ΣΕΚΕ - Οι επαναστατικές ρίζες της Αριστεράς

Νεκτάριος Δαργάκης, εργατική αλληλεγγύη, Νο 1155, 07/01/2015

Υπάρχουν πολλά βιβλία για τις ιδέες, τη δράση και την παράδοση της αριστεράς, αλλά η πλειοψηφία τους αγνοεί ή υποτιμά την περίοδο από την ίδρυση του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας μέχρι το 1930.

Αντίθετα, το βιβλίο του Λέανδρου Μπόλαρη θυμίζει ότι τα πρώτα χρόνια του ΣΕΚΕ αποτελούν τις επαναστατικές ρίζες της Αριστεράς στην Ελλάδα, όπως είναι και ο τίτλος του.

Το βιβλίο καλύπτει όλο το ιστορικό του κόμματος από την ίδρυση του μέχρι και την ήττα της εργατικής εξέγερσης του Μάη του ’36 στη Θεσσαλονίκη. Η πετυχημένη σοσιαλιστική επανάσταση στην Ρωσία το 1917 λειτούργησε σαν φάρος για τα εργατικά κινήματα σε όλο τον κόσμο, και ειδικά στην Ευρώπη. Η πάλη ενάντια σε κάθε άρχουσα τάξη εντάθηκε, ενώ στο προσκήνιο ήρθε η δημιουργία νέων επαναστατικών κομμάτων και οργανώσεων.

Η Ελλάδα δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Στις αρχές του Νοέμβρη του 1918 ιδρύθηκε το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας στον Πειραιά. Ο Αβράαμ Μπεναρόγια, ηγετικό στέλεχος της Φεντερασιόν (της Σοσιαλιστικής Εργατικής Ομοσπονδίας της Θεσσαλονίκης) έγραφε για το ιδρυτικό συνέδριο: «Το Συνέδριον συνήλθεν εις τα παρά την Τρούμπαν του Πειραιώς γραφεία του Συνδέσμου Μηχανικών ατμόπλοιων… Εδώ ήσαν όλοι οι εκπρόσωποι των σοσιαλιστικών ζυμώσεων παλαιότερων ετών, πλην του Πλ. Δρακούλη, οι ζωηρότεροι και συνειδητότεροι εκπρόσωποι του ελληνικού προλεταριάτου καπνεργάται, ηλεκτροτεχνίται, σιγαροποιοί, ναυτικοί, οι εκπρόσωποι των νέων ιδεολόγων διανοούμενων, φοιτηταί επαναστάται, δοκιμασθέντες ήδη στον αγώνα υπέρ των ιδεών των».

Τον Οκτώβρη είχε προηγηθεί η ίδρυση της ΓΣΕΕ με τη συμμετοχή 252 σωματείων και άλλων εργατικών ενώσεων. Στην συνομοσπονδία δεν συμμετείχαν μόνο σοσιαλιστές, αλλά η αριστερή πτέρυγα του συνεδρίου κατόρθωσε να περάσει στην ιδρυτική διακήρυξη ότι η ΓΣEΕ θα στηρίζεται «επί της αρχής της πάλης των τάξεων» και θα βρίσκεται «πέραν πάσης αστικής πολιτικής επιρροής», καθώς και να γιορτάζεται η Εργατική Πρωτομαγιά.

“Δια την ανατροπήν του καπιταλισμού”

Πολλοί από τους συνδικαλιστές της αριστερής πτέρυγας έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο και στην ίδρυση του ΣΕΚΕ που από την πρώτη στιγμή διακήρυττε ανοιχτά και περήφανα ότι παλεύει «δια την ανατροπή του καπιταλισμού και το θρίαμβον του διεθνούς σοσιαλισμού», ενώ μέχρι να φτάσει αυτή η στιγμή το κόμμα «δεν δύναται ποτέ να συμμετάσχη ή να ενισχύση οποιαδήποτε κυβέρνηση της αστικής τάξεως».

Το ΣΕΚΕ γρήγορα θα χρειαζόταν να εφαρμόσει στην πράξη την επαναστατική διεθνιστική του πολιτική. Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο που συνεχιζόταν επισκίαζε τα πάντα. Η κυβέρνηση Βενιζέλου πρόβαλλε τις «εθνικές διεκδικήσεις» της Μεγάλης Ιδέας και έστελνε δύο μεραρχίες στρατού για να βοηθήσει στην καταστολή της Ρώσικης Επανάστασης το 1919. Το ΣΕΚΕ όμως σε καμιά περίπτωση δεν υπέστειλε την ταξική σημαία για χάρη των «εθνικών συμφερόντων». 

Οι πρώτοι μήνες του 1919 ήταν γεμάτοι από απεργιακές κινητοποιήσεις. Μεγάλη απεργία στο Βόλο, εορτασμός της Πρωτομαγιάς σε 12 πόλεις, απεργία των τραπεζοϋπάλληλων και η Γενική Πολιτική Απεργία τον Ιούλη. Στις αρχές του ’20, απεργούν για τρεις μήνες οι μηχανουργοί του Πειραιά και οι καπνεργάτες της Ανατολικής Μακεδονίας, δύο σημαντικοί εργατικοί κλάδοι της εποχής. Τα μέλη του κόμματος παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στις περισσότερες απεργίες. Η κυβέρνηση για να αντιμετωπίσει την εργατική αντίσταση χρησιμοποιεί ως ποινή την αποστολή των απεργών στο μέτωπο της Μικράς Ασίας.

