Τόνι Κλιφ - Μια πολύτιμη κληρονομιά στη θεωρία και πράξη του Μαρξισμού

Άλεξ Καλλίνικος, εργατική αλληλεγγύη, Νο1275, 24 Μάη 2017

Στις 20 Μαΐου του 1917 πριν από εκατό χρόνια γεννήθηκε ο Τόνι Κλιφ, ένας Εβραίος της Παλαιστίνης που ήρθε στη Βρετανία το 1946. Αυτό συνέβη δύο χρόνια πριν από τη διακήρυξη του Κράτους του Ισραήλ, στου οποίου τη δημιουργία ο ίδιος σαν αντισιωνιστής και διεθνιστής αντιτάχθηκε. Στη Βρετανία ίδρυσε και ηγήθηκε μιας μαρξιστικής οργάνωσης η οποία έγινε τελικά το SWP, το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα.

Σαν μέλος της κεντρικής επιτροπής του SWP, δούλεψα μαζί με τον Κλιφ για πάνω από είκοσι χρόνια. Είχε μια μοναδική προσωπικότητα, ένα μοναδικό συνδυασμό νόησης, αφοσίωσης, γοητείας, χιούμορ και μιας αγνής δύναμης χαρακτήρα. Αλλά γιατί κάποιος που δεν τον γνώρισε να ενδιαφερθεί για τον Κλιφ σήμερα, σχεδόν είκοσι χρόνια μετά το θάνατό του τον Απρίλη του 2000;

Η απάντηση σε αυτήν την ερώτηση έχει να κάνει εν μέρει με την θεωρητική του προσφορά. Στα τέλη της δεκαετίας του ’40 ο Κλιφ ανέπτυξε μια ανάλυση για τον χαρακτήρα της Σοβιετικής Ένωσης που ήταν έξω από την πεπατημένη. Υποστήριξε ότι η σταλινική Ρωσία όχι μόνο δεν ήταν σοσιαλιστική ή (όπως ο Λέον Τρότσκι ισχυρίστηκε) ένα «εκφυλισμένο εργατικό κράτος», αλλά ένα διαφορετικό είδος καπιταλισμού, ένας γραφειοκρατικός κρατικός καπιταλισμός. Ότι η κυρίαρχη ολιγαρχία εκμεταλλευόταν την εργατική τάξη, όπως οι ιδιώτες καπιταλιστές εκμεταλλεύονταν την εργατική τάξη στη Βρετανία ή στις ΗΠΑ. Ο στρατιωτικός ανταγωνισμός με τη Δύση υπέτασσε την ΕΣΣΔ στη λογική της καπιταλιστικής συσσώρευσης που ο Μαρξ είχε αποκαλύψει στο Κεφάλαιο.

Αλλά ο Κλιφ δεν προσέφερε μόνο θεωρία. Μπορείτε να τον συγκρίνετε με έναν άλλο έξοχο Εβραίο Μαρξιστή διανοούμενο που γεννήθηκε το 1917 και έκανε σπίτι του τη Βρετανία. Ο Έρικ Χόμπσμποουμ ήταν ένας σπουδαίος ιστορικός, αλλά πολιτικά ήταν ένας απολογητής του «ορθόδοξου Κομμουνισμού», βοήθησε να ανοίξει η πόρτα για το Νέο Εργατικό Κόμμα (του Μπλερ) και αποδέχτηκε η Βασίλισσα να τον χρίσει Συνοδό επί των Τιμών.

Ο Κλιφ αντίθετα ανανέωσε την επαναστατική μαρξιστική παράδοση και πολιτικά. Αν ο σταλινικός δεσποτισμός ήταν κρατικοκαπιταλιστικός, τότε η σύλληψη του Μαρξ για την αυτό-χειραφέτηση της εργατικής εξακολουθούσε να είναι μια ζωντανή πραγματικότητα. 

Ο Κλιφ πρόβαλε το σύνθημα «Ούτε Ουάσιγκτον ούτε Μόσχα αλλά Διεθνιστικός Σοσιαλισμός» - με άλλα λόγια ότι ο Ψυχρός Πόλεμος είναι μια μάχη ανάμεσα σε ανταγωνιστικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, όχι ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό. Έτσι, όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε το 1991, το SWP και οι αδελφές του οργανώσεις σε άλλες χώρες μπόρεσαν να ανθίσουν και να μεγαλώσουν. 

