Ο Μπέρνσταϊν άρχισε την αναθεώρηση του σοσιαλδημοκρατικού προγράμματος εγκαταλείποντας τη θεωρία της καπιταλιστικής κατάρρευσης. Αλλά δεδομένου ότι η κατάρρευση της αστικής κοινωνίας είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του επιστημονικού σοσιαλισμού, η απομάκρυνση του λίθου αυτού έπρεπε λογικά να επιφέρει την κατάρρευση της σοσιαλιστικής θεωρίας μέσα στο ιδεολογικό σύστημα του Μπέρνσταϊν. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης ο Μπέρνσταϊν, για να υποστηρίξει τον πρώτο του διισχυρισμό, εγκαταλείπει τη μια μετά την άλλη όλες τις θέσεις του σοσιαλισμού.
Χωρίς την κατάρρευση του καπιταλισμού είναι αδύνατη η απαλλοτρίωση της τάξης των καπιταλιστών - ο Μπέρνσταϊν αρνείται την απαλλοτρίωση και βάζει σαν σκοπό του εργατικού κινήματος τη βαθμιαία πραγματοποίηση της "αρχής του συνεταιρίζεσθαι".
Αλλά η αρχή αυτή δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί εν μέσω της καπιταλιστικής παραγωγής - ο Μπέρνσταϊν απαρνείται την κοινωνικοποίηση της παραγωγής και καταλήγει στη μεταρρύθμιση του εμπορίου, στην καταναλωτική ένωση.
Αλλά η μεταβολή της κοινωνίας μέσω των καταναλωτικών ενώσεων μαζί με τα συνδικάτα δε συμβιβάζεται με το μαρξικό νόμο της υπεραξίας - ο Μπέρνσταϊν εγκαταλείπει το νόμο της αξίας και της υπεραξίας και κατά συνέπεια όλη την οικονομική θεωρία του Καρλ Μαρξ.
Αλλά χωρίς ένα καθορισμένο τελικό σκοπό και χωρίς οικονομική βάση μέσα στη σημερινή κοινωνία δεν είναι δυνατό να υπάρξει η προλεταριακή ταξική πάλη - ο Μπέρνσταϊν παραιτείται από την ταξική πάλη και διακηρύσσει τη συμφιλίωση με τον αστικό φιλελευθερισμό.
Αλλά μέσα σε μια ταξική κοινωνία η πάλη των τάξεων είναι ένα εντελώς φυσικό και αναπόφευκτο φαινόμενο - ο Μπέρνσταϊν αμφισβητεί με την ίδια λογική συνέπεια και αυτή την ύπαρξη των τάξεων μέσα στην κοινωνία μας: Η εργατική τάξη δεν είναι γι' αυτόν παρά ένας σωρός ατόμων διασπασμένων όχι μόνο πολιτικά και πνευματικά, αλλά και οικονομικά. Επίσης και την αστική τάξη, για τον Μπέρνσταϊν, τη συγκροτούν σε ένα πολιτικό σύνολο, όχι εσωτερικά οικονομικά συμφέροντα αλλά μόνο εξωτερική πίεση, πίεση από τα πάνω και από τα κάτω.
Αλλά αφού δεν υπάρχει οικονομική βάση ούτε για την πάλη των τάξεων και ουσιαστικά ούτε για τις τάξεις τις ίδιες, η ταξική πάλη της εργατικής με την αστική τάξη φαίνεται αδύνατη και ως τώρα και στο μέλλον έτσι και η σοσιαλδημοκρατία η ίδια, με τις επιτυχίες της, αποτελεί ένα φαινόμενο ακατανόητο ή γίνεται κατανοητή σαν αποτέλεσμα επίσης της πολιτικής κυβερνητικής πίεσης, όχι σα νομοτελές αποτέλεσμα της ιστορικής εξέλιξης, αλλά σαν τυχαίο προϊόν της χοεντσολερικής περιόδου, όχι σα νόμιμο τέκνο της καπιταλιστικής κοινωνίας, αλλά σα νόθο γέννημα της αντίδρασης. Έτσι ο Μπέρνσταϊν μάς οδηγεί με σιδερένια λογική απ' τον ιστορικό υλισμό στη θεωρία των εφημερίδων Frankfurter Zeitung και Vossischte Zeitung.
Ύστερα απ' την απάρνηση της όλης σοσιαλιστικής κριτικής εναντίον της καπιταλιστικής κοινωνίας δεν υπολείπεται πια στον Μπέρνσταϊν παρά να χαρακτηρίσει σαν ικανοποιητικό, τουλάχιστον σε γενικές γραμμές, το υφιστάμενο καθεστώς. Και πραγματικά, ο Μπέρνσταϊν δεν τρομάζει ούτε μπροστά σε μια τέτοια ιδέα: δε βρίσκει τώρα τόσο έντονη την αντίδραση στη Γερμανία, "στα δυτικοευρωπαϊκά κράτη δεν παρατηρεί κανείς πάρα πολύ μεγάλη πολιτική αντίδραση", σ' όλες σχεδόν τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης "η στάση των αστικών τάξεων έναντι του σοσιαλιστικού κινήματος είναι το πολύ-πολύ αμυντική και όχι κατασταλτική" (Στο Vorwarts της 26ης Μαρτίου 1899). Οι εργάτες δεν εξαθλιώνονται, αλλά αντιθέτως βελτιώνουν διαρκώς τη θέση τους, η αστική τάξη είναι πολιτικά προοδευτική και μάλιστα υγιής από ηθική άποψη, δε βλέπει κανείς πουθενά αντίδραση και καταπίεση. Όλα πηγαίνουν καλύτερα στον καλύτερο δυνατό κόσμο...
Έτσι ο Μπέρνσταϊν αρχίζει από το Α και φτάνει λογικά και με συνέπεια ως το Ω. Άρχισε με την εγκατάλειψη του τελικού σκοπού προς χάριν του κινήματος. Αλλά επειδή στην πραγματικότητα δεν είναι δυνατό να υπάρξει σοσιαλιστικό κίνημα χωρίς τον τελικό σοσιαλιστικό σκοπό, ο Μπέρνσταϊν καταλήγει αναγκαστικά στην εγκατάλειψη του κινήματος.
Έτσι κατέρρευσαν όλες οι σοσιαλιστικές αντιλήψεις του Μπέρνσταϊν. Απ' το υπερήφανο συμμετρικό και θαυμαστό οικοδόμημα του μαρξικού συστήματος δεν απέμεινε πια στην ιδεολογία του Μπέρνσταϊν παρά ένας σωρός ερειπίων, που αποτελείται από συντρίμμια όλων των συστημάτων, από σκέψεις όλων των μεγάλων και μικρών πνευμάτων. Ο Μαρξ, ο Προυντόν, ο Λέο φον Μπουχ και ο Φραντς Οπενχάιμερ, ο Λάνγκε και ο Καντ, ο κ. Προκόποβιτς και ο δρ. Ρίτερ φον Νόιπαουερ, οι Χέρκνερ και Σούλτζε-Γκάβερνιτζ, ο Λασάλ και ο καθηγητής Γιούλιους Βολφ - όλοι συνεισέφεραν τον οβολό τους στο σύστημα του Μπέρνσταϊν, όλοι του έδωσαν μαθήματα και δεν είναι θαύμα, ότι εγκαταλείποντας την ταξική άποψη έχασε την πολιτική πυξίδα, ότι εγκαταλείποντας τον επιστημονικό σοσιαλισμό έχασε τον άξονα της πνευματικής αποκρυστάλλωσης, γύρω από τον οποίο τα επί μέρους γεγονότα αποτελούν ένα οργανικό σύνολο μιας συνεπούς κοσμοθεωρίας.
Η θεωρία αυτή συρραμένη από κομμάτια παντοειδών συστημάτων φαίνεται στην αρχή εντελώς απροκατάληπτη. Άλλωστε ο Μπέρνσταϊν δε θέλει ν' ακούσει τίποτε για μια κομματική επιστήμη, ή, καλύτερα, για μια ταξική επιστήμη, καθώς και για ένα ταξικό φιλελευθερισμό ή για μια ταξική ηθική. Έχει την ιδέα ότι εκπροσωπεί μια γενικά ανθρώπινη, αφηρημένη επιστήμη, έναν αφηρημένο φιλελευθερισμό, μιαν αφηρημένη ηθική. Αλλά δεδομένου ότι η πραγματική κοινωνία αποτελείται από τάξεις που έχουν διαμετρικά αντίθετα συμφέροντα, διαμετρικά αντίθετες τάσεις και αντιλήψεις, η ύπαρξη μιας γενικής ανθρώπινης επιστήμης σε κοινωνικά ζητήματα, ενός αφηρημένου φιλελευθερισμού, μιας αφηρημένης ηθικής, είναι προς το παρόν φαντασιοπληξία και αυταπάτη. Εκείνο που ο Μπέρνσταϊν θεωρεί σα γενικά ανθρώπινη επιστήμη, δημοκρατία και ηθική, δεν είναι στην πραγματικότητα παρά η επικρατούσα αστική επιστήμη, αστική δημοκρατία και αστική ηθική.
Πραγματικά! Όταν απαρνείται το οικονομικό σύστημα του Μαρξ για να αποδεχθεί τις διδασκαλίες του Μπερντάνο, των Μπομ-Τζέβονς, του Σέι, του Γιούλιους Βολφ, τι άλλο κάνει παρά να ανταλλάσσει την επιστημονική βάση της χειραφέτησης της εργατικής τάξης με την απολογητική της αστικής τάξης; Όταν μιλάει γενικά για τον ανθρώπινο χαρακτήρα του φιλελευθερισμού και μεταβάλλει το σοσιαλισμό σε παραλλαγή του φιλελευθερισμού, τι άλλο κάνει παρά να αφαιρεί απ' το σοσιαλισμό τον ταξικό του χαρακτήρα, δηλαδή το ιστορικό του περιεχόμενο, δηλάδη κάθε περιεχόμενο γενικά και να καθιστά αντίστροφα τον ιστορικό φορέα του φιλελευθερισμού, την αστική τάξη, εκπρόσωπο των γενικών ανθρώπινων συμφερόντων;
Και όταν εκστρατεύει εναντίον της "αναγωγής των υλικών παραγόντων σε παντοδύναμες δυνάμεις της εξέλιξης" εναντίον "της περιφρόνησης του ιδεώδους" μέσα στη σοσιαλδημοκρατία, όταν συνηγορεί υπέρ του ιδεαλισμού και της ηθικής, συγχρόνως όμως στρέφεται με ζήλο εναντίον της μοναδικής πηγής της ηθικής αναγέννησης του προλεταριάτου, εναντίον της επαναστατικής ταξικής πάλης, τι άλλο κάνει κατά βάση παρά διδάσκει στην εργατική τάξη την πεμπτουσία της αστικής ηθικής: τη συμφιλίωση με το υφιστάμενο καθεστώς και την τοποθέτηση των ελπίδων του στο υπερπέραν του κόσμου της ιδέας;
Κι όταν εκτοξεύει τα δριμύτερα βέλη του εναντίον της διαλεκτικής, τι άλλο κάνει παρά να αγωνίζεται εναντίον του ειδικού τρόπου του σκέπτεσθαι του ανερχόμενου συνειδητού προλεταριάτου, εναντίον του ξίφους με το οποίο το προλεταριάτο διαπέρασε το σκοτάδι του ιστορικού μέλλοντος, εναντίον του πνευματικού όπλου με το οποίο το προλεταριάτο, υπόδουλο ακόμη υλικά, νίκησε την αστική τάξη, γιατί της απέδειξε την παροδικότητά της, το αναπόφευκτο της νίκης του, γιατί πραγματοποίησε την επανάσταση στο πνευματικό επίπεδο! Ο Μπέρνσταϊν με το να εγκαταλείψει τη διαλεκτική και να υιοθετήσει τη μέθοδο του "ναι μεν αλλά", "πάρα ταύτα", κλπ, περιπίπτει κατά λογική συνέπεια στον ιστορικά καθορισμένο τρόπο του σκέπτεσθαι της παρακμάζουσας αστικής τάξης, έναν τρόπο του σκέπτεσθαι που είναι πιστός πνευματικός αντικατοπτρισμός της κοινωνικής της υπόστασης και της πολιτικής της δράσης. Το πολιτικό "ναι μεν αλλά", "πάρα ταύτα", κλπ, της σημερινής αστικής τάξης είναι ολότελα όμοιο με τον τρόπο του σκέπτεσθαι του Μπέρνσταϊν, είναι το κυριότερο και ασφαλέστερο σύμπτωμα της αστικής του κοσμοθεωρίας.
Αλλά και η λέξη "αστικός" δεν είναι πια για τον Μπέρνσταϊν μια ταξική έκφραση, αλλά μια γενική κοινωνική έννοια. Αυτό σημαίνει ότι ο Μπέρνσταϊν -συνεπής ως το τέλος- μαζί με την επιστήμη, την πολιτική, την ηθική και τον τρόπο του σκέπτεσθαι αντάλλαξε και την ιστορική γλώσσα του προλεταριάτου, με τη γλώσσα της αστικής τάξης. Ο Μπέρνσταϊν, εφόσον με τη λέξη "αστός" εννοεί τον αστό και τον προλετάριο χωρίς καμιά διάκριση, δηλαδή των άνθρωπο γενικά, θεωρεί ότι ο άνθρωπος γενικά είναι ταυτόσημος με τον αστό, ότι η ανθρώπινη κοινωνία είναι ταυτόσημη με την αστική.
Ρόζα Λούξεμπουργκ Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΟΡΟΝΤΖΗ Μετάφραση από τα γερμανικά: Κώστας Βρετός
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου