Το Ημερολόγιο του Τρότσκι στην Εξορία

Έριχ Φρομ, 1935

   Το γενικό σχήμα θεώρησης του Σταλινισμού και του σημερινού Κομμουνισμού ως ένα και ταυτό, ή τουλάχιστον ως συνέχεια του επαναστατικού Μαρξισμού οδήγησε επίσης σε μια αυξανόμενη παρανόηση των προσωπικοτήτων μεγάλων επαναστατικών μορφών: του Μαρξ, του Ένγκελς, του Λένιν και του Τρότσκι. Ακριβώς επειδή οι θεωρίες τους γίνονται αντιληπτές σα συναφείς προς αυτές του Στάλιν και του Χρουστσόφ. Αυτή η διαστρεύλωση είναι πραγματικά ένα μείον για το παρελθόν και το μέλλον. Με οποιοδήποτε τρόπο κι αν διαφωνεί κανείς με το Μαρξ, τον Έγκελς, το Λένιν, τον Τρότσκι, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ως άτομα αντιπροσωπεύουν μιαν άνθηση της Δυτικής ανθρωπότητας. Ήταν άνθρωποι με μια ασυμβίβαστη αίσθηση της αλήθειας, που διεισέδυε στην ίδια την ουσία της πραγματικότητας και δεν εξαπατηθήκαν ποτέ απ’ την απατηλή επιφάνεια, μ’ ένα ακατάβλητο θάρρος και ακεραιότητα, με μια βαθειά ανησυχία κι αφοσίωση για τον άνθρωπο και το μέλλον του, ανιδιοτελείς και με ελάχιστη έπαρση ή λύσσα για εξουσία.
Ήταν πάντοτε συναρπαστικοί, πάντα ζωντανοί, πάντα οι εαυτοί τους, κι ό,τι αγγίξαν του δώσαν ζωή. Αντιπροσωπεύουν τη Δυτική παράδοση στα μεγαλύτερα επιτεύγματά της, την πίστη της στην εποχή και την πρόοδο του ανθρώπου. Τα λάθη τους κι οι αστοχίες τους είναι αυτά ακριβώς που συνοδεύουν τη Δυτική σκέψη: ο ρασιοναλισμός και η Δυτική υπερ-εκτίμηση της αποτελεσματικότητας της δύναμης, που κρύβονταν πίσω από τις μεγάλες επαναστάσεις της μεσαίας τάξης των τελευταίων τεσσάρων αιώνων.

   Δεν είναι τυχαίο που γνωρίζουμε τόσα λίγα για την προσωπική ζωή αυτών των ανθρώπων. Δε θεωρούσαν τους εαυτούς τους σημαντικούς, δε γράφαν για τους εαυτούς τους, ούτε έκαναν υποθέσεις για τα κίνητρά τους. Μπροστά στο γεγονός ότι τα προσωπικά δεδομένα του καθένα από τους μεγάλους επαναστάτες είναι εξαιρετικά δυσεύρετα (έχουμε τα γράμματα του Λένιν, του Μαρξ και του Ένγκελς και – στα Γερμανικά – μια συλλογή προσωπικών αναμνήσεων από το Μαρξ) οι Εκδόσεις του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ πρόσφεραν μια μοναδική υπηρεσία με τη δημοσίευση του ημερολογίου του Τρότσκι της χρονιάς 1935, καλύπτοντας το διάστημα των τελευταίων μηνών παραμονής του στη Γαλλία και την άφιξή του στη Νορβηγία.

   Ο Τρότσκι αναμφίβολα υπήρξε σαν άτομο τόσο διαφορετικός απ’ το Μαρξ, τον Ένγκελς και το Λένιν όσο υπήρξαν κι αυτοί μεταξύ τους, κι όμως όταν σου γίνεται επιτρεπτό να ρίξεις μια ματιά εκ του σύνεγγυς στην προσωπική ζωή του Τρότσκι, εντυπωσιάζεσαι απ’ όλες αυτές τις ομοιότητες μ’ αυτές τις δημιουργικές προσωπικότητες. Είτε γράφει για πολιτικά γεγονότα είτε για την αυτοβιογραφία της Έμμα Γκόλντμαν, ή τις αστυνομικές ιστορίες του Γουάλλας η αντίδρασή του φτάνει στη ρίζα, είναι διεισδυτική, ζωντανή και δημιουργική. Είτε γράφει για τον κουρέα του, τους Γάλλους αστυνομικούς υπαλλήλους ή τον Κο. Σπάακ, η κρίση του είναι εμβριθής και επακριβής. Όταν του δίνεται η ευκαιρία να πάρει βίζα από το νεοσύστατο καθεστώςτης Νορβηγικής Κυβέρνησης των Εργατικών η οποία θα ήταν η πιο ευτυχής σωτηρία από μια όλο και δυσκολότερη εξορία στη Γαλλία δε διστάζει ούτε λεπτό να γράψει μια αιχμηρή κριτική του Νορβηγικού Εργατικού Κόμματος. Μέσα στο καθεστώς της επισφαλούς εξορίας, της ασθένειας, της άγριας δίωξης της οικογένειάς του από τους Σταλινικούς, δε βρίσκεται ούτε ένα σημείωμα αυτο-λύπησης, ούτε ένα ίχνος απελπισίας. Παρά μόνο αντικειμενικότητα και θάρρος και μετριοφροσύνη.

   Είναι ένας μετριοπαθής άνθρωπος, περίφανος για το σκοπό του, περήφανος για την αλήθεια που ανακαλύπτει, αλλά όχι ματαιόδοξος και εγωκεντρικός. Τα λόγια θαυμασμού και ενδιαφέροντος με το οποία εκφράζεται για τη γυναίκα του είναι πολύ συγκινητικά. Όπως ακριβώς στην περίπτωση του Μαρξ, βρίσκουμε εδώ την ανησυχία, την κατανόηση και το βαθύ αίσθημα αγάπης για τον άνθρωπο να ακτινοβολεί σε κάθε σελίδα του ημερολογίου του Τρότσκι. Αγαπούσε τη ζωή και την ομορφιά. Σε μια αποστροφή της μαρτυρίας του καταλήγει ως εξής: «Βλέπω το λαμπερό πράσινο δρομάκι της χλόης πίσω απ’ τον τοίχο, και το γαλάζιο αστραφτερό ουρανό πάνω απ’ τον τοίχο, και τον ήλιο να λάμπει παντού. Η ζωή είναι όμορφη. Ας είναι οι μελλούσες γενιές να την αποκαθαίρουν από κάθε κακό, καταπίεση και φρικαλεότητα, και να τη χαίρονται ολοκληρωτικά.»

   Η ευγνωμοσύνη που χρωστάμε στις Εκδόσεις Χάρβαρντ που διέσωσαν μία εικόνα του Τρότσκι για τις παρούσες και τις μέλλουσες γενιές δε μας εμποδίζει, εντούτοις από το να εκφράσουμε την κατάπληξη και την απογοήτευσή μας για το γεγονός ότι η Εκδόσεις του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ διαφήμισαν το βιβλίο εσχάτως με τα λόγια: «Αν (το ημερολόγιο) αποκαλύπτει την οδύνη και την απομόνωση της εξορίας του, συχνά ξεγυμνώνει το λανθάνοντα φανατισμό κι εγωισμό του, και προσφέρει ένα θετικό, ιστορικά σημαντικό σχολιασμό πάνω στην τοπική και διεθνή πολιτική.» (Τα πλάγια δικά μου, Ε.Φ.) Πέρα από το γεγονός ότι είναι πραγματικά αξιοπερίεργο ένας εκδότης να κριτικάρει τον ίδιο το συγγραφέα του με μειωτικές παρατηρήσεις στη διαφήμιση του βιβλίου, αυτή η διαδικασία είναι ασυγχώρητη επείδη δεν υπάρχει τίποτα σ’ αυτό το ημερολόγιο που να «ξεγυμνώνει» τον εγωισμό του Τρότσκι. Το μόνο πράμα που ξεγυμνώνει είναι το ακριβώς αντίθετο.  Θα προκαλούσα το συγγραφέα του άρθρου προώθησης του βιβλίου για λογαριασμό των εκδόσεων Χάρβαρντ να παραθέσει ακόμα και μία πρόταση από το ημερολόγιο που να δείχνει τον «εγωισμό» του Τρότσκι. Ζήλεψε πιθανόν τη φήμη της οποίας τυγχάνουν οι παρανόησεις τέτοιων προσώπων, όπως ο Μαρξ και ο Τρότσκι. Αν ένας ένας άνθρωπος που βλέπει την ουσία της κοινωνικής και ατομικής πραγματικότητας λέει αυτό που βλέπει χωρίς κόπλα κι αμφισημίες, παίρνεται για εγωκεντρικός, βίαιος και ματαιόδοξος. Αν έχει ακλόνητα πειστήρια, αποκαλείται φανατικός, σχεδόν ανεξάρτητα του αν αυτά τα πειστήρια είναι προϊόντα μιας έντονης πείρας και σκέψης, ή αν είναι παράλογες σκέψεις μ’ ένα τόνο παράνοιας. Ας ελπίσουμε ότι το σημείο αυτό θα παραλειφθεί στις προσεχείς δημοσιεύσεις.

Ε Ρ Ι Χ  Φ Ρ Ο Μ 

http://www.marxists.org/archive/fromm/works/1935/trotsky.htm