Πάνω από όλα όμως ο Κλιφ ήταν αφοσιωμένος στην ιδέα του να μετατρέψει τη μαρξιστική θεωρία σε επαναστατική πολιτική οργάνωση. Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’70 έγραψε μια τετράτομη βιογραφία του Λένιν, μια εργαλειοθήκη επαναστατικής στρατηγικής και τακτικής. Ήταν η δεκαετία που οι ταξικοί αγώνες έφταναν στο ψηλότερο σημείο τους στην μεταπολεμική Ευρώπη και Βόρειο Αμερική.

Στη Βρετανία το παντοδύναμο συνδικαλιστικό κίνημα βάσης που αναπτυσσόταν στη βιομηχανία από την δεκαετία του ’30 συγκρούστηκε και τσάκισε την δεξιά κυβέρνηση του Τεντ Χιθ το διάστημα 1970-74. Εκείνα τα χρόνια, όλη η ενέργεια του Κλιφ πήγαινε στο να σφυρηλατήσει τους ριζοσπαστικοποιημένους φοιτητές και εργάτες σε μια βάση για ένα μαζικό επαναστατικό κόμμα που θα μπορούσε να καθορίσει τις μάχες που έρχονταν. 

Αλλά δυστυχώς μετά την πτώση του Χιθ αυτό που είδαμε δεν ήταν μια κλιμάκωση της μαχητικότητας των εργατών, αλλά μια κυβέρνηση Εργατικών που λειτουργούσε σαν χλωροφόρμιο. Οι οργανώσεις βάσεις στους εργατικούς χώρους άρχισαν όλο και περισσότερο να γραφειοκρατικοποιούνται και να ενσωματώνονται στην επίσημη συνδικαλιστική ιεραρχία και τα γρανάζια των εταιριών. Αυτό σήμανε ότι η Μάργκαρετ Θάτσερ συγκρούστηκε με ένα πολύ πιο αδύναμο εργατικό κίνημα όταν εξαπέλυσε την επίθεσή της μετά τη νίκη της στις εκλογές του 1979.

Ο Κλιφ ήταν από τους πρώτους που εντόπισαν αυτές τις τάσεις. Αυτό επέτρεψε στο SWP να προετοιμαστεί και να επιζήσει την επώδυνη περίοδο του θατσερισμού. Φυσικά αυτό δεν έκανε την κλιμακωτή σύγκρουση ανάμεσα στην κυβέρνηση της Θάτσερ και το Πανεθνικό Συνδικάτο Ανθρακωρύχων, λιγότερο οδυνηρή ή ευκολότερη. 

Ο Κλιφ πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του κάτω από τις κυβερνήσεις των τόρυδων και του, μαθητευόμενου της Θάτσερ, Τόνι Μπλερ. Αντιμετώπιζε με ενθουσιασμό κάθε πολιτική ευκαιρία που μπορούσε να προσφέρει μια δύσκολη συγκυρία και στη Βρετανία και στο εξωτερικό. Και δούλεψε ακούραστα να μεταδώσει την κληρονομιά του επαναστατικού Μαρξισμού στις επόμενες γενιές. 

Αυτό που διδάχτηκα από εκείνον, πάνω απ’ όλα, ήταν η επαναστατική του επιμονή. Του είχα πει το 1990: «Ευτυχώς τα 80s τελείωσαν». Ο Κλιφ με κοίταξε και είπε: «Να σε έβλεπα στα 50s». Σε χρόνια και καταστάσεις πολύ πιο σκληρές από τα χρόνια της ήττας από τη Θάτσερ, στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου, ο Κλιφ είχε πετύχει να χτίσει μια μικρή μαρξιστική ομάδα που μπόρεσε να μεγαλώσει όταν νέα κινήματα αναπτύχθηκαν. 

Από όποια σκοπιά και να το κοιτάξεις κανείς, η πολιτική κατάσταση σήμερα είναι πολύ διαφορετική από εκείνες τις καταστάσεις που αντιμετώπισε ο Κλιφ όσο ζούσε. Αλλά μπορούμε ακόμα να μαθαίνουμε από την θεωρητική του προσφορά και τα παραδείγματα των πράξεών του.