Η Γκουέρνικα του Πικάσο

Τι νομίζετε ότι είναι ο καλλιτέχνης; Ένας ηλίθιος που δεν έχει τίποτε παρά μόνο μάτια αν είναι ζωγράφος, αυτιά αν είναι μουσικός, ή μια λύρα σε κάθε φύλλο της καρδιάς του αν είναι ποιητής, ή τίποτε άλλο από μπράτσα εάν είναι πυγμάχος; Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει, είναι την ίδια στιγμή ένα πολιτικό ον, με συνεχή επίγνωση του τι συμβαίνει στον κόσμο, είτε οδυνηρή είτε πικρή ή γλυκιά, που όμως δεν παύει να τον διαμορφώνει. Πώς είναι ποτέ δυνατόν να μη τον ενδιαφέρουν οι άλλοι άνθρωποι, να ζει κλεισμένος σ' ένα γυάλινο πύργο αμέτοχος σε ό,τι αφορά την ύπαρξή τους; Όχι, η ζωγραφική δεν είναι διακόσμηση εσωτερικού χώρου. Είναι ένα μέσο για τη διεξαγωγή ενός πολέμου αμυντικού ή επιθετικού ενάντια στον εχθρό. -Πάμπλο Πικάσο

ΠΟΛΛΑ ΕΡΓΑ τέχνης έχουν υπάρξει κραυγή απέναντι στην αδικία, πολύ λίγα όμως είχαν τέτοια δύναμη που οι ένοχοι των εγκλημάτων που καταδίκαζαν δεν τόλμησαν ποτέ να σταθούν δίπλα τους. Αυτό συνέβη ακόμα και το Φλεβάρη του 2003 όταν ο τότε υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Κόλιν Πάουελ πήγε να ζητήσει την έγκριση των Ηνωμένων Εθνών για τον πόλεμο στο Ιράκ. Πίσω του υπήρχε ένα γαλάζιο πέπλο -και πίσω απ' το πέπλο ένας μουσαμάς που απεικόνιζε τον παγκοσμίου φήμης αντιπολεμικό πίνακα. Οι αξιωματούχοι του ΟΗΕ έκρυψαν την έκθεση της Γκουέρνικα του Πικάσο, ενός πορτρέτου των αεροπορικών επιδρομών των φασιστών σε μια πόλη της Χώρας των Βάσκων κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφύλιου, με τη δικαιολογία ότι αυτό θα μπέρδευε τους τηλεθεατές.

Το ρεπορτάζ για τη ζόρι τους να κρύψουνε την Γκουέρνικα αναζωπύρωσε, άθελά τους, το ενδιαφέρον για τον πίνακα. Σ' όλο τον κόσμο αντίγραφα ή παραλλαγές του έργου εμφανίστηκαν σε πλακάτ, τρικάκια και μπλούζες στις διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο του Μπους στο Ιράκ. Μετά το λουτρό αίματος των ΗΠΑ στη Φαλούτζα το 2004, ο Πέπε Εσκομπάρ της Asia Times έγραψε ότι "η Φαλούτζα είναι η νέα Γκουέρνικα", και οι δημοσιογράφοι Τζόναθαν Στιλ και Νταρ Τζαμέιλ ονόμασαν την πολιορκία "Δική μας Γκουέρνικα". Στην αγωνία του να αποδείξει πως "το Άμπου Γκράιμπ δεν είναι Γκουέρνικα", ο πολεμοχαρής δημοσιογράφος της κακιάς ώρας Κρίστοφερ Χίτσενς έφτασε στο σημείο να συγκρίνει τους Ιρακινούς αντάρτες με τους Ισπανούς φασίστες. 

Το ότι αυτό το έργο έχει τέτοια επίδραση μέχρι σήμερα μιλάει μόνο του. Εβδομήντα χρόνια μετά τη δημιουργία του παραμένει, δυστυχώς, διαχρονικό. Αλλά ενώ η τοιχογραφία απεικονίζει τα αθώα θύματα του πολέμου η ιστορία της Γκουέρνικα -και του δημιουργού της- εμπεριέχει ταυτόχρονα την πάλη για την απελευθέρωσή τους.

