος που αυτές ταυτόχρονα αποκάλυπταν και συσκότιζαν - αυτού που ο Μαρξ αποκαλούσε καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής.
Το αριστούργημά του, το Κεφάλαιο, αναπτύσσει μια συστηματική ανάλυση και κριτική του σύγχρονου βιομηχανικού καπιταλισμού.
Την εποχή που το έγραψε, το σύστημα καταλάμβανε μόνο μερικά προγεφυρώματα. Αυτά βρισκόταν στη Βρετανία, σε ορισμένες άλλες περιοχές της βορειοδυτικής Ευρώπης και στη βορειοανατολική ακτογραμμή των ΗΠΑ. Αλλά ο Μαρξ είχε αντιληφθεί ότι αυτό το σύστημα βρισκότανε στη διαδικασία κατάκτησης του κόσμου.
Πράγματι, στο πιο διάσημο έργο του, το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, ο Μαρξ σχεδόν πανηγυρίζει για τη "συνεχή επαναστατικοποίηση της παραγωγής, τον αδιάκοπο κλονισμό όλων των κοινωνικών καταστάσεων", την "αιώνια αβεβαιότητα" και την "κίνηση που διακρίνουν την αστική εποχή από τις προηγούμενες."
Πολλοί σημείωσαν ότι η περιγραφή του Μαρξ στο Μανιφέστο ταιριάζει γάντι στη σύγχρονη εποχή της παγκοσμιοποίησης.
Έγραφε, "η αστική τάξη έχει δώσει, μέσω της εκμετάλλευσης της παγκόσμιας αγοράς, έναν κοσμοπολίτικο χαρακτήρα στην παραγωγή και την κατανάλωση κάθε χώρας."
Αλλά είναι στο Κεφάλαιο όπου ο Μαρξ αποκαλύπτει την υφέρπουσα λογική που κάνει τον καπιταλισμό να συμπεριφέρεται μ' αυτό τον τρόπο.
Ανελευθερία
Αρχίζει με ένα κεφάλαιο που έχει τίτλο "Το Εμπόρευμα". Μπορεί να φαίνεται σαν να συμφωνεί με τους συμβατικούς οικονομολόγους που ταυτίζουν τον καπιταλισμό με την αγορά. Αλλά ενώ γι' αυτούς η αγορά μάς επιτρέπει να πραγματοποιούμε τις επιθυμίες μας, για το Μαρξ ο καπιταλισμός είναι το βασίλειο της ανελευθερίας και της εκμετάλλευσης.
Τα μέσα παραγωγής ελέγχονται από τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις που επιβιώνουν και ευδοκιμούν στο βαθμό που είναι ικανά να πουλάνε τα προϊόντα τους.
Αυτό σημαίνει ότι έχουν σαν κίνητρο τον ανταγωνισμό. Οι καπιταλιστές, σαν "εχθροί αδελφοί", ψάχνουν τρόπους να υπονομεύσουν ο ένας τον άλλο, να κλέψουν ο ένας τις αγορές του άλλου, κι αν χρειαστεί να πετάξουν ο ένας τον άλλο έξω από την επιχειρηματική δραστηριότητα.
Σ' αυτό τον αγώνα ζωής και θανάτου, τα κέρδη είναι το μέτρο της επιτυχίας. Πατώντας πάνω στο Σμιθ και το Ρικάρντο, ο Μαρξ δείχνει ότι αυτά παράγονται από την εργασία των εργατών που απασχολούν οι καπιταλιστές για να φτιάχνουν τα προϊόντα τους.
Πίσω απ' τις πύλες του εργοστάσιου, στα "άδυτα της παραγωγής", λαμβάνει χώρα η συστηματική εκμετάλλευση των εργατών προκειμένου να στραγγίζουν απ' αυτούς όσα περισσότερα κέρδη μπορούνε.
Ταυτόχρονα όμως αναπτύσσεται και το ξεσήκωμα των εργατών, μιας τάξης συνεχώς αυξανόμενης σε αριθμό, και εκπαιδευμένης, ενωμένης και οργανωμένης από τον ίδιο το μηχανισμό της καπιταλιστικής διαδικασίας παραγωγής.Οι εργάτες μπορεί να φαίνονται ελεύθεροι να διαλέγουν εργοδότη. Αλλά ο Μαρξ τόνιζει ότι, απ' τη στιγμή που δεν διαθέτουν τίποτε άλλο από την εργατική τους δύναμη, ο μόνος τρόπος για να έχουν πρόσβαση στα μέσα συντήρησης των ίδιων και των εξαρτώμενων απ' αυτούς είναι η αποδοχή της εκμετάλλευσης.
Στα πιο λαμπρά σημεία του Κεφαλαίου δείχνει πώς δημιουργούνται οι συνθήκες της καπιταλιστικής παραγωγής πετώντας τους αγρότες έξω από τη γη τους.
Αναγκάστηκαν να γίνουν εργάτες και μέσα από την διαδικασία της κατάκτησης, της ληστείας και της υποδούλωσης έφτασε η Ευρώπη να γίνει η κυρίαρχη του κόσμου.
Αυτό το σύστημα δεν ελέγχεται από κανέναν. Για να επιβιώσουν οι καπιταλιστές πρέπει όχι απλά να εκμεταλλεύονται, αλλά να συσσωρεύουν, ή να επανεπενδύουν τα κέρδη τους σε μια πιο εκτεταμένη και πιο αποδοτική παραγωγή.
Αυτό είναι που οδηγεί στο δυναμισμό και τον κλονισμό που ο Μαρξ επισημαίνει με ενθουσιασμό στο Μανιφέστο.
Αλλά η ανταγωνιστική συσσώρευση οδηγεί σε κρίσεις που ανά τακτά διαστήματα διαταράσσουν την ιστορία του καπιταλισμού.
Οι επιχειρήσεις επενδύουν όλο και περισσότερο σε τεχνολογίες εξοικονόμησης εργατικού δυναμικού που ρίχνουν το ποσοστό κέδρους και οδηγούν τον καπιταλισμό σ' αυτές τις κρίσεις.
Αλλά,
ο Μαρξ υποστηρίζει ότι, "ταυτόχρονα όμως
αναπτύσσεται και το ξεσήκωμα των εργατών,
μιας τάξης συνεχώς αυξανόμενης σε
αριθμό, και εκπαιδευμένης, ενωμένης και
οργανωμένης από τον ίδιο το μηχανισμό
της καπιταλιστικής διαδικασίας
παραγωγής."
Διαίρεση
Ο καπιταλισμός εξαρτάται από την όλο και μεγαλύτερη συνεργασία στην παραγωγή, αλλά την ίδια στιγμή ψάχνει τρόπους για να διαιρεί και να εκμεταλλεύεται τους ίδιους τους εργαζόμενους που βάζουν μπροστά την πραγματική παραγωγή.
Αυτό δείχνει ότι το συλλογικό συμφέρον των εργατών είναι η συλλογική πάλη ενάντια στα αφεντικά.
Η αλληλεγγύη είναι η ουσία της μαχητικής δράσης των εργατών. Παράλληλα όμως είναι και η βάση της εναλλακτικής απέναντι στον καπιταλισμό -τον κομμουνισμό, μια κοινωνία που θα διευθύνεται από τους "ενωμένους παραγωγούς", στην οποία οι άνθρωποι που κάνουν τη δουλειά θα παίρνουν και τις αποφάσεις.
Σε αντίθεση με τους διαστρεβλωτές του Σταλινισμού, ο Μαρξ αντιλαμβάνονταν την ανατροπή του καπιταλισμού ως μια ουσιαστικά δημοκρατική διαδικασία.
Η Πρώτη Διεθνής, που έδρασε από το 1864 ως το 1872, διακήρυσσε ότι, "η απελευθέρωση των εργατικών τάξεων πρέπει να κατακτηθεί από τις εργατικές τάξεις".
Αλλά οι Διεθνής είχε να αντιμετωπίσει και τους διαχωρισμούς που μπορούν να εμποδίσουν τους εργαζόμενους να κάνουν την επανάσταση.
Το 1870 ο Μαρξ καυτηρίασε το φυλετικό ανταγωνισμό ανάμεσα στους "ιθαγενείς" Βρετανούς εργάτες και στους Ιρλανδούς μετανάστες εργάτες, λέγοντας ότι "αυτό είναι το μυστικό της ανικανότητας της Βρετανικής εργατικής τάξης παρά την οργάνωσή της".
"Είναι το μυστικό της διατήρησης της εξουσίας της καπιταλιστικής τάξης".
Άρα λοιπόν η θέση του Μαρξ διατηρεί την εγκυρότητά της όχι μόνο λόγω της κριτικής του στον καπιταλισμό.
Αλλά και γιατί ο Μαρξ είχε αντιληφθεί ότι ο δρόμος για το σοσιαλισμό βρίσκεται στην ενότητα των εργατών ενάντια στα αφεντικά και ενάντια στις διαφορετικές μορφές καταπίεσης που διαιρούνε τους εργάτες.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου