Διαδικτυακή Εγκυκλοπαίδεια του Αντι-Ρεβιζιονισμού
Νιλ Έρικσεν
Η Αντίληψη του Γκράμσι για την Ηγεμονία
Η διαδικασία ενδυνάμωσης και αποδυνάμωσης των διαφόρων ταξικών δυνάμεων
και ιδεολογικών στοιχείων μπορεί να γίνει αντιληπτή σα μια σειρά συμβιβασμών
και παραχωρήσεων που κάνει η κυρίαρχη τάξη στις υποδεέστερες προκειμένου να
κρατήσει την πολιτική και οικονομική της εξουσία. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η
καπιταλιστική τάξη παραμένει στην εξουσία σε μια γενικά σταθερή ισορροπία περισσότερο
με τη συναίνεση των μαζών παρά με την ανοιχτή πολιτική και φυσική καταστολή. Ο
Γκράμσι αποκαλούσε το φαινόμενο της διακυβέρνησης της υποδεέστερης από την
κυρίαρχη τάξη, εξάσκηση της ηγεμονίας. Θεωρούσε την ηγεμονία ως την αυθόρμητη
αποδοχή των ηθικών και πολιτισμικών αξιών, καθώς και της γενικής θεώρησης του
κόσμου και τις συνέπειές της σε διάφορες πρακτικές δραστηριότητες, της
κυρίαρχης τάξης από την πλειοψηφία των ανθρώπων των υποδεέστερων τάξεων.
Η ιδεολογία της καπιταλιστικής τάξης εκφράζεται μέσω των διανοουμένων
και των θεσμών που αναπτύχθηκαν στον αγώνα των καπιταλιστών για την άνοδο και
διατήρησή τους στην κυριαρχία, συμπεριλαμβανομένων πολιτικών κομμάτων,
εκκλησιών, σχολείων και τύπου. Οι ιδεολογικοί μηχανισμοί κυριαρχούνται από μια
δομή που χαρακτηρίζεται ως «έθνος κράτος», μια ιδεολογικο-πολιτικο-στρατιωτική
σύντηξη της πολιτικής εξουσίας. Η κυρίαρχη ιδεολογία επιδρά στη διαμόρφωση της γενικής
συνείδησης όλων των γυναικών και ανδρών που διαβιούν στο δοσμένο καπιταλιστικό
κοινωνικό σχηματισμό ή το «έθνος κράτος». «Δρα
ως παράγοντας κοινωνικής ενοποίησης, ως ‘συγκολλητική ουσία’ ή συνεκτική δύναμη
που συγκρατεί μεταξύ τους ένα σύνολο ποικίλων τάξεων και στρωμάτων.»
Η ηγεμονία της
άρχουσας τάξης δεν μπορεί απλά να περιοριστεί στην ιδεολογική κυριαρχία – για να
εξασφαλίσει τη συναίνεση των εργαζόμενων τάξεων και την επιβολή των
καπιταλατιστικών ιδεών και αξιών μέσα από τη διαδικασία της κατήχησης. «Απεναντίας, η άρχουσα τάξη είναι τόσο πιο
αυθεντικά ηγεμονική όσο περισσότερο αφήνει στις υποδεέστερες τάξεις τη
δυνατότητα να αυτο-οργανώνονται σε δυνάμεις αυτόνομες.» Μ’ αυτό τον τρόπο
οι υποδεέστερες τάξεις ενεργετικά συναινούν στην ηγεμονία της άρχουσας τάξης
επειδή φαίνεται σα να μην υπάρχει εναλλακτική που θα επέτρεπε την πλήρη
ανάπτυξη και ολοκλήρωσή τους ως αυτόνομα στοιχεία της κοινωνίας.
Κι όμως, η θεωρία της ηγεμονίας
του Γκράμσι εμπεριέχει επίσης την πιθανότητα κρίσης της ηγεμονίας της άρχουσας
τάξης. Τέτοιες κρίσεις είναι προϊόν της ταξικής πάλης, που μπορεί να συγκρουστεί με την ηγεμονία της κυρίαρχης
ιδεολογίας για να τη σπρώξει προς τη διάλυσή της. Οι εργαζόμενες τάξεις μπορούν
ν’ αναπτύξουν διεξοδικά μια νέα θεώρηση του κόσμου ανταγωνιστική ως προς την
ηγεμονία της άρχουσας τάξης. Αυτή η νέα θεώρηση του κόσμου μπορεί να γίνει
ηγεμονική αν καταφέρει να ‘συγκολλήσει
μεταξύ τους’ το σύνολο των ποικίλων τάξεων και ταξικών στρωμάτων, με την
αποκρυστάλλωση της συνεκτικής δύναμης
της ιδεολογίας της εργατικής τάξης.
Η διαδικασία της διάλυσης της ηγεμονίας της άρχουσας τάξης είναι μια
σύνθετη ενότητα των ανερχόμενων και κατερχόμενων δυνάμεων, που είναι πρωταρχικά
το αποτέλεσμα της διένεξης μεταξύ των κοσμοθεωριών των δύο μεγαλύτερων τάξεων.
Υπάρχουν φορές που το παλιά τάξη καταρρέει, και υπάρχουν προηγούμενα και
συνεπακόλουθα, και κάποιες φορές ακόμα και ταυτόχρονες διαδικασίες εδραίωσης
και ενδυνάμωσης του status quo. Η εργατική τάξη κερδίζει στο χώρο της ασφάλισης της
ανεργίας τη δεκαετία του 1930, για παράδειγμα, την επικύρωση του δικαιώματος
των άνεργων εργατών να ζουν και να τρέφονται, με τίμημα τον περιορισμό της
ταξικής πάλης στη σφαίρα των μεταρρυθμίσεων – κατακυρώνοντας το καπιταλιστικό
σύστημα και ενδυναμώνοντας το status quo της
εκμετάλλευσης. Έτσι, δε θα πρέπει να βλέπουμε την ταξική πάλη μέσα από την
ιδεολογία ως γραμμική διαδικασία αθροιστικών κατακτήσεων (ή απωλειών), αλλά
μάλλον ως ‘πόλεμο θέσης ή πόλεμο κίνησης’ (Γκράμσι) όπου οι δύο μεγαλύτερες
τάξεις παλεύουν για να ασκήσουν επιρροή και να κερδίσουν συμμάχους, κινούμενες
προς τα μπρος σ’ ένα χώρο και σπρωγμένες προς τα πίσω σε άλλους χώρους.
Είναι γι’ αυτό το λόγο που οι σοβαρές οικονομικές κρίσεις στις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες δεν οδηγούν αυτομάτως σε σοβαρές πολιτικές κρίσεις. «Η εργατική τάξη θα είναι ικανή να προχωρήσει σε μια οικονομική κρίση μόνο αν προηγούμενα έχει κάνει σημαντικές προόδους στο σπάσιμο της ηγεμονίας της άρχουσας τάξης και στην οικοδόμηση της δικής της ηγεμονίας». Είναι μέσα σ’ αυτό το πνεύμα που μπορούμε ν’ αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε τη σύνθετη σχέση μεταξύ ιδεολογίας και κουλτούρας. Γιατί, η ηγεμονία υπάρχει μέσα στη σφαίρα της κουλτούρας, και η πολιτιστική διαδικασία επηρεάζει τις άλλες κοινωνικές σχέσεις στην πάλη για την ηγεμονία.
"Λαϊκή Κουλτούρα και Επαναστατική Θεωρία: Για την Κατανόηση του Punk Rock"
Νιλ Έρικσεν, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1980
First Published: Theoretical Review No. 18, September-October 1980.
Transcription, Editing and Markup: Paul Saba
Copyright: This work is in the Public Domain under the Creative Commons Common Deed. You can freely copy, distribute and display this work; as well as make derivative and commercial works. Please credit the Encyclopedia of Anti-Revisionism On-Line as your source, include the url to this work, and note any of the transcribers, editors & proofreaders above.
Transcription, Editing and Markup: Paul Saba
Copyright: This work is in the Public Domain under the Creative Commons Common Deed. You can freely copy, distribute and display this work; as well as make derivative and commercial works. Please credit the Encyclopedia of Anti-Revisionism On-Line as your source, include the url to this work, and note any of the transcribers, editors & proofreaders above.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου