Απ' τον Πρωτόγονο Κομμουνισμό στον Καπιταλισμό

Τεχνητή «ανθρώπινη φύση»

Κρις Χάρμαν

   Μας ενθαρρύνουν να πιστεύουμε ότι ο καπιταλισμός είναι ο φυσικός τρόπος και ο μόνος τρόπος ζωής των ανθρώπων. Τέτοια είναι η εξάπλωση της καπιταλιστικής κοινωνίας τα τελευταία 150 χρόνια που οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα δεν θεωρούν καμιάν άλλη πιθανή. Οι υποστηριχτές του καπιταλισμού επενδύοντας σ’ αυτή την άγνοια επιμένουν στο ότι η «ανθρώπινη φύση» δημιουργεί τα κακά που συνδέονται με το παρόν σύστημα – απληστία, ανταγωνισμός, πόλεμος, ανισότητα, ανδρική εξουσία πάνω στις γυναίκες, κλπ.

   Σ’ όλο τον 20^ο αιώνα η ίδια προκατάληψη συχνά αποδείχτηκε ικανή να θολώσει την κρίση πολλών απ’ τους Δυτικούς ακαδημαϊκούς που καταπιάνονταν με τη μελέτη των προκαπιταλιστικών κοινωνιών. Ενώ σκοπός των προκατόχων τους από το 1920 ή το 1930 ήταν να επισημάνουν το διαφορετικό σ’ αυτές τις κοινωνίες, η τάση άλλαξε τη δεκαετία του 1950 οπότε άρχισε να δίνεται έμφαση στις ομοιότητες αυτών των κοινωνιών με των καπιταλισμό. Αυτό διευκολύνθηκε από τον τρόπο που η αποικιοποίηση και η εξάπλωση της διεθνούς αγοράς άρχισε να τις αναδιαμορφώνει σε μία καπιταλιστική κατεύθυνση.

   Η ιεραρχία, η ανισότητα και η ανδρική ανωτερότητα εκλαμβανόταν πια ως παγκόσμιες ιδιότητες. Η ίδια η λέξη «φυλή» που χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει αυτές τις κοινωνίες έπαιρνε όλα αυτά ως δεδομένα.

   Αυτούς που υποστήριζαν ότι οι άνθρωποι ζούσαν κάποτε σε ισότιμες κοινωνίες – «πρωτόγονος κομμουνισμός» - τους αντιμετώπιζαν ως οπισθοδρομικούς «δογματικούς» με μια ξεπερασμένη «αντιεπιστημονική» προσέγγιση. Κάθε προσπάθεια να εντοπιστούν τα ίχνη της εξέλιξης άλλων προτύπων συμπεριφοράς στα δεκάδες χιλιάδες χρόνια της ανθρώπινης ιστορίας αποκλείονταν. Αυτή η εξάλειψη ταίριαζε απόλυτα στο ιδεολογικό κλίμα που είχε καλλιεργήσει ο ΜακΚαρθισμός στις ΗΠΑ και ο ρόλος των περισσότερων Βρετανών ανθρωπολόγων έγινε αυτός του λακέ της αποικιοκρατίας.

   Για δυο δεκαετίες τουλάχιστον, το μόνο πεδίο ερευνών στο οποίο οι ιδέες που αμφισβητούσαν την ορθοδοξία συνέχιζαν να παίρνονται στα σοβαρά ήταν η αρχαιολογία.

   Τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και οι αρχές του 1970 άλλαξαν τα πράγματα ως ένα βαθμό. Φυσιογνωμίες όπως η Έλεανορ Λίκοκ και ο Ρίτσαρντ Λι (που πήρε ένα χρόνο άδεια από τις μελέτες του για να οργανωθεί ενάντια στο Πόλεμο του Βιετνάμ) έγραψαν μελέτες των «κυνηγο-τροφοσυλλεκτικών» (ή, καλύτερα, «τροφοαναζητητικών») κοινωνιών που έδειξαν ότι βασίζονταν στο μοίρασμα και στερούνταν κάθε ιεραρχίας τάξεων, φύλων, εξουσιών.

   Αυτά τα συμπεράσματα είχαν τεράστια σημάσια, αφού για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια οι πρόγονοί μας ζούσαν αναζητώντας τροφή (σε αντίθεση με τα τελευταία λιγότερο από 200 χρόνια που κυριαρχεί ο βιομηχανικός καπιταλισμός). Χάρη στις έρευνες αυτές κατέστη δυνατό κατασκευαστεί ένα συνοπτικό περίγραμμα της ανθρώπινης εξέλιξης, που συνέδεε τα είδη των ανθρώπινων σχέσεων με τους τρόπους που βγάζαν τα προς το ζην – όπως πρώτοι είχαν προτείνει ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ένγκελς στη Γερμανική Ιδεολογία στα 1840.

   Ο «πρωτόγονος κομμουνισμός» υπήρξε το πρότυπο των κοινωνιών που ζούσαν απ’ το κυνήγι και τη συλλογή, καθώς και για τις λιγότερο μορφές καλλιέργειας (σαν αυτές της Ανούτα). Με την πάροδο όμως των χιλιετιών περιβαλλοντικές και άλλες πιέσεις οδήγησαν κάποιες κοινωνίες να προχωρήσουν σε πιο βαριές μορφές γεωργίας, που ενθάρρυναν την ανάδυση της ιεραρχίας μεταξύ αυτών που εργαζόταν και αυτών που επέβλεπαν, και μεταξύ των ανδρών και των γυναικών.

   Ο πρωτόγονος κομμουνισμός έδωσε τη θέση του στην ταξική κοινωνία, κι αυτή με τη σειρά της αναπτύχθηκε περαιτέρω με την εξάπλωση του εμπορίου και την εξέλιξη νέων μορφών παραγωγής πλούτου βασισμένων στη βιοτεχνία και τη βιομηχανία. Μέσα από την ταξική πάλη σε κάθε στάδιο αναδύθηκε ο καπιταλισμός όπως τον ξέρουμε σήμερα.

Chris Harman / In Perspective / Artificial “human nature” (October 2007)

---

From Socialist Review, October 2007.
Copyright © Socialist Review.
Copied with thanks from the Socialist Review Website.
Marked up by Einde O’Callaghan for the Marxists’ Internet Archive.