Ουκρανία: Μια ιστορία ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών και σφαγών

Ρομπ Φέργκιουσον

Ουκρανία σημαίνει, κατά κυριολεξία, παραμεθόριος. Σ' όλη την ιστορία της ιμπεριαλιστικοί στρατοί παρέλασαν κατά μήκος των εδαφών της: στη σύγχρονη εποχή οι Τσάροι, οι Πολωνοί, η Αυστρο-Ουγγρική Αυτοκρατορία. Κατά τη διάρκεια της Ρώσικης Επανάστασης κάποιες από τις πιο σημαντικές μάχες του εμφυλίου πολέμου διαδραματίστηκαν στην Ουκρανία μετάξυ των Κόκκινου και του Λευκού Στρατού και Πολωνικών και Γερμανικών δυνάμεων. Η στάση των Μπολσεβίκων στο εθνικό ζήτημα τέθηκε πιθανόν στην πιο σημαντική δοκιμασία της, σε περιστάσεις όπου η αντεπανάσταση οργανωνόταν κάτω από το λάβαρο "μιας ανεξάρτητης Ουκρανίας".

Μετά από πολιτικό αγώνα από το Λένιν και άλλους, οι Μπολσεβίκοι αναγνώρισαν στην Ουκρανία το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Η άμεση μετεπαναστατική περίοδος σημαδεύτηκε από μια άνθηση της Ουκρανικής τέχνης και κουλτούρας. Αλλά από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 ο Ιωσήφ Στάλιν ξεκίνησε την αντεπανάστασή του. Το 1928 άρχισε η εκστρατεία της βίαιης κολεκτιβοποίησης της γεωργίας. Τεράστιοι πόροι τροφής και γαιών απαλλοτριώθηκαν από την αγροτιά, και η Ουκρανία, η πιο εύφορη περιοχή της Σοβιετικής Ένωσης, βυθίστηκε σ' ένα λιμό που άφησε πίσω του 3.000.000 νεκρούς.

Η αντεπανάσταση σάρωσε όλες τις κατακτήσεις της επανάστασης συμπεριλαμβανομένων όλων των μορφών εθνικών και γλωσσικών δικαιωμάτων. Η παλιά Μπολσεβίκικη ηγεσία της Ουκρανίας, συνδεδεμένη με τη μετεπαναστατική περίοδο της "Ουκρανοποίησης" εκκαθαρίστηκε. Σχεδόν ολόκληρη η κεντρική επιτροπή του πολιτικού γραφείου της Ουκρανίας κι ένα ποσοστό περίπου 37% των μελών του Κομμουνιστικού Κόμματος, περίπου 170.000 άνθρωποι, χάθηκαν.

Ο ιμπεριαλιστικός ανταγωνισμός ήταν επίσης ένα κίνητρο για τις σταλινικές εκκαθαρίσεις. Οι εκκαθαρίσεις του Ουκρανικού και του Πολωνικού Κομμουνιστικού Κόμματος υπήρξαν ιδιαίτερα σφοδρές ακόμα και με τα τερατώδη στάνταρ της Μεγάλης Εκκαθάρισης. Ήρθαν την ώρα που ο Στάλιν σχεδίαζε τη στρατηγική του απέναντι στον επικείμενο κατατεμαχισμό της Ευρώπης που κατέληξε στην ειρήνη Στάλιν-Χίτλερ. Στη Βινίτσια ένας τεράστιος τάφος ξεθάφτηκε από τους Ναζί που περιείχε τα πτώματα 10.000 ανθρώπων που εκτελέστηκαν μεταξύ 1937 και 1938. Η σφαγή δεν μπορούσε να αναφέρεται στη Σοβιετική Ένωση και δεν ήταν γνωστή μέχρι το 1988.

Κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου εκτιμάται ότι 7.000.000 Ουκρανοί έχασαν τη ζωή τους, μεταξύ των οποίων 900.000 Εβραίοι, στα χέρια των Ναζί. Και πάλι ο ιμπεριαλισμός κομμάτιασε την Ουκρανική κοινωνία, στρέφοντας τους Ουκρανούς ενάντια στους Ρώσους, ενάντια στους Πολωνούς και, φυσικά, ενάντια στους Εβραίους. Η εμπειρία της Σοβιετικής κατοχής κάτω από την ειρήνη Στάλιν-Χίτλερ και τα δεινά της σταλινικής περιόδου οδήγησαν μια μειοψηφία των Ουκρανών να βλέπουν τους Ναζί σαν "απελευθερωτές". Ένα αντιδραστικό Ουκρανικό εθνικιστικό κίνημα ξέσπασε, με πολλούς φασίστες στις τάξεις του, που συνεργάστηκαν με τους Ναζί και έσφαξαν Εβραίους, Πολωνούς, αλλά και Ουκρανούς.

Ο Τρότσκι μάνιαζε για τις ολέθριες συνέπειες του κατατεμαχισμού και του ξεκληρίσματος της Ουκρανίας από το Στάλιν:

Από την τελευταία δολοφονική "εκκαθάριση" στην Ουκρανία κανένας στη Δύση δε θέλει να γίνει μέρος της σατραπείας του Κρεμλίνου που συνεχίζει να φέρει το όνομα Σοβιετική Ουκρανία. Οι μάζες των εργατών και των αγροτών στη Δυτική Ουκρανία, στην Μπουκοβίνα, στην Καρπαθο-Ουκρανία βρίσκονται σε κατάσταση σύγχυσης: Πού να στραφούν; Τι να απαιτήσουν; Αυτή η κατάσταση μεταθέτει την ηγεσία στις πιο αντιδραστικές Ουκρανικές κλίκες που εκφράζουν τον "εθνικισμό" τους γυρεύοντας να πουλήσουν τον Ουκρανικό λαό στον έναν ιμπεριαλισμό ή τον άλλο με αντάλλαγμα την υπόσχεση μιας πλασματικής ανεξαρτησίας. Πάνω σ' αυτή την τραγική σύγχυση βασίζει ο Χίτλερ την πολιτική του στο Ουκρανικό ζήτημα.

Τα σύνορα της Ουκρανίας και οι πληθυσμοί της διχάστηκαν επανειλημμένα. Τώρα η Ουκρανία βρίσκει τον εαυτό της στο υπομόχλιο ενός τόξου έντασης που εκτείνεται κατά μήκος της νότιας πλευράς της Ρωσίας από τη Βαλτική μέσω του Καύκασου στην Κεντρική Ασία. Ο Σέρμαν Γκαρνέτ όριζε την Ουκρανία ως "Θεμέλια Λίθο του Τόξου", αναφερόμενος στην κρίσιμη γεωπολιτική θέση της μεταξύ Δυτικής Ευρώπης και Ρωσίας. Ο προσανατολισμός της Ουκρανίας μεταξύ Ανατολής και Δύσης, υποστήριζε ο Γκαρνέτ, θα καθόριζε τη δυναμική του ανταγωνισμού και της σύγκρουσης από τη Βαλτική Θάλασσα μέχρι την Κεντρική Ασία. Προειδοποιούσε σωστά ότι η εξάπλωση του ΝΑΤΟ θα οδηγούσε στην εσωτερική σύρραξη αν η Ουκρανία χωριζόταν μεταξύ. Τόσο ο Γκαρνέτ όσο και ο Λέβεν υποστήριζαν ότι κάθε προσπάθεια από την πλευρά της Δύσης να εμπλακεί σε μια διελκυστίνδα πάνω από την Ουκρανία θα αποσταθεροποιούσε όχι μόνο την Ουκρανία αλλά ολόκληρη την περιοχή.

Η Ουκρανία είναι η μεγαλύτερη χώρα σε έκταση απ' όσες ανήκουν εξολοκλήρου γεωγραφικά στην Ευρώπη, με το δεύτερο μεγαλύτερο πληθυσμό. Συνορεύει με την Ουγγαρία, τη Σλοβακία και την Πολωνία από τα δυτικά, με τη Λευκορωσία από τα βόρια, με τη Ρωσία από τα βόρια κι από τα ανατολικά, και με τη Ρουμανία, Μολδαβία και την προς τη Ρωσία αποσκιρτήσασα Υπερδνειστερία από τα νότια. Καθώς η προσάρτηση της Κριμαίας υπογράμμισε εμφατικά, η Ουκρανία διαθέτει μια στρατηγικής σημασίας ακτογραμμή στη Μαύρη Θάλασσα και στην Αζοφική, που στην άλλη άκρη της βρίσκονται η Τουρκία και τα Καυκασιανά κράτη της Γεωργίας, της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν (όλα υποκείμενα των δικών τους ανταγωνισμών και συγκρούσεων). Πέρα απ' αυτά βρίσκεται η Κασπία Θάλασσα η Κεντρική Ασία και ο άλλος ανερχόμενος, ανταγωνιστικός ιμπεριαλισμός, η Κίνα.

ολόκληρο το άρθρο στα αγγλικά