Σεχραζάτ Μοτζάμπ
Οι εικόνες είναι σπαρακτικές. Οι αριθμοί ακραίοι, οι συνθήκες διαβίωσης άθλιες. Ο λόγος για τους Σύριους πρόσφυγες: άνδρες, γυναίκες και παιδιά, που δραπετεύουν από τη φωτιά του πολέμου για να έρθουν αντιμέτωποι με το μαρτύριο της θάλασσας, των ερήμων, των συρματοπλεγμάτων, των συνοριακών περιπόλων, των ξυλοδαρμών, των φυλακίσεων, των στρατοπέδων και του στιγματισμού.
Μία πληθώρα αναφορών με εξεζητημένα και ευπαρουσίαστα στατιστικά διαγράμματα αποτυπώνουν το μέγεθος αυτής της ανθρωπιστικής καταστροφής. Λέγονται ιστορίες, παίζονται μουσικές και θεατρικές παραστάσεις, παίρνονται φωτογραφίες, γίνονται εκθέσεις ζωγραφικής, αφιερώνονται ταινίες και ντοκιμαντέρ - όλα αυτά για να μας πουν και να μας δείξουν τον πόνο, την ψυχική δύναμη, τη δημιουργικότητα αυτού του εκτοπισμένου και ξεριζωμένου πληθυσμού.
Σπάνια, αν συμβαίνει και καθόλου, αυτά τα πληροφοριακά και καλλιτεχνικά προϊόντα μάς βοηθάν, εμάς τους αναγνώστες και τους θεατές, στην πλήρη κατανόηση των αιτιών και του βάθους αυτής της ανθρωπιστικής τραγωδίας.
Διαβάζουμε ότι πάνω από 3.000 πρόσφυγες από την Ερυθραία, το Νίγηρα, το Σουδάν, τη Σομαλία, τη Συρία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν πέθαναν διασχίζοντας τη Μεσόγειο από το 2000 - τη θάλασσα που μετονομάστηκε σε «Μεσογειακό Νεκροταφείο». Στη μελέτη της 'Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) του 2014, Ο Κόσμος σε Πόλεμο, αναφέρει ότι αυτό το πρωτοφανές επίπεδο μετακίνησης ανθρώπων δεν περιορίζεται στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική (MENA), αλλά μάλλον είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο που δεν αναμένεται να διευθετηθεί πολύ σύντομα.
Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, στην αναφορά του για την Παγκόσμια Μετανάστευση του 2015, εκτιμά ότι ο αριθμός των μεταναστών σε παγκόσμιο επίπεδο φτάνει τα 232 εκατομμύρια και των εσωτερικών μεταναστών τα 740 εκατομμύρια. Τελευταία, περίπου 60 εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή τους λόγω πολέμου, φτώχειας και διώξεων.
Χρειάζεται πολλή περιέργεια για να ρωτήσουμε ποιος ευθύνεται γι' αυτό το μαζικό εκτοπισμό ανθρώπων; Ποιες συνθήκες αναγκάζουν τους ανθρώπους να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους απλά και μόνο για να εξασφαλίσουν φαγητό, κατάλυμα, συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας; Ποιοι και με ποιο τρόπο έχουν προκαλέσει αυτή την απαράδεκτη κατάσταση;
Δεν πρέπει να ρωτήσουμε ποιες δυνάμεις βάζουν στον κόσμο φωτιά με μη επανδρωμένα σκάφη, βομβαρδισμούς, κλεισίματα συνόρων, κέντρα κράτησης, πείνα και βασανιστήρια, δυνάμεις που μετατρέπουν τους ανθρώπους σε αντικείμενα "μίας χρήσης";
Σκοπός αυτού του σύντομου άρθρου είναι να δώσει κάποιες απαντήσεις και να αναλύσει τις ρίζες αυτής της βιαιότητας, αυτού του επιπέδου της απαξίωσης της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας, που επιτρέπει οι ζωές να γίνονται αντικείμενο κλοπής και συναλλαγής - όχι μόνο τώρα, αλλά εδώ και πολλές δεκαετίες.
Τα ταξίδια του θανάτου
Μετά από περίπου μια βδομάδα περπάτημα στην έρημο και κάποιους θανάτους απ' την πείνα, φτάσαμε στο Όρος Τατζούρ, όπου σταματήσαμε για να ξεκουραστούμε. Κοίταξα γύρω μου, είδα κάποιους να πεθαίνουν, άλλους να κοιμούνται, κι άλλους να κλαίνε και να ζητούν νερό και φαγητό. Περπατούσα ανάμεσα σε ανθρώπους που πλάγιαζαν, τους κοιτούσα και νόμιζα ότι με κοιτούσαν κι αυτοί, αλλά από τη μεριά τους δεν υπήρχε καμιά ανταπόκριση. Τότε συνειδητοποίησα ότι αυτό ήταν ένα ταξίδι θανάτου. (Κατάθεση ενός 15χρονου αγοριού από την Αιθιοπία, Συμβούλιο Προσφύγων της Δανίας, 2012: 23).
Η διαδικασία της απόδρασης από τη βία έχει μετατραπεί για εκατομμύρια πρόσφυγες σε «ταξίδι θανάτου». Για τους Σύριους πρόσφυγες είναι επίσης ένα ταξίδι «χωρίς επιστροφή».
Η χώρα είναι ένας σωρός ερειπίων, το ένα τέταρτο των σχολείων καταστράφηκαν, τα μισά νοσοκομεία είναι ρημαγμένα ή ανίκανα να λειτουργήσουν και περίπου «το 70% του πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση σε επαρκές πόσιμο νερό, ένας στους τρεις ανθρώπους δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις βασικές διατροφικές ανάγκες του,... περισσότερα από 2 εκατομμύρια παιδιά δεν πηγαίνουν σχολείο και τέσσερις στους πέντε ανθρώπους ζουν σε συνθήκες φτώχειας». (BBC, 2016).
Οι αντιμαχόμενες πλευρές - ο Συριακός Στρατός, ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός, η Αχράρ αλ-Σαμ, η Τζαμπάτ αλ Νούσρα και το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και της Συρίας (ISIS) επιδίδονται σε μια ανελέητη καταστροφή του έθνους με σκοπό την κατάκτηση της εξουσίας. Αυτές οι δυνάμεις, με διαφορετικούς τρόπους, υποστηρίζονται από τις Δυτικές Ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τη Σαουδική Αραβία, το Ιράν, την Τουρκία, τη Ρωσία και τα κράτη του Κόλπου.
Ο πόλεμος έχει τραυματίσει σωματικά και ψυχικά το Συριακό λαό. Έχει βασανίσει γονείς, που προσπαθούν χωρίς καμία βοήθεια να αντιμετωπίσουν τις κραυγές αγωνίας και τρόμου των άγρυπνων παιδιών τους, που αναστατώνονται όταν οι γιοι και οι κόρες τους κατουριούνται πάνω τους ή έχουν χάσει τη μιλιά τους απ' το σοκ της απίστευτης βίας. Μια μητέρα είπε, «Ζούμε στο χείλος της ζωής. Είμαστε πάντα νευρικοί, είμαστε πάντα φοβισμένοι». (BBC 2016)
Η Συρία είναι ένα τραυματισμένο έθνος που συνειδητοποιεί πολύ γρήγορα ότι οι πληγές του είναι απίθανο να επουλωθούν για πολλές γενιές ακόμα. Η ιστορία του διαμελισμού του έθνους θα βρίσκεται ριζωμένη βαθιά στη μνήμη όσων καταφέρουν να επιζήσουν. Αυτοί που θα φύγουν θα είναι τυχεροί αν ο τάφος τους θα γράφει πάνω το όνομά τους.
Ο Ερνάντες και η Στυλιανού (2016) πρόσφατα ανέφεραν ότι «Περισσότεροι από 1250 ανώνυμοι άνθρωποι θάφτηκαν σε ανώνυμους τάφους σε 70 περιοχές της Τουρκίας, της Ελλάδας και της Ιταλίας από το 2014». Κατά μέσο όρο δέκα σοροί προσφύγων τη μέρα «ξεβράζονται στις ακτές» από τότε «και τουλάχιστον ένας άνθρωπος τη μέρα θάβεται χωρίς όνομα».
Κι όμως ο Συριακός λαός είναι ακόμη «αποφασισμένος να ανακτήσει την αξιοπρέπειά του»
(Halasa et al. 2014) να αντισταθεί και να αναθεμελιώσει ένα έθνος απαλλαγμένο απ' τη βία, την καταπίεση και την υποδούλωση, όπως στο πρόσφατο πείραμα της Ροτζάβα, της Κουρδικής περιοχής στη Βόρεια Συρία.
Προϊόν του Καπιταλισμού
Αυτή η ανθρωπιστική καταστροφή αποκαλείται "προσφυγική κρίση". Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ματιά μπορεί να αποκαλύψει μια πιο βαθιά κρίση που συνταράζει την ανθρωπότητα.
Η ορολογία της "κρίσης" είναι το ιδεολογικό προσωπείο της παγκόσμιας κρίσης του καπιταλισμού. Είναι "ιδεολογικό" επειδή παρουσιάζεται σε μας τόσο σαν "αναπόφευκτο" όσο και σαν "μεμονωμένο" περιστατικό.
Αυτή η επικίνδυνη κατάσταση είναι, ωστόσο, προϊόν της καπιταλιστικής ιμπεριαλιστικής τάξης σε μια προσπάθειά της να επιλύσει πολλές από τις βαθιές αντιφάσεις της. Ανάμεσα τους, η πιο βασική, η μαζική κοινωνικοποίηση της παραγωγής σε παγκόσμια βάση και η αναρχία που εμπεριέχεται στην ιδιωτικοποίηση του πλούτου που παράγεται από την εργασία εκατομμυρίων γυναικών και ανδρών.
Εκατομμύρια άνθρωποι κυκλοφορούν ανά τον κόσμο σε αναζήτηση εργασίας. Γυναίκες από τις Φιλιππίνες, το Μπαγκλαντές και τη Σρι-Λάνκα αφήνουν πίσω τις οικογένειές τους για να κοιτάζουν τις οικογένειες ξένων στα Κράτη του Κόλπου, τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη. Οι άντρες τους προσλαμβάνονται σε κατασκευαστικές εταιρίες για λογαριασμό των οποίων χτίζουν τεράστιους ουρανοξύστες κάτω από συνθήκες σκλαβιάς.
Εργάτες από το Μέξικο και την Καραϊβική περνάνε στις ΗΠΑ και τον Καναδά σαν εποχιακοί εργάτες γης για να μαζεύουν φρούτα και λαχανικά φθηναίνοντας το κόστος παραγωγής για τις αγροτικές εταιρείες.
Οι ζωές των περισσοτέρων από μας επηρεάζονται από τη "μαζική κοινωνικοποίηση της παραγωγής" μέσω της πώλησης της εργατικής μας δύναμης. Οι καπιταλιστές ιδιοκτήτες βρίσκονται σε ανταγωνισμό μεταξύ τους στην αγορά, την πώληση και την ανταλλαγή των προϊόντων, που ποικίλλει από την εργατική δύναμη ως το επενδυτικό κεφάλαιο ή άλλες μορφές εμπορευμάτων όπως τροφή, ενδυμασία ή τεχνολογία. Η αναρχία της αγοράς απαιτεί την επέμβαση του καπιταλιστικού κράτους για να ρυθμίζει, να μετριάζει και να ελέγχει αυτή την αναρχία εκ μέρους της τάξης των καπιταλιστών.
Αυτό το άδικο σύστημα έκανε τη ζωή αφόρητη για την πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού. Το καπιταλιστικό κράτος συχνά καταφεύγει σε ασταμάτητους πολέμους, εισβολές, κατοχές ή γενοκτονίες. Ο αρπακτικός ταξικός έλεγχος αυτού του κράτους έχει αφήσει ανοιχτές τις πληγές της αποικιοκρατίας και αιώνων σκλαβιάς που έχουν καταστρέψει την κοινωνική δομή των κοινοτήτων και των κοινωνιών.
Ανάμεσα στα 10 εκατομμύρια εκτοπισμένων Σύριων η πλειοψηφία είναι γυναίκες και παιδιά. Ο βιασμός και η σεξουαλική παρενόχληση στα σημεία ελέγχου, στα σύνορα ή στα στρατόπεδα δεν είναι σπάνια.
Ο εκτοπισμός αυξάνει την οικονομική αβεβαιότητα που αναγκάζει τις νεαρές γυναίκες να παντρεύονται νωρίτερα ή να στρέφονται στην πορνεία. Η Χιμπαάκ Οσμάν (2016) αναφέρει ότι «το ποσοστό των παιδικών γάμων μεταξύ των Σύριων στην Ιορδανία» έχει διπλασιαστεί μεταξύ 2011 και 2012, κάνοντας τα νεαρά κορίτσια «πιο ευάλωτα στην κακοποίηση». Οι πατριαρχικοί δεσμοί σε συνθήκες πολέμου και ο εκτοπισμός ανάγκασαν πολλές γυναίκες να ζουν στην πραγματικότητα "σε κατ' οίκον περιορισμό".
Είναι απολύτως τεκμηριωμένο ότι ο βιασμός και η σεξουαλική βία χρησιμοποιούνται σαν όπλα στον πόλεμο. Αλλά οι μορφές βίας εναντίον των γυναικών όπως η οικιακή βία, η απαγωγή, η βίαιη εκπόρνευση, ο πρόωρος γάμος και η σεξουαλική εκμετάλλευση αποτελούν καθημερινά βιώματα των γυναικών και των νεαρών κοριτσιών στην αποσύνθεση της ζωής απ' τον πόλεμο.
Ο Οσμάν γράφει ότι: "εκτιμάται ότι 250.000 Σύριοι έχουν σκοτωθεί τα τελευταία 5 χρόνια, η σφαγή αυτή φόρτωσε στις πλάτες χιλιάδων γυναικών χρέη οικογενειάρχη" καθώς και τη φροντίδα των γέρων και των ανάπηρων. Οι συμμορίες διακινητών γυναικών για σεξουαλική εκμετάλλευση οργάνωσαν ένα δίκτυο μεταφοράς κοριτσιών ανάμεσα σε 16 Κράτη του Κόλπου.
Συνέχιση του αποικιακού πολέμου
Αυτοί που παρουσιάζονται ως "εμφύλιοι" πόλεμοι στη Συρία, το Ιράκ, Λιβύη, την Υεμένη και σ' όλη την περιοχή της ΜΕΝΑ είναι στην πραγματικότητα η συνέχιση των αποικιοκρατικών πολέμων, η επανενίσχυση και επανευθυγράμμιση των πατριαρχικών, φυλετικοποιημένων και αποικιοκρατούμενων δυνάμεων. Οι φρικτές θηριωδίες που διαπράττονται σε βάρος των γυναικών κάτω απ' αυτές τις συνθήκες, μας οδηγεί στο να συμπεράνουμε ότι οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι συμβολικά και κυριολεκτικά διεξάγονται πάνω στα και πάνω απ' τα γυναικεία σώματα. Οι γυναίκες σηματοδοτούν τη γη, το έθνος, την κουλτούρα, την εθνότητα, τη θρησκεία και την κοινότητα που αιχμαλωτίζονται, ελέγχονται, καλύπτονται κάτω από πέπλα και αμπαρώνονται.
Μια ξεχασμένη ομάδα "προσφύγων" εντός των συνόρων της Συρίας είναι οι Παλαιστίνιοι που υπέστησαν εκτοπισμό για 65 χρόνια: από την πατρίδα τους την Παλαιστίνη το 1948 και τώρα από το 2012 με το ξέσπασμα του πολέμου στη Συρία. Περίπου 500.000 Παλαιστίνιοι πρόσφυγες έχουν καταγραφεί σε 12 στρατόπεδα στη Συρία: όλοι τους εκτοπισμένοι για δεύτερη φορά.
Με βάση τις αναφορές σε μια μόνο μέρα τον Απρίλη του 2013, 6.000 Παλαιστίνιοι διαμένοντες στο στρατόπεδο Έιν Αν Ταλ εκτοπίστηκαν. Ο πληθυσμός του στρατοπέδου Γιαρμούκ στη Νότια Δαμασκό που κάποτε αριθμούσε 160.000 ανθρώπους, λιγόστεψε στους περίπου 30.000 μετά τους μαζικούς εκτοπισμούς το Δεκέμβρη του 2012. (Al-Hardan, 2012) Συνολικά 235.000 Παλαιστίνιοι πρόσφυγες εκτοπίστηκαν στο εσωτερικό της Συρίας. (White, 2013)
Το επιχείρημά μου, μέχρι τώρα, είναι ότι η "κρίση" των προσφύγων είναι μια εκδήλωση της πολυεπίπεδης κρίσης του καπιταλιστικού ιμπεριαλισμού, όπου διάφοροι πόλεμοι, από τη Συρία ως την Ουκρανία, τη Σομαλία, τη Λιβύη ή το Κονγκό αλληλοεπικαλύπτονται και αλληλεπιδρούν. Στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική αυτή η "κρίση" επισπεύδει την ανάπτυξη των μολυσματικών φασιστικών και νεο-φασιστικών ρευμάτων.
Πράγματι, οι σεχταριστικοί, εθνοτικοί και θρησκευτικοί πόλεμοι στην περιοχή της ΜΕΝΑ εξαπλώνονται στους δρόμους της Ευρώπης. Εργαζόμενοι στα στρατόπεδα προσφύγων και εθελοντές στις Ευρωπαϊκές πόλεις αναφέρουν την έξαρση της σεξουαλικής και σεχταριστικής βίας μέσα στα στρατόπεδα. Όπως έχει αναφερθεί ήδη καμία απ' αυτές τις εντάσεις δεν περιορίζονται στην περιοχή της ΜΕΝΑ ούτε είναι η πρώτη φορά που συμβαίνουν στην πρόσφατη ιστορία.
Το στρατόπεδο προσφύγων Νταντάμπ στην Κένυα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η Πόλη των Αγκαθιών: Εννιά Ζωές στο Μεγαλύτερο Στρατόπεδο Προσφύγων του Κόσμου (2016) του Μπεν Λόρενς παρουσιάζει τον τρομακτικό απολογισμό σε ζωές προσφύγων. Νταντάμπ στην κυριολεξία σημαίνει "το πετρώδες, κακοτράχαλο μέρος", αλλά επίσης σημαίνει έναν τόπο βιαιοτήτων, βαρβαρότητας, λιμοκτονίας, βιασμών, διαφθοράς, πόνου και θανάτου.
Το στρατόπεδο χτίστηκε το 1992 από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) για να στεγάσει 90.000 Σομαλούς πρόσφυγες που αναζητούσαν ασφαλές καταφύγιο από τον πόλεμο και τις διώξεις. Σήμερα είναι μια ρημαγμένη μητρόπολη με 500.000 κατοίκους από τις γειτονικές χώρες κι ένα έδαφος στρατολογιών για ακραίων Ισλαμιστικών οργανώσεων όπως η Αλ-Σαμπάμπ, ένα μέρος όπου οι υπηρεσίες ανθρωπιστικής βοήθειας, οι κυβερνητικές και μη κυβερνητικές δυνάμεις συνεργάζονται με πατριαρχικές και κοσμικές θρησκευτικές ομάδες στη σεξουαλική παρενόχληση, την οικονομική διαφθορά και την ψυχολογική βία σε βάρος των κατοίκων του στρατοπέδου. Είναι ένας τόπος παγίδευσης για γενιές μεταναστών που δεν έχουν βιώσει τίποτε άλλο από τη βία και τον εκτοπισμό.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου