Οι Μπολσεβίκοι και η Προσωρινή Κυβέρνηση

Λέανδρος Μπόλαρης, εργατική αλληλεγγύη, 22/03/2017, No 1266

Το Φλεβάρη του 1917 οι εργάτριες της Πετρούπολης πυροδότησαν την επανάσταση που ανέτρεψε τον Τσάρο και το απολυταρχικό καθεστώς του. Η εργατική τάξη είχε δώσει τη μάχη, κέρδισε στο πλευρό της τους φαντάρους (αγρότες στη μεγάλη πλειοψηφία) και συγκρότησε τα δικά της όργανα αγώνα και εξουσίας, τα σοβιέτ. Όμως, το παράδοξο ήταν ότι δεν ήταν οι εργάτες εκείνοι που πήραν την εξουσία, αλλά οι αστοί. 

Για την ακρίβεια, η εξουσία έπεσε στα χέρια των αστών χωρίς να το περιμένουν και χωρίς να το θέλουν. Η Προσωρινή Επιτροπή της Δούμας -του ψευτοκοινοβουλίου που ανεχόταν ο Τσάρος- ανακηρύχτηκε σε Προσωρινή Κυβέρνηση. Την 1 Μάρτη του 1917, το σοβιέτ της Πετρούπολης ψήφισε με μεγάλη πλειοψηφία την αναγνώριση αυτής της κυβέρνησης ως της νόμιμης εξουσίας. 

Στην πραγματικότητα, οι εξουσίες ήταν δυο, της Προσωρινής Κυβέρνησης και των σοβιέτ. Η πρώτη στεκόταν όρθια επειδή την στήριζε η δεύτερη. Όμως, αυτή η συμβίωση, η κατάσταση «δυαδικής εξουσίας» όπως την είχε ονομάσει ο Λένιν, δεν μπορούσε να συνεχιστεί για πολύ. Όλα τα καυτά ζητήματα που είχαν οδηγήσει στο ξέσπασμα της επανάστασης απαιτούσαν μια καθαρή απάντηση.

Πολιτικά, η πλειοψηφία των αντιπροσώπων στο Σοβιέτ της Πετρούπολης ανήκε σε εκείνα τα κόμματα της Αριστεράς που υποστήριζαν ότι η επανάσταση δεν μπορεί να ανατρέψει τον ίδιο τον καπιταλισμό. Με διαφορετικές διατυπώσεις αυτό υποστήριζαν όλες οι πτέρυγες των μενσεβίκων και οι εσέροι. Σε λίγες βδομάδες αυτή η θέση βρήκε τη λογική της κατάληξη με την είσοδο των υπουργών τους στην κυβέρνηση. 

Το κόμμα των μπολσεβίκων είχε βρεθεί από την αρχή στην «άκρα αριστερά» της επανάστασης. Εργάτες στελέχη του κόμματος απ’ τις συνοικίες του Βίμποργκ και του Νέβα είχαν μπει μπροστά για να απλωθεί η γενική απεργία, να ξαναβγούν οι διαδηλωτές στους δρόμους μετά τις πρώτες συγκρούσεις, να συνδεθούν με τους φαντάρους. Κι όπως γράφει ένας χρονικογράφος της επανάστασης: «όταν οι υπόλοιποι πήγαιναν στο Παλάτι της Ταυρίδας για να πάρουν μέρος στις διαπραγματεύσεις με την Προσωρινή Κυβέρνηση οι μπολσεβίκοι γύρισαν στα εργοστάσια». 

Όμως, το ίδιο το μπολσεβίκικο κόμμα ήταν  μπερδεμένο για τη συνέχεια. Η ηγεσία που βρισκόταν στην Πετρούπολη ήταν διχασμένη για την στάση που έπρεπε να κρατήσει απέναντι στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Όταν το θέμα τέθηκε σε ψηφοφορία στην ολομέλεια  του Σοβιέτ της Πετρούπολης στις 2 Μάρτη, μόνο οι έντεκα από τους σαράντα παρόντες μπολσεβίκους αντιπροσώπους ψήφισαν κατά. 

