Η Κοινωνία του Θεάματος

Ανατολικό Βερολίνο, 17 Ιούνη 1953

Η επικράτηση της αστικής τάξης είναι η επικράτηση του βαθιά ιστορικού χρόνου, γιατί ο χρόνος της οικονομικής παραγωγής είναι ο χρόνος που μετασχηματίζει την κοινωνία, επί μονίμου βάσεως και εκ θεμελίων.

Καθ' όσο διάστημα η αγροτική παραγωγή παραμένει η κύρια ενασχόληση, ο κυκλικός χρόνος, που παραμένει παρών στο βάθος της κοινωνίας, συντηρεί τις συγκροτημένες δυνάμεις της παράδοσης, που είναι τροχοπέδη του κινήματος. Μα ο ανεπίστρεπτος χρόνος της αστικής οικονομίας ξεριζώνει αυτά τα κατάλοιπα σ' όλη την έκταση του κόσμου. Η ιστορία που φάνταζε τότε ως μόνον η κίνηση των ατόμων της κυρίαρχης τάξης, και άρα γραμμένη ως ιστορία αφηγηματική, γίνεται τώρα αντιληπτή ως γενική κίνηση, και στο πλαίσιο αυτής της αυστηρής κίνησης το άτομο θυσιάζεται. Η ιστορία που ανακαλύπτει τη βάση της στο πεδίο της πολιτικής οικονομίας, γνωρίζει τώρα την ύπαρξη αυτού που ήταν πριν το ασυνείδητό της, και που παρ' όλ' αυτά παραμένει ακόμα ασυνείδητο αφού δε μπορεί να το φέρει στο φως. Είναι μονάχα εκείνη η τυφλή προϊστορία, ένα καινούριο πεπρωμένο που κανείς δεν ορίζει, που η τρέχουσα οικονομία έχει εκδημοκρατήσει.

Έτσι η αστική τάξη γνωστοποίησε κι έπεβαλε στην κοινωνία έν' ανεπίστρεπτο κοινωνικό χρόνο, της αρνήθηκε όμως τη χρήση του. «Έχει υπάρξει ιστορία, μα δεν υπάρχει πια», γιατί η τάξη των κατόχων της οικονομίας, που δε μπορεί να συντριβεί όπως η οικονομική ιστορία, οφείλει ακόμα να συντρίψει ως άμεση απειλή κάθε άλλη χρήση του ανεπίστρεπτου χρόνου. Η κυρίαρχη τάξη, που αποτελείται από ειδικούς της κατοχής πραγμάτων που είναι κι οι ίδιοι, εξ αυτού, μια κατοχή πραγμάτων, οφείλει να συνδέσει τη μοίρα της με τη διατήρηση αυτής της ιστορικής πραγμάτωσης, μονιμοποιώντας μία νέα ακινησία στο πλαίσιο της ιστορίας. Για πρώτη φορά ο εργάτης, στη βάση της κοινωνίας δεν είναι υλικά αποξενωμένος από την ιστορία, γιατί τώρα είναι που από τη βάση της η κοινωνία τακτοποιείται ανεπίστρεπτα. Στη διεκδίκησή του να βιώσει τον ιστορικό χρόνο, το προλεταριάτο δοκιμάζει το απλό αλησμόνητο κέντρο του επαναστατικού σχεδίου· καθεμιά από τις απόπειρες εκτέλεσης αυτού του σχεδίου, που ως τώρα συντρίφτηκαν, σημειώνουν ένα νέο σημείο εκκίνησης του νέου ιστορικού βίου.

Με την ανάπτυξη του καπιταλισμού, ο ανεπίστρεπτος χρόνος παγκοσμίως ενοποιήθηκε. Η παγκόσμια ιστορία γίνεται πραγματικότητα, γιατί ολόκληρος ο κόσμος εξομοιώνεται υπό το πρίσμα της ανάπτυξης αυτού του χρόνου. Όμως η ιστορία αυτή που είναι παντού ταυτόχρονα η ίδια, δεν είναι ακόμα παρά η ενδοϊστορική άρνηση της ιστορίας. Είναι ο χρόνος της οικονομικής παραγωγής, διαμερισμένος σε αφηρημένα ίσα μέρη, που εκδηλώνεται σε όλο τον πλανήτη ως η ίδια μέρα. Ο ενοποιημένος ανεπίστρεπτος χρόνος είναι ο χρόνος της παγκόσμιας αγοράς, και συνεπώς του παγκόσμιου θεάματος. Ο ανεπίστρεπτος χρόνος της παραγωγής είναι καταρχήν το μέτρο των εμπορευμάτων. Έτσι λοιπόν ο χρόνος που εκδηλώνεται σ' όλη την έκταση της γης ως γενικός κοινωνικός χρόνος, εφόσο δε σημαίνει παρά τα ειδικά ενδιαφέροντα που τον συγκροτούν, είναι απλώς ένας ιδιαίτερος χρόνος.

Σαν ένα κοινό ρεύμα αναπτύσσονται οι ταξικοί αγώνες της μακραίωνης επαναστατικής εποχής που εγκαινιάστηκε με την άνοδο της αστικής τάξης και τη νόηση της ιστορίας, τη διαλεκτική, τη νόηση που πια δεν παύει την αναζήτηση της έννοιας του κράτους, όμως υψώνεται ως τη γνώση της διάλυσης όλου αυτού που είναι· κι εντός του κινήματος ακυρώνεται κάθε διαχωρισμός. Αυτή η ιστορική νόηση είναι ακόμα μια συνείδηση που φτάνει πάντα πολύ αργά, που βρίσκει τη δικαίωση κατόπιν εορτής. Έτσι, δεν έχει ξεπεράσει το διαχωρισμό παρά μόνο νοητά. Το παράδοξο που επιμένει να καθυστερεί το νόημα κάθε πραγματικότητας στην ιστορική της αποπεράτωση, και να αποκαλύπτει ταυτοχρόνως ανακηρύσσοντας τον εαυτό του ιστορική περάτωση απορρέει από το απλό γεγονός ότι ο στοχαστής των αστικών επαναστάσεων του 17ου και 18ου αιώνα δεν έψαξε διά της φιλοσοφίας του παρά τη συμφιλίωση με τ' αποτέλεσμά τους.

Όταν το προλεταριάτο διαδηλώνει με την ίδια του την ύπαρξη στην πράξη ότι αυτή η νόηση της ιστορίας δεν έχει ξεχαστεί, η διάψευση του συμπεράσματος είναι την ίδια στιγμή η επιβεβαίωση της μεθόδου. Οι ελλείψεις της θεωρίας του Μαρξ είναι φυσικά οι ελλείψεις του επαναστατικού αγώνα του προλεταριάτου της εποχής του. Η εργατική τάξη δεν εξέδωσε επαναστατικό διάταγμα μόνιμου χαρακτήρα στη Γερμανία του 1848· η Κομμούνα νικήθηκε στην απομόνωση. Η επαναστατική θεωρία δε μπόρεσε λοιπόν ακόμη να επιτύχει την ολοκληρωτική της ύπαρξη.

Όλη η θεωρητική ανεπάρκεια της επιστημονικής υπεράσπισης της προλεταριακής επανάστασης δε μπορεί να περιληφθεί, για το περιεχόμενο όπως και για τη μορφή του εκτεθειμένου, σε μια συνταύτιση του προλεταριάτου με την αστική τάξη από την άποψη της κατάσχεσης εξουσίας.

Πηγή: Γκι Ντεμπόρ, Η Κοινωνία του Θεάματος