 

Στο μέτωπο

Το 1921 το απεργιακό κύμα κορυφώνεται. Το Φλεβάρη απεργούν οι ναυτεργάτες οι οποίοι επιστρατεύονται και ακολουθεί η μεγάλη απεργία των σιδηροδρομικών που λήγει με τον ίδιο τρόπο. Η χρονιά κλείνει με την μεγάλη απεργία της Ομοσπονδίας Ηλεκτροκίνησης. Η επιλογή της κυβέρνησης να στέλνει τους απεργούς στο μέτωπο τής γυρνάει μπούμερανγκ.

Αρχίζουν να ξεπετάγονται πυρήνες επαναστατών που αντιδρούν στην ιμπεριαλιστική εξόρμηση του Βενιζέλου. Κυκλοφορούν προκηρύξεις και χειρόγραφες εφημερίδες, ενώ ο Εργατικός Αγώνας (εφημερίδα του ΣΕΚΕ μαζί με το Ριζοσπάστη) δημοσιεύει κείμενα των στρατιωτών. Κεντρική φιγούρα των επαναστατών στρατιωτών ήταν ο Παντελής Πουλιόπουλος. 

Το ΣΕΚΕ έχει εν τω μεταξύ προσθέσει στον τίτλο του το «Κ», δηλαδή Κομμουνιστικό, έχει ενταχθεί στην Τρίτη Διεθνή και βάζει την αντιπολεμική δουλειά ως κορωνίδα στο πρόγραμμα του. Πολύ ενδιαφέρον είναι το κομμάτι του βιβλίου που δίνει την εξήγηση για το πώς κατέρρευσε ο ελληνικός στρατός στην Μικρά Ασία το 1922.

Η άρχουσα τάξη μετά από αυτή την εξέλιξη τα έδωσε όλα για να ξαναστήσει τον στρατό και το κράτος της. Προϋπόθεση ήταν η συντριβή του εργατικού κινήματος. Κομβικό σημείο ήταν η ήττα της μεγάλης Γενικής Απεργίας του Αυγούστου του 1923 στο Πασαλιμάνι που κατέληξε σε κυριολεκτική σφαγή των απεργών, 11 νεκροί και δεκάδες τραυματίες. 

Το εργατικό κίνημα μπήκε σε φάση υποχώρησης. Όμως, το ΣΕΚΕ συνέχιζε να δίνει μάχες. Με πρωτοβουλία των επαναστατών στρατιωτών δημιουργούνται οι Ενώσεις Παλαιών Πολεμιστών και η Ομοσπονδία τους. Πρόεδρος της εκλέγεται το 1924 ο Πουλιόπουλος. 

Το Νοέμβρη του 1924 αυτή η γενιά, των Παλαιών Πολεμιστών, αναλαμβάνει τα ηνία στο κόμμα. Στο Τρίτο Έκτακτο Συνέδριο υιοθετείται επίσημα ο τίτλος Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και γραμματέας εκλέγεται ο Πουλιόπουλος. 

Η νέα ηγεσία δεν είχε πολύ χρόνο να εργαστεί αφού οι διώξεις της δικτατορίας Πάγκαλου και οι διεθνείς εξελίξεις στο κομμουνιστικό κίνημα με την αρχή της ανόδου του σταλινισμού, της δημιούργησαν τεράστιες δυσκολίες. Όσο η ηγετική ομάδα του Πουλιόπουλου βρισκόταν σε εξορία, η δεξιά πτέρυγα του κόμματος με άρθρα στον Ριζοσπάστη επιχειρεί να αλλάξει την γραμμή βάζοντας ένα ενδιάμεσο στάδιο, της «αριστερής» και «πραγματικής» δημοκρατίας πριν την επανάσταση. 

Μετά την απελευθέρωση του Πουλιόπουλου η αριστερή πτέρυγα παίρνει την πλειοψηφία, αλλά στο Τρίτο Τακτικό Συνέδριο τον Μάρτη του 1927 χάνει τη μάχη. Τον Σεπτέμβρη διαγράφεται ο Πουλιόπουλος και η εσωκομματική σύγκρουση κρατάει μέχρι τον Γενάρη του 1928 όταν και γίνονται νέες διαγραφές. Οι εξελίξεις στην Σοβιετική Ένωση είναι καθοριστικές και για το κόμμα στην Ελλάδα αφού η Αριστερή Αντιπολίτευση του Τρότσκι ηττάται και εκεί. 

Τα επόμενα χρόνια και μέχρι το 1932 το κόμμα παραμένει καθηλωμένο, ενώ πλέον έχει δοθεί η ηγεσία στον Νίκο Ζαχαριάδη κάτω από τις εντολές της Μόσχας. Παρόλο που μετά το ’32 το εργατικό κίνημα αρχίζει να κάνει την επανεμφάνιση του και το ’36 φτάνει στην κορύφωση του, το ΚΚΕ μεγαλώνει έχοντας όμως πάψει να είναι επαναστατικό κόμμα. 

Η απόφαση της 6ης Ολομέλειας του 1934 είναι «μια τομή, που όντως κόβει κάθε δεσμό με το επαναστατικό παρελθόν και ιδρύει ‘’κυριολεκτικά ένα νέο ΚΚΕ’’». Αλλάζει ο επαναστατικός στρατηγικός προσανατολισμός του κόμματος και επίσημα μπαίνει σαν στάδιο η ολοκλήρωση του «αστικοδημοκρατικού μετασχηματισμού». 

Η ήττα της εξέγερσης του Μάη του ’36 στη Θεσσαλονίκη, καθώς και η στήριξη της κυβέρνησης των Φιλελεύθερων μετά τις εκλογές του Γενάρη του ’36 ήταν οι δύο πρώτες τρομακτικές συνέπειες της νέας γραμμής. 

Το βιβλίο με όλα αυτά τα στοιχεία επιβεβαιώνει την απόλυτη ανάγκη της ύπαρξης επαναστατικού κόμματος που θα πατάει στις βάσεις που έθεσε η δημιουργία του ΣΕΚΕ.