Την επόμενη μέρα συνεδρίασε η Επιτροπή Πετρούπολης του μπολσεβίκικου κόμματος. Η απόφασή της ανέφερε ότι «Δεν θα ταχθεί ενάντια στην Προσωρινή Κυβέρνηση όσο και εφόσον οι δραστηριότητές της ανταποκρίνονται στα συμφέροντα του προλεταριάτου και των πλατιών δημοκρατικών λαϊκών μαζών». Αυτή ήταν ακριβώς η περίτεχνη διατύπωση που είχαν επιλέξει οι ηγεσίες των εσέρων και των μενσεβίκων στο σοβιέτ για να στηρίξουν την Προσωρινή Κυβέρνηση.  

Μόνο τρία μέλη της Επιτροπής Πόλης καταψήφισαν αυτή την «ντροπαλή» απόφαση στήριξης της Προσωρινής Κυβέρνησης. Κι οι τρεις προέρχονταν από την κομματική επιτροπή της περιφέρειας του Βίμποργκ, της περιφέρειας που ήταν συγκεντρωμένα πολλά, μεγάλα και σύγχρονα εργοστάσια κι ήταν προπύργιο των μπολσεβίκων ήδη πριν το ξέσπασμα της επανάστασης. 

Το σκεπτικό της πλειοψηφίας της ηγεσίας των μπολσεβίκων είχε σαν αφετηρία τις παραδοσιακές προγραμματικές επεξεργασίες του κόμματος. Η επανάσταση θα είναι «αστικοδημοκρατική» δηλαδή θα δώσει δημοκρατία, οχτάωρο στους εργάτες και γη στους αγρότες. Αυτά τα καθήκοντα θα τα έφερνε σε πέρας μια «επαναστατική προσωρινή κυβέρνηση» στηριγμένη στους εργάτες και τους αγρότες, δηλαδή στα κόμματά τους.  

Το οχτάωρο

Όμως, αυτή η επιμονή οδηγούσε τμήματα της ηγεσίας των μπολσεβίκων στον ίδιο δρόμο που είχαν πάρει οι μενσεβίκοι και οι εσέροι. Αυτό έγινε ξεκάθαρο όταν άρχισαν να τίθενται τα ζητήματα που έβαζε ο ίδιος ο κόσμος που έκανε την επανάσταση. 

Για παράδειγμα, ένα μεγάλο απεργιακό κύμα στην Πετρούπολη διεκδικούσε την άμεση εφαρμογή του 8ωρου. Η ηγεσία του σοβιέτ ζήτησε την επιστροφή στην δουλειά από τις 5 Μάρτη: το ζήτημα θα λυνόταν κι αυτό «εν καιρώ» με διαπραγματεύσεις. Η Επιτροπή των μπολσεβίκων στο Βίμποργκ δήλωσε ότι θα αγνοήσει την απόφαση, και θα συμβάλλει στη συνέχιση της απεργίας. Όμως, η Επιτροπή Πόλης ζήτησε να αποσύρουν τις προκηρύξεις με αυτό το κάλεσμα. 

Στις 12 Μάρτη η Πράβδα, η καθημερινή εφημερίδα των μπολσεβίκων, απέκτησε μια νέα διεύθυνση. Την ανέλαβαν παλιά στελέχη του κόμματος που μόλις είχαν γυρίσει από την εξορία στη Σιβηρία. Ήταν ο Κάμενεφ, ο Μουράνοφ και ο Στάλιν. Μεμιάς, η νέα διεύθυνση έστρεψε την εφημερίδα προς τα δεξιά, προς το «συμφιλιωτισμό» με την πλειοψηφία των σοβιέτ και την ίδια την Προσωρινή Κυβέρνηση. Δήλωσε ότι οι μπολσεβίκοι θα «στηρίξουν την Προσωρινή Κυβέρνηση όσο αυτή παλεύει ενάντια στην αντεπανάσταση». 

Ο πόλεμος

Η στάση απέναντι στον πόλεμο ήταν το πιο κρίσιμο τεστ. Το φύλλο της 15 Μάρτη διακήρυττε ότι από τη στιγμή που ανατράπηκε ο τσαρισμός οι φαντάροι και οι αξιωματικοί δεν θα επέτρεπαν στο γερμανικό μιλιταρισμό να τσακίσει τη νέα, επαναστατική Ρωσία. Ο πόλεμος έπρεπε να τελειώσει, αλλά με «οργανωμένο τρόπο», ίσως με μια διεθνή συμφωνία. Μέχρι τότε ο πόλεμος έπρεπε να συνεχιστεί. 

Τόση ήταν η χαρά των υποστηρικτών της Προσωρινής Κυβέρνησης και τόση η αμηχανία και η οργή στη βάση των μπολσεβίκων, ώστε η Πράβδα αναγκάστηκε να τυπώσει την επίσημη διαμαρτυρία της Επιτροπής του Βίμποργκ για την στροφή της: «Αν η εφημερίδα δεν θέλει να χάσει την εμπιστοσύνη των εργατών, θα πρέπει -και θα το κάνει- να διαδίδει το φως της επαναστατικής συνείδησης όσο επίπονο κι αν είναι για τις αστικές κουκουβάγιες». 

Ο Στάλιν, στα τέλη του Μάρτη «τελειοποίησε» τη φόρμουλα υποστήριξης της Προσωρινής Κυβέρνησης στην πανρωσική συνδιάσκεψη του μπολσεβίκικου κόμματος. Ήταν η περίφημη θέση για τον «συμπληρωματικό» ρόλο των λειτουργιών των σοβιέτ και της κυβέρνησης. Τα σοβιέτ θα «κινητοποιούν δυνάμεις» και «θα ασκούν έλεγχο» ενώ η Προσωρινή Κυβέρνηση θα «θωρακίζει» τις κατακτήσεις της επανάστασης! 

Όταν μερικά χρόνια μετά ο Τρότσκι δημοσίευε αυτή την ομιλία και άλλες παρόμοιες παρεμβάσεις που έκαναν στελέχη των μπολσεβίκων στην ίδια συνδιάσκεψη, σχολίαζε ότι: «διαβάζοντάς τες κάποιος απορεί, πως ένα τέτοιο κόμμα θα μπορούσε μόλις επτά μήνες μετά να πάρει με σιδερένιο χέρι την εξουσία». 

Κι όμως, αυτό το «θαύμα» έγινε γιατί οι μπολσεβίκοι δεν ήταν το οποιοδήποτε κόμμα. Ήταν το κόμμα των πιο μαχητικών, έμπειρων και συνειδητών εργατών και εργατριών, που είχαν διαπαιδαγωγηθεί στις ιδέες του ασυμβίβαστου διεθνισμού. Γι’ αυτό η Επιτροπή του Βίμποργκ από την αρχή απέρριπτε κάθε έμμεση ή άμεση στήριξη στη «δημοκρατική» αστική κυβέρνηση και έβαζε το ζήτημα της εξουσίας των σοβιέτ. 

Όμως, για να επικρατήσει αυτή η γραμμή, χρειαζόταν μια συνολική στρατηγική στροφή. Αυτή την έκανε ο Λένιν. Στα μέσα Μάρτη έγραφε στο δεύτερο «Γράμμα από Μακριά» ότι: «Μόνο μια προλεταριακή δημοκρατία, που θα στηρίζεται από τους εργάτες γης και τα φτωχότερα στρώματα της υπαίθρου και των πόλεων μπορεί να εξασφαλίσει την ειρήνη, να δώσει ψωμί, τάξη και ελευθερία». 

Και στο επόμενο «Γράμμα από Μακριά» επέμενε ότι αν το «προλεταριάτο θέλει να διατηρήσει τα κέρδη της επανάστασης, να κερδίσει ειρήνη και ψωμί» τότε πρέπει «τσακίσει την έτοιμη κρατική μηχανή, να γίνει το ίδιο κρατική εξουσία». Το «έμβρυο» αυτής της εξουσίας, της «κυβέρνησης των εργατών» υπήρχε ήδη σύμφωνα με τον Λένιν: ήταν τα σοβιέτ, τα συμβούλια των εργατών και φαντάρων αντιπροσώπων. 

Θα χρειαζόταν η θυελλώδης εσωκομματική μάχη τον επόμενο μήνα με τις “Θέσεις του Απρίλη” για να στρίψει το τιμόνι το μπολσεβίκικο κόμμα.