Γκουέρνικα -καταστροφή και δημιουργία

Το Γενάρη του 1937 ένας Ισπανός ρεπουμπλικανός ζήτησε από τον Πικάσο έναν πίνακα για τη Διεθνή Έκθεση στο Παρίσι. Θα ήταν το πρώτο του κατά παραγγελία έργο -και κάτι που δεν το πολυσυνήθιζε εκείνο τον καιρό- ένα έργο απροκάλυπτα πολιτικό. Ο ρόλος του Πικάσο ως εκπροσώπου της γενέτειράς του Ισπανίας είχε σκοπό να στρέψει την προσοχή του κόσμου στην επερχόμενη απειλή του φασισμού. Το μέλλον της χώρας κρέμονταν από μία κλωστή καθώς ο στρατηγός Φρανθίσκο Φράνκο και ο φασιστικός στρατός του απειλούσαν να συντρίψουν την Ισπανική Δημοκρατία και να αναλάβουν τα ινία. Παρ' όλα αυτά, μέχρι κάποιες βδομάδες πριν λήξει η προθεσμία για να παραδώσει το έργο, ο Πικάσο έμοιαζε να έχει ξεμείνει από έμπνευση. Αυτό άλλαξε στις 27 Απρίλη.

ΕΠΙ τρεις ώρες η πόλη της Γκερνίκα -όπως είναι γνωστή στο γηγενή Βάσκικο πληθυσμό της- βομβαρδίζονταν από δεκάδες Γερμανικά και Ιταλικά αεροπλάνα που είχαν δοθεί δανεικά στο Φράνκο. Περισσότεροι από 1.500 πολίτες σκοτώθηκαν σε μια βάρβαρη πολεμική επιχείρηση που δεν είχε προηγούμενο στα ευρωπαϊκά χρονικά. Ο σκοπός ήταν ξεκάθαρος, όπως αναμετάδωσε ο απεσταλμένος των Times του Λονδίνου Τζορτζ Στιρ:

Η Γκερνίκα δεν ήταν στρατιωτικός στόχος. Υπήρχε ένα εργοστάσιο παραγωγής πολεμικού υλικού έξω απ' την πόλη κι αυτό έμεινε ανέπαφο. Το ίδιο και τα δύο στρατόπεδα που βρισκόταν σε μια απόσταση έξω από την πόλη. Η πόλη βρισκότανε πολύ πίσω από τις γραμμές του εχθρού. Ο σκοπός του βομβαρδισμού ήταν απ' ότι φαίνεται η αποθάρρυνση του πληθυσμού των πολιτών και η καταστροφή του λίκνου της Χώρας των Βάσκων.

Οι προπαγανδιστές του Φράνκο αρνήθηκαν την ευθύνη γι' αυτή τη σφαγή, υποστηρίζοντας πως ο καιρός δεν ήταν ευνοϊκός για εναέριες επιχειρήσεις και κατηγόρησαν το λαό των Βάσκων ότι οι ίδιοι κατέστρεψαν την πόλη τους για να κερδίσουν τη διεθνή συμπάθεια. Δεν έπεισαν και πολλούς.

Έγινε αμέσως καθαρό στον Πικάσο ότι η Γκουέρνικα θα ήταν το υλικό του για την Έκθεση του Παρισιού. Το έργο που θα δούλευε τους επόμενους δύο μήνες θα ήτανε μια γιγάντια συγκλονιστική αναπαράσταση σε έντονο μαύρο και άσπρο που ήταν 11 πόδια σε ύψος σε ύψους (3,35 μέτρα -δυο φορές το ύψος του Πικάσο) και 25 πόδια σε πλάτος (7,62 μέτρα). Τόσο μεγάλο που για να το ολοκληρώσει ο Πικάσο αναγκάστηκε να προσαρμόσει τα πινέλα του σε μεγάλα παλούκια. Απουσιάζουν κάποια σύμβολα ελπίδας και αντίστασης -μια υψωμένη γροθιά, για παράδειγμα, που υπήρχε σε παλιότερες εκδοχές του έργου, αφαιρέθηκε. Αντί γι' αυτό, η σκηνή καλύπτεται εξολοκλήρου από τον τρόμο και το θάνατο. Από ευδιάκριτα άτομα που υποφέρουν μέχρι επιδέξια βαλμένες κρυφές εικόνες που ενισχύουν την εικόνα της ολοσχερούς καταστροφής. 

Στο κέντρο υπάρχει ένα άλογο -ένα γερό, αριστοκρατικό ζώο, που πιθανότατα αντιπροσωπεύει τον Ισπανικό λαό- να πισωπατά με τρόμο μπροστά σε ένα δόρυ που είναι έτοιμο να το διαπεράσει. Αλλά μέσα στην εικόνα του αλόγου υπάρχει μια άλλη εικόνα μιας νεκροκεφαλής με τη στρογγυλό ράχη και το υπογάστριο του αλόγου να σχηματίζουν το κρανίο και το λυγισμένο δεξί μπροστινό του ποδάρι σχηματίζει το σαγόνι. Το δόρυ τότε προεξέχει απ' το μάτι της νεκροκεφαλής που κάνει ένα μορφασμό ουρλιαχτού. Ο θάνατος, φαίνεται να υπονοεί, δεν σταματά τον πόνο και την οδύνη.

Στα αριστερά του αλόγου βρίσκεται μια γυναίκα που θρηνεί πάνω από το σώμα του νεκρού παιδιού της. Αυτή είναι μια από τις πιο καθολικές αναπαραστάσεις τις Γκουέρνικα στην απεικόνιση της απόλυτης τραγωδίας του πολέμου. Αλλά το σώμα της γυναίκας σχηματίζει κι αυτό νεκροκεφαλή με τη σκοτεινή στρόγγυλη περιοχή που κυκλώνεται από το κορμί της και τον ταύρο να σχηματίζει ένα μάτι, με τη φούστα της γυναίκας να σχηματίζει τη μύτη και του πεσμένου στρατιώτη το τεντωμένο χέρι από κάτω της να σχηματίζει το σαγόνι. Στην άλλη άκρη του πίνακα υπάρχει ένα πρόσωπο που καλεί απεγνωσμένα βοήθεια από ένα σπίτι που καίγεται -το ίδιο πρόσωπο φαίνεται σαν να το τρώει ζωντανό ένα τέρας. Αυτό το σπίτι δεν πρόκειται να αποτελέσει καταφύγιο από την επίθεση.

Ο ταύρος στα αριστερά είναι η πιο μυστηριώδης φιγούρα που η στάση της είναι από τη μία σαν να μιμείται του αλόγου -τα σώματά τους και τα κεφάλια τους είναι και τα δυο προς την ίδια κατεύθυνση- από την άλλη σαν να της αντιτίθεται -ενώ το άλογο πισωπατά και ουρλιάζει, ο ταύρος στέκει σχεδόν ατάραχος με μια ανεπαίσθητη όψη συναγερμού στο πρόσωπό του. Έχει υποτεθεί ότι αντιπροσωπεύει τόσο αποκλίνοντα υποκείμενα όσο ο Ισπανικός λαός από τη μία και ο Φράνκο από την άλλη. Ένας πιο πειστικός ισχυρισμός είναι ότι αυτή η φιγούρα -που στέκεται παράμερα από τη δράση, δεν επηρεάζεται άμεσα άλλα ανταποκρίνεται σ' αυτήν- αντιπροσωπεύει τον ίδιο τον Πικάσο, ειδικά υπό το φως του πλήθους των πολύ προσωπικών απεικονίσεων ταύρων σε πολλά από τα άλλα έργα του.

Η χρήση εικονικών μορφών αντί νατουραλιστικών αναπαραστάσεων ενισχύει τη δύναμη του πίνακα. Κανένα άλογο δεν θα μπορούσε ποτέ να μοιάζει τόσο παραμορφωμένο και τόσο τρομαγμένο όσο αυτό της Γκουέρνικα. Όπως γράφει ο Μαρξιστής κριτικός τέχνης Τζον Μπέρτζερ:

Ο Πικάσο δεν προσπάθησε να φανταστεί το πραγματικό γεγονός. Δεν υπάρχει καμιά πόλη, κανένα αεροπλάνο, καμιά έκρηξη, καμιά αναφορά στην ώρα της ημέρας... Πού είναι η διαμαρτυρία τότε; Είναι σ' αυτό που συνέβη στα σώματα -στα χέρια, στα πέλματα των ποδιών, στη γλώσσα του αλόγου, στα στήθια της μάνας, στα μάτια των κεφαλιών.

Οι εικόνες του Πικάσο μάς απομακρύνουν από τις λεπτομέρειες του όλεθρου της Γκερνίκα σε μια πιο γενική και καθολική οδύνη που υποβάλλεται από τον πόλεμο. Ούτε δόρυα, ούτε άλογα, ούτε ταύρους μπορεί να βρει κανείς στα πεδία μάχης του Ιράκ, αλλά αυτό δεν εμποδίζει τη συνάφεια και την αμεσότητα αυτών των εικόνων.

Μέσο διεξαγωγής πολέμου

Η Γκουέρνικα παρουσιάστηκε το καλοκαίρι του 1937 και γνώρισε ανάμικτες κριτικές. Ενώ κάποιοι αναγνώρισαν την ιδιοφυία της, δέχθηκε και επιθέσεις και από την Αριστερά και από τη Δεξιά. Από τη μία ο επίσημος Γερμανικός ταξιδιωτικός οδηγός ενθάρρυνε τους επισκέπτες της Έκθεσης του Παρισιού να αποφεύγουν το έκθεμα της "κόκκινης" Ισπανίας και περιλάμβαναν της καταγγελίες του Χίτλερ για τη μοντέρνα τέχνη. Αυτό ήταν μέρος μιας εκστρατείας της Ναζιστικής Γερμανίας, που περιελάμβανε μια "Έκθεση Εκφυλισμένης Τέχνης" στο Μόναχο, που έβαζε τα έργα τέχνης των μοντέρνων Γερμανών καλλιτεχνών δίπλα σε φιλοτεχνίες παιδιών και ψυχικά ασθενών, προκαλώντας το θεατή να διακρίνει ποια είναι ποια. Από την άλλη, υπήρχε και μια κριτική από τα αριστερά:

Ο Εντουάρ Πινιόν γιος ανθρακωρύχου και μέλος ενός κομμουνιστικού συνδικάτου έγραψε [για την Γκουέρνικα]... "Όσο για την εργατική τάξη, στην πραγματικότητα, ποτέ δεν την είδα". Άλλοι, όπως ο Πωλ Νιζάν, στενός φίλος του Ζαν-Πωλ Σάρτρ, υποστήριζαν ότι η τέχνη του Πικάσο ήταν και απομονωμένη και ξεπεσμένη, και συμπλήρωσε ότι όλες οι προσπάθειες αστικοποίησης των εργατών μέσω της τέχνης των αυθεντιών έμελλαν να αποτύχουν. 

 Παρ' όλα αυτά, η Γκουέρνικα έγινε ένα μέσο επιστράτευσης των ανθρώπων στον αντιφασιστικό αγώνα. Το Γενάρη του 1939 ο πίνακας εκτέθηκε στην Γκαλερί Γουάιτσαπελ, στην εργατική συνοικία του Ιστ Εντ (Ανατολικό Λονδίνο). Την πρώτη βδομάδα επισκέφθηκαν την έκθεση 15.000 θεατές και μαζεύτηκαν 250 λίρες. Συμπληρωματικά, η τιμή εισόδου για να δει κανείς τον πίνακα περιελάμβανε και ένα ζευγάρι μπότες για να σταλούν στο Ισπανικό μέτωπο. "Κάθε ζευγάρι μπότες που προσφέρονταν τοποθετούνταν στο πάτωμα του Γουάιτσαπελ κάτω από ένα τεράστιο καμβά και η συλλογή με τις μπότες έφτασε τα χιλιάδες ζευγάρια ως την ώρα που η Γκουέρνικα ξεκρεμάστηκε και οι μπότες συσκευάστηκαν και στάλθηκαν με πλοίο στην Ισπανία. Αργότερα οργανώθηκε μια αμερικάνικη περιοδεία με την υποστήριξη του Άλμπερτ Αϊνστάιν, του Έρνεστ Χέμινγουεϊ, του Τέοντορ Ντράιζερ, και άλλων σημαντικών Αμερικανών συγγραφέων, που μάζευαν λεφτά για τις Δημοκρατικές δυνάμεις και βοηθούσαν τους πρόσφυγες του πολέμου. Στη στάση Ουάσινγκτον της περιοδείας 100 άνθρωποι πλήρωσαν 5 δολάρια σε μια δεξίωση οικονομικής ενίσχυσης με την Έλινορ Ρούσβελντ και το Σιμόν Γκούγκενχαϊμ και 2.000 άνθρωποι πλήρωσαν 50 σεντ συνδρομή για τους Ισπανούς πρόσφυγες τις τρεις βδομάδες που κράτησε η έκθεση.

