Μπολσεβίκοι και σεξουαλική απελευθέρωση

The Bolsheviks and sexual liberation

Issue: 156

Noel Halifax 

 

Το προηγούμενο τεύχος του Διεθνούς Σοσιαλισμού περιελάμβανε μια θετική κριτική του βιβλίου του Ταρίκ Αλί Διλήμματα του Λένιν. Η κριτική ότι γενικά το βιβλίο προσφέρει μια ακριβή αφήγηση των γεγονότων της Ρώσικης Επανάστασης είναι σωστή. Αλλά σε μια όψη της ο Αλί αναπαράγει τη σταλινική διαστρέβλωση και ξαναγράψιμο της ιστορίας που έχει γίνει αντικείμενο συζητήσεων, πολιτικών και ιστορικών ανακαλύψεων από τη δεκαετία του 1970. Επαναλαμβάνει τον ισχυρισμό ότι οι Μπολσεβίκοι υιοθέτησαν ομοφοβική στάση και ότι η αριστερά δεν κατάφερε να αγκαλιάσει τη ΛΟΑΤ+ απελευθέρωση παρά πολύ αργότερα στον 20ο αιώνα. Έλπιζα ότι με την κατάρρευση των Κομμουνιστικών Κομμάτων και με το μαρασμό του Σταλινισμού αυτή τη διαστρέβλωση θα την παίρναν στον τάφο τους, όμως επέζησε μέσω κάποιων φεμινιστριών και πιο πολύ δεξιών σχολιαστών. Μια τέτοια σχολιάστρια είναι η Ρωσίδα δημοσιογράφος Μάσα Γκεσέν, ιδρυτικό μέλος της καμπάνιας Ροζ Τρίγωνο. Έχει γράψει ότι οι Μπολσεβίκοι ποτέ δεν είχαν προοδευτικές ιδέες για την ομοφυλοφιλία και ότι ήταν μια πουριτανική επανάσταση που ήταν χειρότερη κι από το τσαρικό καθεστώς:

"Είχανε την ιδέα ότι οι κοινωνικοί θεσμοί της Τσαρικής Ρωσίας έπρεπε να καταστραφούν, και η οικογένεια αποκαθηλώθηκε και οι νόμοι ξηλώθηκαν, συμπεριλαμβανομένων των νόμων που ποινικοποιούσαν την ομοφυλοφιλία. Σ' ένα κομμάτι της Δυτικής βιβλιογραφίας αυτό παρερμηνεύτηκε ως νομιμοποίηση της ομοφυλοφιλίας. [Αλλά] η κοινωνία άρχισε να συντηρητικοποιείται και να παγιώνει μ' ένα τρόπο τους θεσμούς της και να περιχαρακώνεται σχεδόν αμέσως. Και προς τις αρχές της δεκαετίας του 1930 αυτή η περιχαράκωση βρίσκονταν πλέον σε πλήρη ισχύ. Έτσι το 1934, όταν η Σοβιετική Ένωση ξαναποινικοποίησε την ομοφυλοφιλία, αυτό ήταν ένα απόλυτα λογικό βήμα".

Μετά την αντεπανάσταση υπό την ηγεσία του Στάλιν, η ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης ξαναγράφτηκε. Οι φωτογραφίες με τον Τρότσκι υπέστησαν "βελτιώσεις". Ο Στάλιν περιγράφονταν ως ο λογικός και απόλυτα φυσικός κληρονόμος του Λένιν και οι διαφωνίες του Λένιν με το Στάλιν το 1917 ξεχάστηκαν. Η πεποίθηση ότι ο Λένιν οδηγούσε στο Στάλιν συχνά επαναλαμβάνεται ακόμα και σήμερα από τις κυρίαρχες αφηγήσεις της ιστορίας. Τη βρίσκεις ακόμη και σε πολλές ρεφορμιστικές και σε κάποιες φεμινιστικές και ΛΟΑΤ+ καταγραφές. Σε ότι αφορά την απελευθέρωση των ΛΟΑΤ+ δεν υπήρξε προφανώς καμιά αντεπανάσταση, αλλά μια συνέχεια, ακόμα και μια έξαρση, των ίδιων ομοφοβικών συμπεριφορών. Με λίγα λόγια, δεν υπήρξε ποτέ κόκκινο στη σημαία του ουράνιου τόξου, παρά μόνο μετά το Στόουνγουολ και της γέννησης της απελευθέρωσης των ομοφυλόφιλων και του Μετώπου Απελευθέρωσης των ομοφυλόφιλων το 1969.

Στα πιο γενικά πολιτικά ο Ταρίκ Αλί δεν επαναλαμβάνει τις σταλινικές διαστρεβλώσεις, αλλά προκειμένου για τη σεξουαλικότητα το κάνει με σκανδαλώδη τρόπο. Αφού επισημαίνει τα ομοφοβικά σχόλια που ο ηγέτης του γερμανικού SPD Άουγκουστ Μπέμπελ κάνει στο βιβλίο του για τις γυναίκες, ο Αλί συνεχίζει: "Η ομοφυλοφιλία παρέμενε τυφλό σημείο για όλες πραγματικά τις διαφορετικές τάσεις της Ευρωπαϊκής αριστεράς μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα".

Αυτό είναι απλά ένα ψέμα. Μια ολόκληρη γενιά σοσιαλιστών συγγραφέων μετά το 1968 ξόδεψε μια ζωή στο να ξαναανακαλύψει και να σκιαγραφήσει τη χαμένη ιστορία πίσω απ' αυτό το Σταλινικό ψέμα. Η Σίλα Ροουμπόθαμ έγραψε πολλά βιβλία που περιγράφουν πώς το σοσιαλιστικό κίνημα στην Αγγλία συνδέθηκε με τις ιδέες του ελεύθερου έρωτα και της σεξουαλικής απελευθέρωσης μέσω επιδραστικών σοσιαλιστών συγγραφέων όπως ο Έντουαρντ Κάρπεντερ και ο Χάβελοκ Έλλις. Ο Κάρπεντερ ζούσε ανοιχτά με τον γκέι εραστή του στα τέλη του 19ου αιώνα στη Βόρεια Αγγλία κηρύσσοντας το σοσιαλισμό και τον ελεύθερο έρωτα. Τα γραπτά του όπως για τη "γλυκιά αγάπη των συντρόφων" κέρδισαν ευρεία αναγνωσιμότητα. Κάποια απ' τα έργα του τυπώθηκαν σε πάνω από 50.000 αντίτυπα. Αυτή η παράδοση στην Αγγλία αποσιωπήθηκε από το κύμα ομοφοβίας που ακολούθησε τη δίκη του Όσκαρ Ουάιλντ, την άνοδο του κοινωνικά συντηρητικού Μεθοδισμού στο εργατικό κίνημα και το νεοσύστατο Εργατικό Κόμμα και αργότερα με την άνοδο του φασισμού και του Σταλινισμού.

Σχετικά με τα σχόλια του Μπέμπελ, που είναι άθλια, το SPD ήταν ένα πλατύ εργατικό κόμμα με πολλές διαφορετικές απόψεις στο εσωτερικό του. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι πρόκειται για τον ίδιο Μπέμπελ που πρώτος έθεσε στη Γερμανική Βουλή το αίτημα για τη νομιμοποίηση της ομοφυλοφιλίας, για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία. Το SPD έκανε καμπάνιες για τη νομιμοποίηση της ομοφυλοφιλίας από τη δεκαετία του 1890 ως τη δεκαετία του 1930. 

Οι δίκες του Όσκαρ Ουάιλντ και ο συνακόλουθος ομοφοβικός πανικός πυροδότησε νέες συζητήσεις στο εσωτερικό του SPD -που ήταν τότε με διαφορά το μεγαλύτερο και το πιο σημαντικό σοσιαλιστικό κόμμα στη Β΄ Διεθνή. Στο θεωρητικό περιοδικό του κόμματος Die Neue Zeit ο Έντουαρντ Μπερνστάιν έγραψε για τις δίκες του Ουάιλντ σκιαγραφώντας μια υλιστική εξήγηση για την ομοφυλοφιλία με βάση τις θεωρίες του Ένγκελς στην Καταγωγή της Οικογένειας, της Ατομικής Ιδιοκτησίας και του Κράτους. 

Σε τίποτα απ' όλα αυτά δεν αναφέρεται ο Αλί, παρά μόνο στα ομοφοβικά κρούσματα στο εσωτερικό του SPD. Αντί να είναι όπως ισχυρίζεται τυφλό σημείο, το ζήτημα της ομοφυλοφιλίας ήταν θέμα συζήτησης στο εσωτερικό του SPD και αργότερα της ζωηρής διαφωνίας ανάμεσα στο SPD και το Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα (KPD) από τη στιγμή της ίδρυσης του δεύτερου. Ο Αλί λέει ότι αφέθηκε στον Καρλ Χάινριχ Ούλριχς, που δεν ήταν σοσιαλιστής, ο ρόλος του μοναχικού υπερασπιστή των γκέι δικαιωμάτων στη Γερμανία. Στην πραγματικότητα ο κύριος εκφραστής των γκέι δικαιωμάτων εκείνη την περίοδο στη Γερμανία ήταν ο Μάγκνους Χίρσφελντ, μετριοπαθής σοσιαλιστής και μέλος του SPD, που ηγήθηκε του κινήματος και υπερασπίστηκε ακούραστα τα θεσμικά δικαιώματα των γκέι μέχρι την άνοδο των Ναζί στην εξουσία. Όπως έχω γράψει με περισσότερη λεπτομέρεια σε άρθρο μου στη Socialist Review, στη Γερμανία και το SPD και το KPD έκαναν τη δεκαετία του 1920 καμπάνιες για τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων. Μετά τη Γερμανική Επανάσταση του 1919, η Γερμανία γνώρισε την άνοδο ενός μαζικού ΛΟΑΤ+ κινήματος που μετριόταν σε εκατοντάδες χιλιάδες και μια ζωηρή πολιτική συζήτηση μεταξύ των σοσιαλιστών για τα ζητήματα που ανοίγανε. Το βιβλίο της Λόρι Μαρχέφερ Φύλο και Δημοκρατία της Βαϊμάρης δίνει μια εμπεριστατωμένη εικόνα του βάθους αυτού του κινήματος -κάθε άλλο, λοιπόν, παρά για τυφλό σημείο πρόκειται.

Ο Αλί υποστηρίζει ότι και για τους Μπολσεβίκους το ζήτημα των ΛΟΑΤ+ ήταν τυφλό σημείο. Η σταλινική αντεπανάσταση στα θέματα φύλου σαν φυσική συνέχεια της ιστορίας από τον υποτιθέμενο πουριτανισμό του Λένιν στην επιβολή από το Στάλιν των σκληρών ομοφοβικών και αντιδραστικών σεξιστικών νόμων του 1934. Ο απολογισμός του Αλί περιλαμβάνει την προσωπική ιστορία του Μπολσεβίκου Τσιτσέριν που φαίνεται ότι θεωρούσε την ομοφυλοφιλία του ως ασθένεια. Ύστερα πάει κατευθείαν στους αισχρούς ομοφοβικούς νόμους των σταλινικών της δεκαετίας του 1930, λες και αυτά τα δύο αποτελούν κομμάτια ενός συνεχούς.

Οι Μπολσεβίκους αντιμετώπισαν μεγάλες δυσκολίες να φτιάξουν μια σοσιαλιστική κοινωνία στην οικονομικά και πολιτισμικά καθυστερημένη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένης της αλλαγής του τρόπου ζωής και της απόπειρας παραμερισμού της οικογένειας. Όπως ανακάλυψε η γενιά του 1968, ο ελεύθερος έρωτας μπορεί να είναι μια ακόμα μορφή καταπίεσης των γυναικών. Ο Αλί πηδάει από την ανησυχία του Λένιν για τα άγρια όργια των νεαρών κομμουνιστών της δεκαετίας του 1920 στη γενική παρατήρηση: "Η επίμονη ομοφοβική στάση της ρώσικης κουλτούρας... εξακολουθεί μέχρι σήμερα". Αλλά αυτό διαγράφει μια ολόκληρη περίοδο πολιτικής δράσης για την προώθηση της σεξουαλικής και ομοφυλόφιλης απελευθέρωσης από τη νέα κυβέρνηση της Ρωσίας. Η Κάθι Πόρτερ έχει δείξει πώς μετά την επανάσταση του 1905 γεννήθηκε μια νέα γκέι σκηνή στη Ρωσία, κι εκτός αυτού ότι οι Μπολεσεβίκοι ήρθαν σε επαφή και ήταν οι μεγαλύτεροι υποστηριχτές του Παγκόσμιου Συνασπισμού για τη Σεξουαλική Μεταρρύθμιση, συμμετέχοντας στο μεγάλο συνέδριό του το 1921 στο Βερολίνο. Η θέση των Μπολσεβίκων για την ομοφυλοφιλία, όπως διατυπώθηκε από τον απεσταλμένο τους Γκριγκόρι Μπάκις το 1923 ήταν:

