Τσε Γκεβάρα και η στρατηγική του αντάρτικου

Ομιλία του Μάικ Γκονζάλες στη βδομάδα Μαρξισμός '97 που οργάνωσε το SWP στο Λονδίνο.

Στο τέλος του 18ου αιώνα στο Περού έγινε μια μαζική ινδιάνικη εξέγερση. Αυτός που ήταν επικεφαλής λεγόταν Τουπάκ Αμάρου, όνομα που έγινε γνωστό και πρόσφατα.

Το όνομα αυτό ήταν του τελευταίου Ίνκα και το πήρε ξανά ο επικεφαλής αυτής της μεγάλης αντάρτικης εξέγερσης. Όταν τον συνέλαβαν οι Ισπανοί, τον πήγαν στην πρωτεύουσα των Ίνκας Κούζκο, το σώμα του τοποθετήθηκε στο κέντρο της πλατείας, δέσανε τα άκρα του με άλογα και τον διαμέλισαν. Ο σκοπός τους ήταν το σώμα του να μην αποτελέσει λείψανα που να γίνουν το κέντρο μιας νέας εξέγερσης. Θυμήθηκα αυτή την ιστορία διαβάζοντας την έρευνα για τον Τσε Γκεβάρα που τα κομμένα χέρια του βρίσκονται στην Κούβα και το πτώμα του στη Βολιβία, όπου και δολοφονήθηκε τον Οκτώβρη του 1967 από άνδρες του Βολιβιανού στρατού και της αστυνομίας με τη συνεργασία της CIA και του αμερικανικού στρατού.

Η έρευνα για τα κόκαλα του Τσε Γκεβάρα, που κράτησε 30 χρόνια, δείχνει το πόσο δυνατό σύμβολο έγινε ο νεαρός Αργεντινός επαναστάτης που ταξίδεψε σε όλη τη Λατινική Αμερική, κατέληξε στην Κούβα όπου έπαιξε ηγετικό ρόλο στην Κουβανική επανάσταση και δολοφονήθηκε πριν τα 40 του.

Από τότε ως τώρα το πρόσωπο του Τσε Γκεβάρα επανεμφανίζεται ως σύμβολο σε ολόκληρο τον κόσμο. Στις ταραχές για το ψωμί στο Καράκας το πρόσωπο του Τσε Γκεβάρα ήταν μπροστά στους διαδηλωτές. Στην Ιταλία, στις πορείες και στις διαδηλώσεις της νεολαίας, πέρσι και πρόπερσι, έβλεπες παντού το πρόσωπο του Τσε Γκεβάρα.

Ο Γκεβάρα είναι ένα δυνατό σύμβολο που το πρόσωπο του στη μορφή σκίτσου έχει φοβερή δύναμη, όπως το X του Μάλκολμ Χ ή σαν τη σκιαγραφία του καπέλου του Σαντίνο. Γενιές ολόκληρες, η μια μετά την άλλη, ταυτίζονται, μέσα από τέτοια σύμβολα με την εξέγερση και με σαν ένα είδος επαναστατικής καθαρότητας.

Απόλυτη αφοσίωση, θυσία των προσωπικών αναγκών, των προσωπικών ανέσεων. Ο ασθαματικός Γκεβάρα βάδιζε με τους αντάρτες στα βουνά παρόλο τον πόνο του όπως μαθαίνουμε από το βολιβιανό ημερολόγιο κι αυτό είναι η υποταγή των προσωπικών αναγκών στην υπηρεσία της επανάστασης.

Αυτός είναι ο συμβολικός Γκεβάρα. Η ηρωική μορφή που όπως έχει ειπωθεί για τόσες πολλές μορφές που υπάρχουν στην παράδοσή μας, το Σπάρτακο, το Ζαπάτα, κλπ, το πνεύμα τους παραμένει και ζει στη συλλογική μνήμη ακόμα και όταν το σώμα πεθάνει. Υπό μια έννοια, αν η δουλειά μας εδώ ήταν απλώς να εκφράσουμε το θαυμασμό μας γι' αυτή την ηρωική μορφή που τα λόγια της και τα έργα της συνέπιπταν, δεν θα είχαμε και πολλά να πούμε.

Αλλά η δουλειά μας δεν είναι να δημιουργήσουμε έναν κατάλογο ηρώων που τονίζουν τις ηθικές ιδιότητες της υπόθεσής μας. Γιατί το καθήκον μας είναι να δούμε αυτές τις σημαντικές μορφές σε σχέση με τη συμβολή τους στην εξελισσόμενη θεωρία και πρακτική της προλεταριακής επανάστασης. Αυτό σημαίνει μια κριτική προσέγγιση στην εμπειρία και τη θεωρία του ανταρτοπόλεμου που πρόβαλε και συμβόλισε ο Τσε Γκεβάρα.

Όταν αναφερόμαστε στο Λένιν και στις άλλες μορφές της επαναστατικής παράδοσης δεν ασχολούμαστε μόνο με την προσωπική τους συμπεριφορά. Δεν μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν μορφές που εξαιρούνται από την ιστορική κατανόηση. Ας δούμε τον Τσε Γκεβάρα με τιμιότητα, με σεβασμό, αλλά χωρίς εξιδανικεύσεις.

Η συνάντηση στο Μεξικό

Στο ξεκίνημά του, μιλάμε για γιο μιας αργεντίνικης μεσοαστικής οικογένειας, ένα φοιτητή που βρίσκεται σε μια πολύ ταραγμένη εποχή της ιστορίας της Αργεντινής, αλλά που καθαρά δείχνει μεγάλη απέχθεια για όλα τα κινήματα και τις κινήσεις που βρίσκονται μπροστά του καθώς πηγαίνει στο πανεπιστήμιο. Φεύγει με μια μοτοσικλέτα χωρίς κανένα ιδιαίτερο σκοπό αλλά κυρίως για να βρει κάποιο ωραίο μέρος στο οποίο η ζωή του να έχει νόημα. Στο βιβλίο “Ο Τσε Γκεβάρα σε μοτοσικλέτα” που καλύπτει εκείνη την περίοδο της ζωής του δεν υπάρχουν ιδιαίτερες συζητήσεις για τις σχέσεις μεταξύ των τάξεων ή για κοινωνικά θέματα κι αυτό είναι σημαντικό γιατί το βιβλίο γράφτηκε εφτά χρόνια πριν ο Γκεβάρα εμφανιστεί στην Κούβα σαν ηγέτης της επανάστασης.

Υπάρχουν κάποιες πολύ γενικές και αφηρημένες συζητήσεις για τη φύση του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, αλλά πολύ λίγα πράγματα για τις τάξεις και καθόλου για την ανάγκη της επανάστασης. Άρα, αυτό που βλέπουμε στο βιβλίο είναι κάποιον που είναι βαθιά δυσαρεστημένος και ανήσυχος για την κυριαρχία του έθνους του από μια διεφθαρμένη αστική τάξη που φαίνεται ανίκανη να προωθήσει τα γενικά συμφέροντα της κοινωνίας και του έθνους του.

Το άλλο χαρακτηριστικό αυτής της αφήγησης είναι η απόρριψη του αργεντίνικου ΚΚ που έχει μια μακριά ιστορία συνεχών συμβιβασμών, διαφθοράς και ολοένα και δεξιότερων θέσεων. Έτσι, για την προσωπική εξέγερσή του, το 1952 η μόνη μέθοδος φαίνεται να είναι το ταξίδι με τη μοτοσικλέτα.

Το 1954 ο Γκεβάρα βρέθηκε στη Γουατεμάλα σ' ένα δεύτερο ταξίδι του. Εκεί η μεταρρυθμιστική κυβέρνηση του Χακόβο Αρβένς έγινε στόχος της καταστολής των ΗΠΑ που έστειλαν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις για να ανατρέψουν αυτό που κάποιοι περιέγραψαν σαν επανάσταση, αλλά που ήταν μια απόπειρα μεταρρύθμισης και εκσυγχρονισμού, ιδιαίτερα στον αγροτικό τομέα στη Γουατεμάλα. Ας μην πέφτουμε στην εξιδανίκευση.

Μια πρόσφατη αναλυτική βιογραφία του Τσε Γκεβάρα (800 σελίδες) από το Λη Άντερσον τονίζει ότι όσο βομβαρδιζόταν η πρωτεύουσα της Γουατεμάλα ο Γκεβάρα ήταν κάπου αλλού και κοίταγε τα ερείπια των Μάγια. Σ' αυτή τη φάση ο Γκεβάρα δεν ήταν συνδεδεμένος με καμιά πολιτική παράδοση. Αυτό δεν αφορά μόνο αυτόν προσωπικά. Μετά την καταστολή στη Γουατεμάλα ο Γκεβάρα, μαζί με πολλούς άλλους λατινοαμερικάνους που βρέθηκαν εκεί, πήγε στο Μεξικό. Κι εκεί συνάντησε, και φυσικά ήταν μια ιστορική συνάντηση, “τα μέλη του κινήματος της 26ης Ιούλη που ο ηγέτης τους ήταν ο Φιντέλ Κάστρο. Μια μικρή ομάδα που το όνομά της προέρχονταν από την προσπάθεια κατάληψης των στρατώνων της Μονκάδα στην Κούβα από μια ομάδα ριζοσπαστών εθνικιστών. Αυτή η προσπάθεια απέτυχε και ο κάστρο βγήκε από τη φυλακή 3 χρόνια αργότερα χάρη σε μια αμνηστία.

Έτσι ο Κάστρο και ο Γκεβάρα συναντήθηκαν πάνω σε κοινές πολιτικές βάσεις. 1) Ο θυμός για τις αστικές τάξεις που δεν μπορούσαν να προωθήσουν ούτε στο ελάχιστο τον εκσυγχρονισμό των χωρών τους. 2) Την πλήρη τους αποστασιοποίηση από οποιουδήποτε είδους παράδοση εργατικής επανάστασης που τους φαινόταν ότι στις χώρες τους αντιπροσωπεύονταν από τα χρεωκοπημένα, συμβιβαστικά και ανέντιμα κομμουνιστικά κόμματα. Και για τις δύο περιπτώσεις (για την Αργεντινή και για την Κούβα) και τα κομμουνιστικά κόμματά τους, αυτό ίσχυε. Έτσι είχαμε μεσοαστούς επαναστάτες με εθνικιστικές τάσεις, αποκομμένους από κάθε μαζικό κίνημα.

Οι ιδέες του

Όταν στο τέλος του 1956, ο Κάστρο, ο Γκεβάρα και άλλοι 80 Κουβανοί κάνουν την απόπειρα να αποβιβαστούν με μια στρατιωτική δύναμη στην Κούβα, οι σχολιαστές λένε ξανά και ξανά ότι ο Γκεβάρα ήτανε μαρξιστής. Είχε πραγματικά στραφεί στο μαρξισμό ο Τσε;

Όταν συζητάμε για το αν ο Γκεβάρα ήταν μαρξιστής ή όχι, μιλάμε για το αν η ανάλυσή του για την κοινωνία ξεκίναγε από μια ταξική ανάλυση κι αν ήταν αφοσιωμένος στους ιστορικούς σκοπούς της εργατικής τάξης. Μας λένε ότι ο Γκεβάρα ήταν μαρξιστής γιατί είχε αρχίσει να αντιλαμβάνεται τη φύση του ιμπεριαλισμού, να χρησιμοποιεί μαρξιστικές κατηγορίες, είχε αρχίσει να διαβάζει μαρξιστικά κείμενα. Αλλά το γεγονός παραμένει ότι ο Γκεβάρα αποβιβάστηκε στην Κούβα με 80 ανθρώπους εκ των οποίων μόνον ένας, ο Ραούλ Κάστρο, ο αδερφός του Φιντέλ, είχε κάποια προηγούμενη ιστορία σχέσης με τη μαρξιστική παράδοση. Για όλους τους άλλους, η επανάσταση σήμαινε ανατροπή, με στρατιωτική επίθεση, μιας διεφθαρμένης δικτατορίας γιατί όλες οι ειρηνικές προσπάθειες είχαν αποτύχει, έτσι ώστε να μπορεί να εκσυγχρονιστεί και να αναπτυχθεί η κουβανική οικονομία.

Ο Κάστρο είχε ξεκινήσει την πολιτική του δράση σαν νεαρός φοιτητής, σαν υποψήφιος ενός κόμματος στο τέλος της δεκαετίας του '40, που είχε κατέβει στις εκλογές, φάνηκε να τις κέρδιζε, και μετά στερήθηκε τη νίκη μ' ένα από τα κόλπα του Μπατίστα. Από αυτό το γεγονός το συμπέρασμα που έβγαλε ο Κάστρο και ο κύκλος του είναι ότι η αλλαγή έρχεται με στρατιωτική κατάληψη της εξουσίας.

Αν θέλετε, η πολιτική που κυριαρχούσε στο Κίνημα της 26ης Ιούλη ήταν η πολιτική του επαναστατικού εθνικισμού, της διάλυσης των εμποδίων για συνεχιζόμενη εθνική ανάπτυξη. Όταν ο Κάστρο έδωσε την πρώτη του συνέντευξη στα βουνά στον ανταποκριτή του LIFE Χέρμπερτ Μάθιους, αυτή ήταν η γραμμή που επαναλάμβανε ξανά και ξανά: Ότι υπήρχε ένα κουβανικό ΚΚ αλλά ήταν απόλυτα συμβιβασμένο και εχθρικό προς τον Κάστρο και σ' αυτούς που αποκαλούσε μικροαστούς πραξικοπηματίες.

Εκείνα τα δυο χρόνια 1957-58 είναι σημαντικά. Το Γενάρη του '59 ο Κάστρο και ο Γκεβάρα έμπαιναν νικητές στην Αβάνα. Ο ανταρτοπόλεμος ήταν σύντομος, πολύ περιορισμένος και δεν μπορεί να θεωρηθεί η αιτία της πτώσης του Μπατίστα: ο πρώτος που το παραδέχτηκε ήταν ο Γκεβάρα. Υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες. Ο πρώτος είναι η κατάρρευση του καθεστώτος υπό το βάρος της διαφθοράς και της ανικανότητάς του και ο δεύτερος και ακόμα σημαντικότερος η σταδιακή απόσυρση της αμερικάνικης υποστήριξης από ένα τόσο δημόσια διεφθαρμένο, ανίκανο και καταπιεστικό καθεστώς. Αυτό δεν αρνείται τη συμβολική σημασία του ανταρτοπόλεμου, αλλά το να πει κανείς ότι ο ανταρτοπόλεμος έριξε τον Μπατίστα είναι, στην καλύτερη περίπτωση απλοϊκό, στη χειρότερη ανέντιμο.

Όπως φαίνεται και στα κείμενα του Γκεβάρα εκείνης της εποχής, ο αριθμός των σημαντικών συγκρούσεων ήταν μικρός. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν έγιναν μάχες προς το τέλος. Έγιναν, αλλά ως στρατιωτική επιχείρηση το βάρος της δεν μπορεί να εξηγήσει την ταχύτητα και την κλίμακα της κατάρρευσης του Μπατίστα.

Εκείνα τα δύο χρόνια γίνεται μια πολιτική μάχη μέσα στο “Κίνημα της 26ης Ιούλη”. Μια μάχη τυπικά για το πού πρέπει να βρίσκεται η ηγεσία του κινήματος. Στα βουνά ή στην πόλη.

Υπήρχαν σημαντικές οργανώσεις στην πόλη, ειδικά μια που λεγόταν “Επαναστατικό Διευθυντήριο”. Δεν πρέπει να την εξιδανικεύσουμε σαν ένα εργατικό κίνημα, αλλά είχε βάση μέσα στους φοιτητές, είχε μια ιστορία σύνδεσης με τους εργάτες και δουλειάς μαζί τους. Υπήρχε κομμάτι του “Κινήματος της 26ης Ιούλη” στις πόλεις, αλλά παρά την ποιότητα του κύριου ηγέτη του, του Φρανκ Πάις, προχώρησε πολύ λίγο στην επιτυχή οργάνωση των εργατών στις πόλεις. Η διαμάχη μεταξύ της ηγεσίας του βουνού και της πόλης τυπικά ήταν για το πού θα έπρεπε να διεξαχθεί ο αγώνας, όμως στην πραγματικότητα, αναφερόταν σε κάτι πιο βαθύ. Ήταν για το πρότυπο της επαναστατικής οργάνωσης.

Πώς θα γινόταν η επανάσταση; Αν γινόταν με μια επιτυχημένη στρατιωτική παρέμβαση, τότε η επανάσταση θα ήταν μια στρατιωτική πράξη και η μορφή της οργάνωσης που “αντιστοιχούσε” ήταν η στρατιωτική οργάνωση, μια στρατιωτική διοίκηση.

Αν, από την άλλη μεριά, η επανάσταση ήταν, όπως εμείς λέμε, η αυτο-απελευθέρωση της εργατικής τάξης, τότε ο ρόλος της πρωτοπορίας του επαναστατικού κινήματος είναι να βρίσκεται μέσα σε ένα μαζικό κίνημα, να το καθοδηγεί. Αυτή η αντίληψη δεν αρνείται την ένοπλη πάλη, απλώς επιχειρηματολογεί πάνω στο ζήτημα του αν η πολιτική υποτάσσεται στα όπλα ή τα όπλα στην πολιτική. Τι καθορίζει τις αποφάσεις της επαναστατικής οργάνωσης;

Στα βουνά ήταν απόλυτα καθαρό ότι αυτό που χτιζόταν ήταν σ' ένα πρότυπο στρατιωτικής λειτουργίας. Ο βιογράφος του Τσε, Άντερσον, γράφει και για πριν και για μετά την επανάσταση του 1959 στην Κούβα, για τη σκληρότητα με την οποία ο Γκεβάρα αντιμετωπίζει την ανυπακοή και για τις παραδειγματικές τιμωρίες που επέβαλε. Είναι παράδοξο γιατί παρουσιάζει αυτές τις τιμωρίες ως υποδείγματα επαναστατικής καθαρότητας. Εγώ νομίζω ότι θα έπρεπε να το δούμε κάπως διαφορετικά και να πούμε ότι ακόμα και πριν το 1959 αυτό που φτιαχνόταν ήταν μια στρατιωτική μορφή διοίκησης. Οι συνοπτικές εκτελέσεις αυτών που δεν υπακούν είναι οι συνέπειες μιας τέτοιας δομής.

Υπουργός Βιομηχανίας

Μετά το 1959 το καθήκον του Γκεβάρα είναι να πετύχει δύο σκοπούς: Μπαίνει επικεφαλής μιας σειράς οικονομικών υπουργείων που είχαν ως έργο να βρουν τρόπο η Κούβα να απαλλαγεί από την εξάρτησή της από τη μονοκαλλιέργεια της ζάχαρης και να εκβιομηχανιστεί γρήγορα. Το άλλο καθήκον που αναλαμβάνει είναι η δημιουργία ενός μηχανισμού κρατικής ασφάλειας. Αυτά τα δύο πράγματα δεν είναι ξεχωριστά. Είναι μέρος μιας ενιαίας δομής. Ταχεία εκβιομηχανίση στο πλαίσιο μιας διοικητικά καθοδηγούμενης οικονομίας.

Το Κουβανικό καθεστώς μετά το 1959 δεν το χαρακτηρίζουν μαζικοί δημοκρατικοί θεσμοί που βγαίνουν από τα κάτω. Το κράτος που φτιάχνεται μετά το 1959 χαρακτηρίζεται από την ίδια διοικητική δομή, όπως και η στρατιωτική οργάνωση του αντάρτικου.

Από τα πάνω προς τα κάτω. Το κράτος θα ηγείται, οι μάζες θα ακολουθούν. Όπως στήριζαν το αντάρτικο στα βουνά. Το κείμενο κλειδί γι' αυτή την εποχή, το Κράτος κι Επανάσταση της Κούβας, είναι το βιβλίο του Γκεβάρα “Ανταρτοπόλεμος”. Διαβάστε το όχι ως εγχειρίδιο για ανταρτοπόλεμο αλλά ως πρότυπο για δομή πολιτικής οργάνωσης, γιατί αυτό είναι. Αυτό το μοντέλο είναι μοντέλο στρατιωτικής διοίκησης στο οποίο η προτεραιότητα είναι στρατιωτική, στο οποίο η εξουσία βρίσκεται στον ένοπλο αγώνα που ορίζεται ως η αιχμή της επανάστασης. Ο ορισμός της επανάστασης είναι η κατάληψη της εξουσίας με στρατιωτική σύγκρουση. Στην αντίληψη του Γκεβάρα, η επαναστατική πρωτοπορία κάνει την επανάσταση, όχι η επαναστατική τάξη.

Οι συνέπειες αυτής της θέσης είναι συγκεκριμένες και υλικές. Γιατί η κουβανική επανάσταση ήταν η πρώτη πετυχημένη επανάσταση ενάντια στον ιμπεριαλισμό στο Δυτικό ημισφαίριο. Είχε το κύρος του γυρίσματος της παλίρροιας στη Λατινική Αμερική. Το κύρος της ξύπνησε την ελπίδα σε μια ολόκληρη γενιά από ανθρώπους σαν τον Γκεβάρα. Αυτό που έλεγε η Κούβα, μια ολόκληρη γενιά επαναστατών της Λατινικής Αμερικής τα έπαιρνε σαν ευαγγέλιο.

Ο Γκεβάρα έγινε εκπρόσωπος της κουβανικής επανάστασης. Όχι της Ρεαλπολιτίκ και των συνεχών ζιγκ-ζαγκ του καθεστώτος στο πλαίσιο μιας διεθνούς κατάστασης που συνέχεια άλλαζε. Ο Κάστρο αντιπροσώπευε την επιβίωση του κράτους στην παγκόσμια πραγματικότητα των αρχών της δεκαετίας του '60. Ο Κάστρο χρεώθηκε τις στροφές προς τη Ρωσία. Ο Γκεβάρα αντιπροσώπευε τη διαρκή αναζήτηση της επαναστατικής αλλαγής. Καθώς οι ημερομηνίες που είχε προβάλει ο Γκεβάρα για την πλήρη εκβιομηχάνιση απομακρύνονταν και ο ίδιος δυσαρεστούνταν ολοένα και περισσότερο με τις συνέπειες της σοβιετικής ανάμιξης στην Κούβα (που τότε φαινόταν ότι όλο και περισσότερο περιόριζαν την Κούβα ξανά στην εξάρτησή της από τη ζάχαρη, ο Γκεβάρα στράφηκε σε άλλες μεθόδους.

Άρχισε να ψάχνει τη δυνατότητα απλώματος και επέκτασης της επανάστασης. Μ' αυτή την έννοια όπως φαίνεται στο δοκίμιό του “Ένα, δύο, τρία, πολλά Βιετνάμ”, που γράφτηκε στο τέλος του 1963, αλλά δημοσιεύτηκε το 1965, ο Γκεβάρα δείχνει ότι κατανοεί πως η επιβίωση της κουβανικής επανάστασης εξαρτάται από το άπλωμα επαναστατικών κινημάτων αλλού. Μ' αυτή την έννοια ο Γκεβάρα είναι ένας υποδειγματικός διεθνιστής.

Αλλά ο διεθνισμός δεν είναι μια αφηρημένη αντίληψη. Ο διεθνισμός είναι μια προέκταση της αντίληψης που έχει κανείς για την επανάσταση: συγκεκριμένα για το πώς οι επαναστάσεις γίνονται πέρα από τα όρια μιας χώρας.

Διεθνιστής;

Στην περίπτωση του Γκεβάρα ο διεθνισμός εμφανιζόταν στη διεθνοποίηση του αντάρτικου μοντέλου. Δεν υποστήριζε την ανάγκη του αργού χτισίματος ενός κινήματος, δεν υποστήριζε την ανάγκη ριζώματος μέσα στον κόσμο, υποστήριζε ότι η επαναστατική πρωτοπορία μπορούσε να υποκαταστήσει την τάξη και μετά να νομοθετήσει την επανάσταση με διατάγματα, από τα πάνω, αφού είχε καταλάβει την εξουσία.

Οι συνέπειες αυτής της άποψης ήταν η καταστροφή μιας ολόκληρης γενιάς επαναστατών της Λατινικής Αμερικής που ακολούθησε ένα παράδειγμα όπου τσακίζονταν αμέσως. Παράδειγμα, το Περού το 1965, η Γουατεμάλα όπου κράτησε ως το τέλος της δεκαετίας με φοβερές συνέπειες. Αλλά το πιο χαρακτηριστικό επεισόδιο είναι η απόπειρα του Γκεβάρα να απλώσει την επανάσταση στην Αφρική. Η ανάμιξη του Γκεβάρα στο Κονγκό είναι υπό μια έννοια ένας πρόδρομος του τι θα γινόταν αργότερα στη Βολιβία.

Ο Γκεβάρα οδήγησε τον Απρίλη του 1965 μικρές ομάδες κουβανών να περάσουν από την Τανζανία στο Κονγκό, όπου προσπάθησαν για έξι μήνες να στήσουν αντάρτικο. Το Νοέμβρη του '65 αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν και ο Τσε έγραφε στο ημερολόγιό του:

“Όλοι οι Κονγκολέζοι ηγέτες (του αντάρτικου) βρίσκονται σε πλήρη υποχώρηση, οι αγρότες έχουν γίνει όλο και πιο εχθρικοί. Κι όμως, η ιδέα ότι τελικά θα εγκαταλείψουμε την περιοχή, αφήνοντας τους χωρικούς ανυπεράσπιστους (και μαζί τους όσους ένοπλους είχαν μείνει, ανθρώπους ηττημένους που ένιωθαν προδομένοι) -όλα αυτά με έκαναν να νιώθω πολύ άσχημα”.

Οι επαναστάτες είχαν φτάσει δηλώνοντας ότι η επαναστατική πρωτοπορία μπορεί να αλλάξει την κατάσταση μέσα σε μια νύχτα. Αυτό που επακολούθησε ήταν μια ιστορία ανικανότητας, λάθος συνεννοήσεων, λάθος εκτίμησης της κατάστασης, πλήρους απομόνωσης μιας ομάδας κουβανών επαναστατών που έφτασαν στο μέσο της πιο απίθανα μπλεγμένης κατάστασης στο Κονγκό για να ηγηθούν της επανάστασης. Δεν είναι αστείο, γιατί οι άνθρωποι που ήταν εκεί ήταν έντιμοι και αφοσιωμένοι. Δεν είναι αστείο, γιατί αυτό ήταν μια απόδειξη των λογικών συνεπειών της στρατηγικής της επανάστασης μέσω του ανταρτοπόλεμου.

Σε μεγαλύτερη κλίμακα τα ίδια έγιναν στη Βολιβία. Διαβάστε τα “Ημερολόγια της Βολιβίας” του Τσε. Πρόκειται για τραγικά κείμενα. Από τη μία είναι πολύ καθαρή απόδειξη της αφοσίωσης, της αυτοθυσίας και της σταθερότητας του Γκεβάρα στην υπόθεση της επανάστασης. Από την άλλη είναι η πιο τρομερή απόδειξη για τη χρεωκοπία μιας ολόκληρης άποψης του πώς κάνεις την επανάσταση.

Υπάρχει μια κρίσιμη στιγμή όταν ο Γκεβάρα στο τέλος ενός μήνα γράφει: “Είμαστε απομονωμένοι στα βουνά και γίνεται μια γιγάντια απεργία εργατών κασσίτερου στην άλλη άκρη της χώρας. Κρίμα που δεν έχουμε καμιά σχέση μ' αυτή”. Τίποτα δε δείχνει καλύτερα τις συνέπειες μιας στρατηγικής, όσο αυτή η απόσταση μεταξύ των επαναστατών στο βουνό και της τρομερής δύναμης της βολιβιανής εργατικής τάξης με μια εντυπωσιακή ιστορία αγώνων και ένα φοβερό επίπεδο οργάνωσης.

Η Βολιβία είναι το τέλος μιας στρατηγικής. Η απόδειξη της αποτυχίας μιας πολιτικής. Ας το πούμε ανοιχτά: Ο Γκεβάρα πρόσφερε πολλά στο κίνημα και με την προσωπική του στάση αλλά και επιβεβαιώνοντας τη βασική αρχή ότι η επανάσταση γίνεται από την εργατική τάξη και όχι από τους αυτοανακηρυσσόμενους αντιπροσώπους της. Η ηγεσία της τάξης είναι μέσα στην τάξη και από την τάξη. Δεν κάνει την επανάσταση για λογαριασμό της. Γιατί αν το κάνει αυτό σημαίνει ότι το βασικό χαρακτηριστικό του σοσιαλισμού, που είναι η μαζική δημοκρατία σε όλες τις μορφές, δεν μπορεί να εισαχθεί από την πλέον ακραία μορφή του αυταρχισμού που είναι το στρατιωτικό μοντέλο διοίκησης.

Ο Γκεβάρα έγινε ήρωας, δικαίως, τη στιγμή που η στρατηγική στην οποία έδωσε το όνομά του και τη ζωή του, φάνηκε ανίκανη να εκπληρώσει αυτά που ήθελε. Πιστεύω ότι η αιτία ήταν η απομάκρυνση των επαναστατών από την επαναστατική παράδοση. Οι αρχές του επαναστατικού σοσιαλισμού πρέπει να κυριαρχούν σε κάθε κίνημα που θέλει να αποκαλείται πραγματικό επαναστατικό κίνημα. Σκοπός κάθε τέτοιου κινήματος πρέπει να είναι να βρεθεί η εργατική τάξη στην εξουσία και όχι οι αυτόκλητοι αντιπρόσωποί της.

Κανένα απ' τα επιχειρήματα του γκεβαρικού αντάρτικου δεν μπορεί να υποκαταστήσει την επιδίωξη της εργατικής εξουσίας που παραμένει η καρδιά της γνήσιας σοσιαλιστικής παράδοσης.

Σοσιαλισμός Από τα Κάτω, τ.24, Σεπτέμβρης-Οκτώβρης '97