“Σταδιακή” ή σοσιαλιστική επανάσταση;

Λένα Βερδέ - εργατική αλληλεγγύη, 30 Νοέμβρη 2016, Νο.1251

      

Η προοπτική της επαναστατικής ανατροπής του καπιταλισμού προκαλούσε πάντοτε μεγάλες αντιπαραθέσεις μέσα στην αριστερά. Από την εποχή του Μαρξ και του Ένγκελς μέχρι σήμερα, το ερώτημα αν είναι ώριμες οι συνθήκες για να προχωρήσει η εργατική τάξη στη σοσιαλιστική επανάσταση ή αν προηγούνται κάποια άλλα “στάδια” πριν τον “μακρινό” αυτό στόχο ήταν και είναι κεντρικό.  

Το ίδιο ακριβώς ζήτημα τέθηκε σε όλες τις δυνάμεις της Αριστεράς το Φλεβάρη του 1917 στη Ρωσία. Η αυθόρμητη επανάσταση των εργατών είχε μέσα σε μερικές μέρες ανατρέψει τη μοναρχία του Τσάρου. Δίπλα στην αστική κυβέρνηση που είχε προκύψει από την κατάρρευση του απολυταρχικού καθεστώτος, έκαναν ξανά την εμφάνισή τους μετά το 1905 τα Σοβιέτ, τα εργατικά συμβούλια. Ποια ήταν η προοπτική της ρώσικης επανάστασης; Ήταν το προχώρημα και η μετατροπή της σε σοσιαλιστική ή «έπρεπε να εδραιώσει τη δημοκρατία»;

 

Οι μενσεβίκοι και η τότε πλειοψηφία της Αριστεράς απέρριπταν ξεκάθαρα την πρώτη προοπτική. Το επιχείρημα ήταν η καθυστέρηση της Ρωσίας, η ανάγκη για μια περίοδο καπιταλιστικής ανάπτυξης πριν μπορέσει κανείς να μιλήσει για το σοσιαλισμό. Το συμπέρασμά τους ήταν ότι προηγείται η δημοκρατία, το κοινοβούλιο, οι εκλογές. Ο αγώνας της εργατικής τάξης δεν μπορούσε να προχωρήσει πέρα από αυτό το στάδιο. Καθήκον της Αριστεράς αλλά και των Σοβιέτ ήταν να στηρίξουν την «προσωρινή» αστική κυβέρνηση.

 

Αυτή η συλλογιστική έχει επαναληφθεί πολλές φορές από τότε, χωρίς να παραδέχεται ότι η ρίζα της βρίσκεται στη ρεφορμιστική πολιτική των μενσεβίκων. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, η ηγεσία του ΚΚΕ προσχώρησε σε αυτή την αντιμετώπιση και ο Παντελής Πουλιόπουλος αναγκάστηκε να γράψει την περίφημη πολεμική του με τίτλο «Δημοκρατική ή σοσιαλιστική επανάσταση στην Ελλάδα»; Η κριτική του Πουλιόπουλου στηρίχτηκε στις επιλογές του Λένιν.

 

Για το Λένιν η εργατική τάξη δεν είχε κανένα λόγο να σταματήσει στα μισά του δρόμου. Η δική του απάντηση ήταν ότι η πάλη των εργατών για ειρήνη, ψωμί, ελευθερία συνδεόταν άμεσα με την επαναστατική προοπτική. Μόνο οι ίδιοι μπορούσαν να ικανοποιήσουν τα αιτήματά τους. Μόνο οι ίδιοι μπορούσαν να σταματήσουν τον πόλεμο, να εθνικοποιήσουν τη γη, να δώσουν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης στους καταπιεσμένους, να διαγράψουν τα πολεμικά χρέη.

 

Για το Λένιν η αστική τάξη και η κυβέρνησή της εξακολουθούσε να είναι μια αντιδραστική δύναμη, δεμένη με χίλια νήματα με το παλιό καθεστώς. Κι όχι μόνο αυτό, ο φόβος της για την εργατική τάξη ήταν μεγαλύτερος από το “προοδευτικό” της ρόλο, τα συμφέροντά της όχι μόνο δεν συνδέονταν αλλά ήταν διαμετρικά αντίθετα με τα αιτήματα των εργατών, των στρατιωτών και των αγροτών.

 

Οι εργάτες έπρεπε να πάρουν την εξουσία οι ίδιοι, με όργανό τους το Σοβιέτ. Στο πρώτο από τα πέντε «Γράμματα από μακριά» που έγραψε μεταξύ της 7ης και της 26ης Μαρτίου του 1917, πριν ακόμα καταφέρει να επιστρέψει στη Ρωσία, ο Λένιν παρατηρούσε: «Το Σοβιέτ των Αντιπροσώπων των Εργατών είναι μια οργάνωση των εργατών, το έμβρυο μιας εργατικής κυβέρνησης, ο αντιπρόσωπος των συμφερόντων όλης της μάζας του φτωχού κομματιού του πληθυσμού δηλαδή των 9/10 του πληθυσμού που παλεύει για ειρήνη, ψωμί και ελευθερία… η μόνη εγγύηση της ελευθερίας και της πλήρους καταστροφής του τσαρισμού βρίσκεται στον οπλισμό του προλεταριάτου, στην ενίσχυση, το άπλωμα και την ανάπτυξη του ρόλου, της σημασίας και της ισχύος του Σοβιέτ των Αντιπροσώπων των Εργατών».

 

Για το Λένιν, η δυναμική της εργατικής τάξης και της πάλης της έβαζε τις βάσεις για το προχώρημα της επαναστατικής διαδικασίας. Στο πέμπτο γράμμα προχωρούσε ακόμα περισσότερο γεφυρώνοντας το “χάσμα” ανάμεσα στα άμεσα αιτήματα και το σοσιαλισμό λέγοντας «Το προλεταριάτο μπορεί και πρέπει σε συμμαχία με το φτωχότερο κομμάτι της αγροτιάς να κάνει βήματα προς τον έλεγχο της παραγωγής και της διανομής των βασικών προϊόντων… Στο σύνολό τους και στην εξέλιξη αυτά τα βήματα θα σημάνουν τη μετάβαση στο σοσιαλισμό, που δεν μπορεί να επιτευχθεί στη Ρωσία άμεσα, μ’ ένα βήμα, χωρίς μεταβατικά μέτρα αλλά που είναι επιτεύξιμος και απόλυτα αναγκαίος ως αποτέλεσμα τέτοιων μεταβατικών μέτρων».

 

Με αυτή την πολιτική στρατηγική επέστρεψε στη Ρωσία για να εξοπλίσει, με τις “Θέσεις του Απρίλη” και κεντρικά συνθήματα “κάτω η προσωρινή κυβέρνηση, όλη η εξουσία στα σοβιέτ”, το μπολσεβίκικο κόμμα. Σύμμαχός του σε αυτή τη μάχη ήταν τα πιο πρωτοπόρα κομμάτια της εργατικής τάξης και του κόμματος που ήδη κινούνταν σε αυτή την κατεύθυνση. Όπως περιγράφει ο Τόνι Κλιφ στο δεύτερο τόμο της βιογραφίας του για το Λένιν, ο προσανατολισμός αυτός στηρίχτηκε στην Επιτροπή της συνοικίας Βίμποργκ όπου βρίσκονταν οι πιο σύχγρονες βιομηχανίες που αποτελούσαν κλειδιά για τον έλεγχο της Πετρούπολης και όπου οι μπολσεβίκοι σ' όλη τη περίοδο μεταξύ του Φλεβάρη και του Οκτώβρη του 1917 είχαν την πλειοψηφία στο τοπικό Σοβιέτ:

 

«Στις 27 Φλεβάρη, κατά τη διάρκεια της επανάστασης, η Επιτροπή είχε εκδώσει μια προκήρυξη που καλούσε για την εκλογή Σοβιέτ, την επαναστατική ανατροπή της απολυταρχίας και τη μεταβίβαση της εξουσίας στο Σοβιέτ. Τέτοιες αποφάσεις που πρότειναν τη μεταβίβαση της εξουσίας στο Σοβιέτ πέρασαν σχεδόν ομόφωνα σε συνελεύσεις στα εργοστάσια. Η γενική συνέλευση των μπολσεβίκων του Βίμποργκ τη 1η Μάρτη υιοθέτησε μια απόφαση που καλούσε τα Σοβιέτ να πάρουν την εξουσία αμέσως και να καταργήσουν την Προσωρινή Επιτροπή της Δούμας».

 

Ήταν η υιοθέτηση αυτής της στρατηγικής από τη μεριά του Λένιν που έκανε τον Τρότσκι, τον μόνο που είχε καταλήξει στα ίδια συμπεράσματα για το χαρακτήρα της επανάστασης ήδη από το 1905, να ενταχτεί στις γραμμές του μπολσεβίκικου κόμματος το Μάη του 1917. Και βοήθησε τους μπολσεβίκους να αποδείξουν στην πράξη τους επόμενους μήνες, με κορύφωση την ανάληψη της εξουσίας τον Οκτώβρη του 1917, ότι η επανάσταση είναι διαρκής.