Όπως πολλά από τα έργα του Πικάσο, παρείχε ανεξάντλητη σε μια νέα γενιά καλλιτεχνών. Ο Γουίλεμ ντε Κούνινγκ το χαρακτήρισε "συγκλονιστικό". Η Λη Κράσνερ -η γυναίκα του Τζάκσον Πόλοκ και σημαντική καλλιτέχνις η ίδια της- περιέγραψε την πρώτη της εντύπωση:

Η Γκουέρνικα του Πικάσο με άφησε εμβρόντητη. Όταν την είδα για πρώτη φορά στην Γκαλερί της στοάς Dudensing, την προσπέρασα βιαστικά, κι έκανα τρεις φορές το γύρο της αίθουσας πριν επιστρέψω για την κοιτάξω προσεκτικά. Κι αργότερα συνήθιζα να πηγαίνω στο Modern κάθε μέρα για να τη βλέπω.

Αλλά η πιο σταθερή εντύπωση ήταν του ίδιου του Πόλοκ που έγινε λάτρης του έργου του Πικάσο. Οι βιογράφοι του γράφουν: 

Μερικές φορές ο Τζάκσον έρχονταν μόνος του [για να δει την Γκουέρνικα], άλλες φορές με άλλους, κατασυγκινημένος απ' τη μεγάλη, γκρίζα μονολιθικότητά της. Με ένδεκα πόδια ύψος και 20 πόδια πλάτος, δέσποζε μέσα στον ταπεινό χώρο της γκαλερί σαν πλοίο ναυαγισμένο σε μια ξέρα, και οι εικόνες του παίρνανε υπερφυσικές διαστάσεις.

Ο Πικάσο μετά την Γκουέρνικα

Η Γκουέρνικα αποδείχθηκε μια σημαντική στιγμή στην πολιτική εξέλιξη του Πικάσο. Ο Πικάσο είχε ζήσει τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε δει μάχες που κατέληξαν σε σφαγές που όμοιές της δεν είχαν υπάρξει στην ιστορία. Πολύ από τους φίλους του, ακόμα και από τους στενούς συνεργάτες του είχαν καταταχθεί στο γαλλικό στρατό. Κι όμως, ο Πικάσο δεν έφτιαξε τίποτα που να μπορεί να συγκριθεί με την Γκουέρνικα εκείνη την περίοδο -ούτε καν μια αποτυχημένη προσπάθεια να φτάσει την Γκουέρνικα. Το πιο σημαντικό έργο του κατά την περίοδο του Κυβισμού, που εκτείνονταν μέχρι τις αρχές του πολέμου όταν οι συνεργάτες του σκορπίστηκαν, ήταν κυριολεκτικά απολίτικο. Στον αντίποδα, ο πόλεμος φαίνεται ότι τον έκανε πιο εσωστρεφή, όπως γράφει ο Μπέρτζερ:

Ο Πικάσο δε νοιάζονταν για τον πόλεμο. Δεν ήταν ο δικός του πόλεμος -άλλο ένα παράδειγμα του πόσο σαθροί ήταν οι δεσμοί του με τον κόσμο που τον περιέβαλλε. Κι όμως υπέφερε επειδή είχε μείνει μόνος κι η μοναξιά του έγινε πιο δυσβάσταχτη το 1915 μετά τον τραγικό θάνατο της νεαρής ερωμένης του. 

Η απειλή μιας φασιστικής Ισπανίας, όπου η οικογένειά του συνέχισε να ζει ενώ ο ίδιος βρισκότανε στη Γαλλία, και ο επαναστατικός αγώνας για μια εναλλακτική, τον ανάγκασαν να διαλέξει πλευρά μ' έναν τρόπο που δεν το είχε κάνει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα αποτελέσματα της ανόδου του φασισμού στον Πικάσο ήταν αποφασιστικά. Όχι μόνο συμφώνησε να ζωγραφίσει την Γκουέρνικα, αλλά υποστήριξε ενεργητικά τον αγώνα ενάντια στο Φράνκο.

Έκανε δωρεά γάλα στα παιδιά της Βαρκελώνης. Υπέγραψε πλήθος δηλώσεις υποστήριξης της Δημοκρατίας και αναμίχθηκε με διάφορες οργανώσεις ανακούφισης των προσφύγων. Συμμετείχε σε προσπάθειες οικονομικής ενίσχυσης, όπως εκθέσεις και δράσεις προς όφελος των προσφύγων και ήταν ιδιαίτερα δραστήριος στην εξασφάλιση της απελευθέρωσης πολλών Ισπανών διανοούμενων από τα γαλλικά στρατόπεδα κράτησης. Ο ίδιος ο Πικάσο ομολόγησε ότι χρειάστηκε η εμπειρία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου για του δώσει να καταλάβει ότι χρειαζόταν να πάρει μια πιο αγωνιστική στάση.

Ο Πικάσο θα παρέμενε στη Γαλλία σε όλη τη διάρκεια του πολέμου και της Γερμανικής κατοχής. Αυτή ήταν μια ριψοκίνδυνη απόφαση αν αναλογιστούμε ότι και δηλωμένος εχθρός του φασισμού ήταν και εκπρόσωπος της μοντέρνας τέχνης που οι Ναζί σιχαινόταν. Τα στέκια του ήταν γνωστά στις αρχές, που τον ενοχλούσανε κάπου κάπου, αλλά ποτέ δεν τον συλλάβανε. Υπάρχει και μια ιστορία για έναν αξιωματικό της Γκεστάπο, που σε μια έρευνα στο στούντιό του, βρήκε ένα αντίγραφο της Γκουέρνικα, του το έδειξε με το δάχτυλο και τον ρώτησε, "Αυτό εσύ το έκανες;" και ο Πικάσο απάντησε, "Όχι, εσείς το κάνατε".

Βδομάδες μετά το τέλος της Ναζιστικής κατοχής, ο Πικάσο προσχώρησε ανοιχτά στο Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας. Το έκανε παρότι -ή μάλλον επειδή ακριβώς- είχε άγνοια του προδοτικού ρόλου των Ισπανών Σταλινικών στην αποστράτευση των επαναστατικών προσπαθειών των Ισπανών εργατών που αντιστέκονταν στο Φράνκο, ή για τα εγκλήματα του Στάλιν στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση. Η άμεση επαφή του με τους κομμουνιστές ήταν μέσω φίλων του που είχαν αναμιχθεί με τη Γαλλική Αντίσταση ενάντια στη Γερμανία, όπως υποστήριξε σε ένα άρθρο του με τίτλο "Γιατί έγινα κομμουνιστής".

Έγινα κομμουνιστής γιατί οι κομμουνιστές είναι οι πιο γενναίοι στη Γαλλία, στη Σοβιετική Ένωση, όπως και στη χώρα μου, την Ισπανία. Ποτέ δεν ένιωσα τόσο ολοκληρωμένος όσο όταν εντάχθηκα. Όσο καιρό θα περιμένω η Ισπανία να με δεχθεί πάλι πίσω, το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα θα είναι η πατρίδα μου. Σ' αυτό θα ξαναβρώ όλους τους φίλους μου -τους μεγάλους επιστήμονες Πολ Λανζεβέν και Φρεντερίκ Ζολιό Κιουρί, τους μεγάλους συγγραφείς Λουί Αραγκόν και Πωλ Ελυάρ και τα τόσα και τόσα ωραία πρόσωπα των ανταρτών του Παρισιού.

Η σχέση του Πικάσο με το κόμμα ήταν ακανθώδης. Η Σταλινική προσέγγιση της τέχνης κυριαρχούνταν από το σοσιαλιστικό ρεαλισμό, μια άκαμπτη θεωρία που υπαγόρευε από τα πάνω ότι οι καλλιτέχνες έπρεπε να εστιάζουν στην απεικόνιση του καθημερινού εργάτη -και του Στάλιν- μ' ένα "ρεαλιστικό" τρόπο. Οι πίνακες του σοσιαλιστικού ρεαλισμού ήταν μόνο τυπικά ρεαλιστικοί -παρουσιάζοντας μυώδεις εργάτες, γελαστούς χωρικούς, και καλοσυνάτους Σοβιετικούς ηγέτες σε αστραφτερές, υπερβολικές πόζες. Η αυτού του είδους  προσέγγιση της τέχνης βρισκόταν ακριβώς στον αντίποδα αυτής του Πικάσο, γεγονός που δεν διέφυγε από το επίσημο όργανο της Σοβιετικής Ένωσης, την Πράβντα, που αποκήρυξε το έργο του. Συχνά -όχι πάντα- προστατεύονταν από τις κριτικές λόγω του πόσο σημαντικός και διάσημος ήταν. Παρ' όλα αυτά, η αφοσίωσή του ήτανε γνήσια και με συνέπεια πρόσφερε το όνομα του στο σκοπό:

Ο Πικάσο μπήκε επικεφαλής του Κομμουνιστικού μπλοκ στην πορεία της Πρωτομαγιάς του 1949... Ο Πικάσο επίσης κατ' επανάληψη έκφρασε την υποστήριξή του στους Αμερικανούς Κομμουνιστές και έβαλε την υπογραφή του σε αιτήματα αποφυλάκισης ηγετών του Αμερικάνικου Κομμουνιστικού Κόμματος που είχαν φυλακιστεί. Ήταν προφανώς ανάμεσα στους εκατοντάδες καλλιτέχνες συγγραφείς και επιστήμονες που καταδίκασαν την επαπειλούμενη φυλάκιση των "Δέκα του Χόλιγουντ".

Εκτός αυτού, παρήγαγε πολυάριθμα έργα τέχνης για το κόμμα και τις διάφορες καμπάνιες του, με πιο αξιοσημείωτο ένα περιστέρι που έγινε διεθνές σύμβολο του κινήματος ειρήνης. Θα παρέμενε ένα αφοσιωμένο μέλος μέχρι το θάνατό του σχεδόν τριάντα χρόνια αργότερα. Ενώ δεν μπορεί κανείς να μην αναρωτηθεί για τη σιωπή του μπροστά στα εγκλήματα του Στάλιν, η αφοσίωσή του στον αγώνα ενάντια στον καπιταλισμό είναι αξιοθαύμαστη. Μετά τον πόλεμο θα μπορούσε εύκολα να κρύψει τις πολιτικές του συμπάθειες και να περιβληθεί με το θαυμασμό της παρακμάζουσας αστικής καλλιτεχνικής σκηνής. Αντίθετα, προτίμησε να τους χλευάσει και να επιμείνει στα ιδανικά για μια καλύτερη κοινωνία παρά την έλλειψη εναλλακτικής στη Σοβιετική Ένωση.

Η Γκουέρνικα, ο πιο σημαντικός πολιτικός πίνακας του Πικάσο παραμένει επίκαιρος σαν έργο τέχνης και σαν σύμβολο διαμαρτυρίας. Αν και η εξολόθρευση της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι θα σκέπαζε την καταστροφή της Γκερνίκα ο Πικάσο κράτησε τη μνήμη του εφιάλτη της Βασκικής πόλης ζωντανή. Στα μεταπολεμικά χρόνια, θα κρεμαστεί δίπλα στον Τελευταίο Δείπνο του Ντα Βίντσι στους τοίχους πολλών Ισπανικών σπιτιών σαν ένα είδος σιωπηρής περιφρόνησης απέναντι στο Φράνκο. Σήμερα, συνεχίζει να εξοργίζει και να εμπνέει τους εχθρούς του καπιταλισμού. Αυτό κάνει την Γκουέρνικα ένα "μέσο διεξαγωγής πολέμου" -για τη δικιά μας μεριά. 


Ο Σκοτ Τζόνσον είναι μέλος της ISO στην Περιοχή του Κόλπου του Σαν Φρανσίσκο