Η παρούσα σεξουαλική νομοθεσία στη Σοβιετική Ένωση είναι έργο της Οκτωβριανής Επανάστασης. Αυτή η επανάσταση είναι σημαντική όχι μόνο σαν ένα πολιτικό φαινόμενο που εξασφαλίζει τον πολιτικό ρόλο της εργατικής τάξης. Αλλά επίσης οι επαναστάσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη χάρη σ' αυτήν απλώνονται σε όλα τα πεδία της ζωής... [Η Σοβιετική νομοθεσία] διακηρύσσει την απόλυτη μη-επέμβαση του κράτους και της κοινωνίας στα σεξουαλικά ζητήματα, εφόσον κανένας δεν πλήττεται και κανενός τα συμφέροντα δεν καταπατώνται -σχετικά με το σοδομισμό, την ομοφυλοφιλία και διάφορες άλλες μορφές σεξουαλικής ικανοποίησης που καταχωρίζονται στην Ευρωπαϊκή νομοθεσία ως ηθικά παραπτώματα -η Σοβιετική νομοθεσία τις αντιμετωπίζει ακριβώς με τον ίδιο τρόπο όπως και τις λεγόμενες 'φυσιολογικές' σεξουαλικές σχέσεις. 

Κοντολογίς, ο Αλί έσβησε ένα ολόκληρο κεφάλαιο της ιστορίας, επαναλαμβάνοντας τις παλιές Σταλινικές διαστρεβλώσεις. Μια πιο ασφαλής εκτίμηση μπορεί να βρεθεί στο βιβλίο του Ντέιβ Σέρι Ρωσία 1917: Εργατική Επανάσταση και το Πανηγύρι των Καταπιεσμένων. Ο Σέρι σημειώνει ότι ένας από τους βασικούς ψυχιάτρους της πρώιμης Σοβιετικής Ένωσης, ο Λεβ Ροζενστάιν,  επηρεασμένος από το Χίρλσφελντ και το Γερμανό σοσιαλιστή Βίλχελμ Ράιχ υποστήριζε την παροχή συμβουλευτικής και μαθημάτων και προγραμμάτων σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που "να βοηθούν τους ασθενείς να αποδεχθούν την ερωτική επιθυμία για το ίδιο φύλο" και "οι γυναίκες στη Σοβιετική Ρωσία να μπορούν νόμιμα να πάρουν ανδρικά ονόματα και να ζήσουν σαν άνδρες".

Υπάρχουν πολλά καλά σημεία στο βιβλίο του Αλί αλλά η άγνοιά του για τον πλούτο της γνώσης που περιγράφει τη συνύφανση σεξουαλικής πολιτικής και σοσιαλιστικού κινήματος είναι σοκαριστική. Υπάρχει ένα ρεύμα σε κάποια κομμάτια του ΛΟΑΤ+ και φεμινιστικού κινήματος που έχει στην ατζέντα του την εξάλειψη του κόκκινου από τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Υποστηρίζουν ότι οι σοσιαλιστές ήταν τόσο κακοί όσο όλοι οι υπόλοιποι στο παρελθόν και ότι η αριστερά ψάχνει απλά ένα τρόπο να εκμεταλλευτεί το ζήτημα της ΛΟΑΤ+ απελευθέρωσης. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι ο Αλί είναι κομμάτι αυτής εδώ της ιστορίας, αλλά το βιβλίο του χρησιμοποιεί ακριβώς το ίδιο αφήγημα.

Ο Νόελ Χάλιφαξ είναι μέλος του SWP στον πυρήνα του Χάκνεϊ και ακτιβιστής του ΛΟΑΤ+ κινήματος από τα μέσα της δεκαετίας του 1970.